Reportages & Reizen

“In the silence of the cave, they are talking to each other..”
Aubert de Villaine (co-gérant Domaine de la Romanée-Conti)

Denk je na Vega Sicilia en Pingus zo’n beetje alles wel te hebben gehad, doet Le Vin en direct er gewoon nog een schepje bovenop. Aubert de Villaine van Domaine de la Romanée-Conti en zijn neef Bertrand wilden namelijk niet ontbreken op het 25-jarig feestje van de importeur. En ze hadden wat flesjes wijn meegenomen om het geheel met een klapper af te sluiten.

Op de steile hellingen van het Saardal is riesling heer en meester. De groeicondities aan de zijrivier van de Moezel zijn dusdanig ideaal voor het ras, dat bijna 80% van de wijngaarden ermee is beplant. In combinatie met extreem lage opbrengsten resulteert dat in unieke wijnen met een uitzonderlijke kwaliteit en een eigen smoel.

Het borrelt in de zuidelijke Rhône. Sommige gebieden streven naar de benaming Côtes du Rhône Villages met dorpsnaam, andere hebben die al en willen méér: zij gaan voor de status van cru. Zoals het relatief onbekende, maar bijzondere Laudun.

“I’ll stick with the dreamers, the idealists and even the slightly unhinged – they have better liquids in their glass.” Een uitspraak van Simon J Woolf, schrijver van Amber Revolution, een boek over het verleden en de toekomst van orange wines.

How the World Learned to Love Orange Wine; de ondertitel van het 300 pagina’s tellend wijnboek Amber Revolution zegt het allemaal. Orange wines, we snapten ze nog niet zo goed. En misschien nog steeds niet helemaal. Is het bijvoorbeeld hetzelfde als een vin nature? Is het een hype, of here to stay? En is orange wine nou rood, wit, of rosé? In het voorwoord van Doug Wregg wordt met het laatste meteen korte metten gemaakt: ‘Orange has legitimately become the fourth colour on wine lists in many bars and restaurants.’ Dan weten we dat alvast.

Amber is oranje

Tijdens de presentatie van Amber Revolution las de Britse, in Amsterdam wonende wijnschrijver Simon Woolf voor uit eigen werk. Tussen de kook- en wijnboeken van Mevrouw Hamersma nipten wij ondertussen in stijl aan diverse oranje gekleurde glazen. Of eigenlijk moet ik zeggen amberkleurig, aangezien de wijnkleur in land van oorsprong Georgië niet oranje maar amber heet. Amber Revolution gaat over de verre verleden van de oudste manier van wijn maken, maar net zo goed over de wedergeboorte van deze wijn in de moderne tijd. Waarin wijnmakers op basis van lang verborgen tradities de bijzondere wijnstijl weer op de kaart aan het zetten zijn. En dat is best knap, aangezien de meeste ‘klassieke’ wijndrinkers alleen al op basis van zijn kleur de wijn het stempel ‘geoxideerd’ zullen geven. En dan moet het proeven nog beginnen.
Woolf werd lang geleden al door de oranje wijn verleid (om precies te zijn in 2011 bij Sandi Skerk in Carso, Friuli). Hij ontdekte dat de uitstervende traditie sinds de jaren negentig weer behoorlijk aan het opkrabbelen was. Hij dook in de geschiedenis van Georgische qvevri’s en amforen en ontmoette de hedendaagse orange wine makers langs de Sloveens-Italiaanse grens, in Georgië en in tal van andere landen.

Ceci n’est pas un orange

Volgens Woolf – oprichter van het online wijnmagazine The Morning Claret en wijnschrijver voor o.a. Decanter en Meininger Wine Business International – ontbrak er een