Rozen en lychees, druivig zoet, weinig zuren, (vaak) pittig in alcohol. Gewurztraminer, in Elzas zonder umlaut, is misschien wel de meest herkenbare wijn ter wereld. Wijn met veel van een heleboel en soms te weinig van het essentiële. Van ordinair tot verleidelijk en, volgens Lars Daniëls, soms fascinerend fraai.
Misschien is gewürztraminer in zekere zin een druif die wijnen oplevert voor beginnende wijnliefhebbers. Gemakkelijk herkenbaar, lekker geurig, niet zuur, vaak (wat) zoet: wijnen die direct charmeren, waar je meteen voor valt. Zo verging het mij ook. Ik herinner me nog goed hoe heerlijk ik de Gewurztraminer vond die ik ergens midden jaren negentig in restaurant Brand te Turckheim dronk bij de munster (mét het obligate karwijzaad, uiteraard). Nu is er naar mijn mening nog steeds weinig mis met goede Elzasser Gewurztraminer bij perfect gerijpte munster (maar dan zonder die karwij), maar de wijn an sich heeft mij sindsdien stukken minder weten te bekoren. Mijn tweede en derde liefdes, in chronologische volgorde, zijn van een ander kaliber, met meer klasse: Chardonnay uit de Bourgogne en (vooral Duitse) Riesling. Dat zijn wijnen die nooit vervelen. Maar zoals dat gaat, ben ik mijn eerste liefde nooit vergeten. En de laatste jaren weer gaan waarderen.
Traminer en zijn oorsprong
Gewürztraminer is een druif die veel aroma’s van diverse terpenen bevat, zoals geraniol en rozenoxide, die sterk raseigen zijn en gewürztraminer naar rozen en lychees doen geuren. Hij staat te boek als de rozerood gekleurde, aromatische variant van een van de oudere kwaliteitsdruiven van Europa: traminer. Of beter, zoals de Zwitserse ampelograaf José Vouillamoz zegt, van savagnin blanc. Want hij plaatst de herkomst van die oerdruif in een gebied dat Noordoost-Frankrijk en Zuidwest-Duitsland omvat. En dus niet in Südtirol, waar het dorp Tramin er logischerwijze al tijden aanspraak op maakt de geboorteplaats van traminer te zijn. Vouillamoz geeft in het prachtige boek Wine Grapes zowel historische als genetische argumenten voor zijn suggestie, die overtuigend zijn. Een andere druivenkenner, de Oostenrijker Ferdinand Regner, plaatst de herkomst van traminer meer naar het oosten. En ook daar lijkt wat voor te zeggen, aangezien traminer een ouderaandeel is van grüner veltliner, silvaner en rotgipfler, om maar eens wat te noemen.
Aromatische variant
Ik vroeg José Vouillamoz om toelichting op de oorsprong van gewürztraminer. “Gewürztraminer is een aromatische mutatie van savagnin rose, die ook een rozerode schil heeft en die op zijn beurt weer een kleurmutatie is van savagnin blanc, waarschijnlijk de oertraminer”, vertelt hij. “De mutatie van savagnin rose tot gewürztraminer heeft waarschijnlijk in de Pfalz plaatsgevonden, zo geven historische documenten aan. Er zijn geen historische bronnen die gewürztraminer elders plaatsen en zeker niet in Südtirol-Alto Adige, waar er geen lange geschiedenis van cultiveren van gewürztraminer is, geen oude synoniemen zijn en geen morfologische diversiteit te vinden is.” Helaas dus voor dat fraai gelegen Tramin an der Weinstrasse dan wel Termeno sulla Strada del Vino.
Verspreiding
De aanplant in de Elzas en de Pfalz geeft ook wel aanleiding te geloven dat daar ergens de herkomst van gewürztraminer moet liggen. De Elzas telt momenteel zo’n 3270 hectare gewürztraminer (stand in 2014), wat staat voor een krap kwart van de wereldwijde aanplant. Duitsland is met 918 hectare (2014), waarvan zo’n 390 in de Pfalz, ook van groot belang. Südtirol Alto Adige doet daar toch wel serieus voor onder met 572 hectare. In Europa heeft met name Oostenrijk een aanplant die ertoe doet: 321 hectare. Maar gewürztraminer is niet beperkt tot de landen van de oude wijnwereld. Ook in de Nieuwe Wereld is de druif zeker niet impopulair: Nieuw-Zeeland, met pioniers als Matawhero (Gisborne), Lawson’s Dry Hills, Johanneshof (beide Marlborough) en Dry River (Martinborough) heeft 332 hectare (2014). Dat aantal groeit bovendien. Australië heeft ongeveer 600 hectare en de VS schijnt goed te zijn voor 800 hectare, hoewel dat vroeger veel meer was.
Droog is lastig
Als het om Gewürztraminer van het hoogste, meest complexe niveau gaat, zijn met name de Elzas, Pfalz, delen van Oostenrijk en Südtirol-Alto Adige van belang. Maar tussen die gebieden bestaan er aanzienlijke verschillen in stijl, ingegeven door terroiromstandigheden, maar ook door filosofie en overtuiging. Vooral in de Elzas heerst de opinie dat gewürztraminer niet goed droog kan worden gevinifieerd. Zelfs grote voorvechters van een droge wijnstijl, zoals André Ostertag (Domaine Ostertag) en Olivier Humbrecht (Domaine Zind-Humbrecht), vinden dat. Zo zegt Ostertag: “Voor aromatische en fysiologische rijpheid moet ik bij gewürztraminer te lang wachten om er nog een droge wijn van te kunnen maken”. Humbrecht valt hem bij: “Velen oogsten gewürztraminer te vroeg en dan heeft de wijn weliswaar minder alcohol, maar blijft hij ook variëtaal en vegetaal. Ik wil meer dan rozen en wat lychees.”
Ook in Südtirol-Alto Adige weten ze dat uiteraard. Willi Stürz van gewürztraminerspecialist Cantina Tramin, een van de topcoöperaties die Südtirol rijk is, legt de uitdaging van het werken met dit eigenzinnige ras in detail uit: “Alleen prachtig rijpe gewürztraminer kan mooie Gewürztraminer geven. Pas in de laatste dagen voor botrytis wordt de schil zó zacht dat de terpenen en andere aromastoffen gemakkelijk loslaten en in de most komen. Dat betekent soms dat met 14% alcohol de druiven nog niet rijp zijn, en dat is best moeilijk uit te leggen aan telers. Het betekent ook dat als je goede, van nature mooi aromatische Gewürztraminer wil hebben, je een stevig alcoholpercentage op de koop toe moet nemen. Wie eerder oogst, heeft veel trucs en gistculturen met enzymen nodig om de aromastoffen eruit te krijgen.”
Maar dat soort rijpheid komt dus met de prijs van veel potentiële alcohol, meestal beduidend meer dan 14%. Een extra reden voor Elzassers om er een wijn met restzoet van te maken. Een bijkomstig punt is de tannine van gewürztraminer, die ook bij goede rijpheid beduidend is, omdat gewürztraminer meer een blauwe druif dan een witte is. Maak je er een droge wijn van, dan moet je daar wel rekening mee houden. Ten slotte is er het punt van de zuren, die zeker in aromatische, volrijpe gewürztraminer gering zijn. pH’s tot 3.9 – voor witte wijn zeer hoog – zijn geen uitzondering.
Het juiste moment
Dé uitdaging bij het maken van boeiende Gewürztraminer is dus het vinden van een juiste balans tussen aromatische weelde, alcohol, bitters en zuren. Dat is een trapezeact die maar weinigen echt goed beheersen. Want veel Gewürztraminers zijn saai of op het ordinaire af. Simpele, technisch gemaakte droge Gewürztraminers kunnen meestal niet echt boeien; de zoete versies zonder balans en complexiteit kunnen zelfs lomp zijn. Een en ander brengt met zich mee dat Gewürztraminer geen wijn voor alledag is. “Hoe vaak drink je zelf Gewürztraminer?”, vroeg onze hoofdredacteur Ronald de Groot mij onlangs prikkelend. Een terechte vraag, waarop ik eerlijkheidshalve moest antwoorden: “Niet zo vaak.” Maar dat doet er in feite niet zoveel toe, want er zijn wel meer wijnen die ik niet zo vaak drink, maar die ik bij gelegenheid wel enorm waardeer, omdat ze voor dát moment precies de juiste wijn zijn.
Fascinerend fraai
Áls je Gewürztraminer wilt drinken, moet je goed weten wat je koopt, lees: van wíe. Vandaar dat ik een compacte –verre van volledige– selectie heb gemaakt van Gewürztraminers die ik om verschillende redenen heel goed en fascinerend fraai vind. Wijnen die naar mijn mening aantonen dat het onterecht is de druif gewürztraminer als minderwaardig te beschouwen en zijn wijnen over één kam te scheren.
Elzas, Frankrijk
Domaine Zind-Humbrecht, Gewurztraminer Clos Saint Urbain, Grand Cru Rangen de Thann
Van lagergelegen deel van Clos Saint Urbain in Grand Cru Rangen, van vulkanische bodems, druiven hebben niet zelden wat botrytis | wijn met beduidend restzoet en een hoge pH, maar ook veel extract | na een jaar of tien verdwijnen de variëtale trekken van gewürztraminer en neemt het grandioze terroir Rangen de wijn over en wordt de wijn niet alleen rokerig, maar krijgt hij ook tonen van witte truffels.
(Verlinden Drink & Discover) Domaine Zusslin, Gewurztraminer Bollenberg, Vendanges Tardives
Een Gewurztraminer van een van de warmste hellingen van de hele Elzas, de oostflank van de Bollenberg bij Westhalten | biodynamisch gecertificeerd | overrijpe, iets gebotrytiseerde druiven geven een opmerkelijk sappige, verfijnde en rustige late-oogstwijn, die laat zien dat Gewurztraminer zelfs zen kan zijn.
(Vojacek) Domaine Weinbach, Gewurztraminer Mambourg Grand Cru, Vendanges Tardives
Mambourg is een van de beroemdste terroirs voor gewürztraminer in de Elzas, dat krachtige, volle wijnen geeft van deze kalkrijke zuidhelling | ook de Vendanges Tardives van gewürztraminer van Domaine Weinbach doet zijn herkomst eer aan, maar de verfijnde signatuur van het huis tilt de wijn naar nog grotere hoogten.
(Résidence Wijnen, De Bruijn Wijnkopers)
Duitsland
Weingut Heiner Sauer, Gewürztraminer Tinaja trocken, Pfalz
Een originele kijk op gewürztraminer, mét de schillen vergist in amforen, ongefilterd | wijn met een intrigerende geur, iets oxidatief, maar aromatisch en nog erg gewürztraminer | olieachtige structuur, duidelijke bitters, milde zuren | zeer boeiend en simpelweg erg lekker, weer een bewijs dat witte druiven met veel terpenen, zoals muscat, traminer en riesling, zich goed lenen voor schilvergisting.
(Vinoblesse) Weingut Andreas Laible, Gewürztraminer Spätlese, Durbacher Plauelrain VDP Erste Lage, Baden
Bijzonder is dat Andreas Laible gewürztraminer heeft staan in een topwijngaard: Durbacher Plauelrain | de druif geeft zeer fijn geschakeerde wijn op het graniet van de Ortenau, zeker in deze vrij lichtvoetige Spätleseversie.
Oostenrijk
Weingut Neumeister, Roter Traminer Steintal, Südoststeiermark
Hoewel de vulkanische terroirs van Klöch nog beroemder zijn om gewürztraminer dan de licht kalkhoudende afzettingen bij Straden, waar Neumeister thuis is, slagen maar weinigen erin zo’n fijne, droge Gewürztraminer te maken als Neumeister | voor deze wijn wordt niet laat geoogst, waardoor hij slechts 13,5% alcohol heeft, met 5 gram restsuiker per liter en nog 4,5 gram aan zuren per liter; een mooie balans | dit is subtiele en verleidelijke droge Gewürz.
(Wijnkoperij Imperial)
Italië
St. Michael-Eppan, Gewürztraminer Sanct Valentin, Südtirol-Alto Adige
Keldermeester Hans Terzer maakt al jaren een van de beroemdere, relatief droge Gewürztraminers uit Südtirol | de wijn vindt zijn balans doorgaans op zo’n 14,5% alcohol, met 6 à 7 gram restsuiker per liter en 4,5 gram zuren | loepzuivere, exotisch geurende en in smaak gelaagde Gewürztraminer, die bovendien goed kan ouderen.
(Werkhoven Wijnen) Cantina Tramin, Gewürztraminer Nussbaumer, Südtirol-Alto Adige
Afkomstig uit de beste, relatief hooggelegen gewürztraminerwijngaarden bij Tramin, bij het gehucht Söll-Sella | waarschijnlijk de meest gelauwerde Gewürztraminer van buiten de Elzas, met een abonnement op tre bicchieri in de Gambero Rosso, cinque grappoli in de Guida Duemilavini en super tre stelle in I Vini di Veronelli | een wijn met veel meer dan rozen en lychees in de geur en erg complex van smaak(fraaie zoute ondertoon), zeker als hij ouder is dan vijf jaar.
(Douwe Walinga)
Tekst en foto’s: Lars Daniëls MV
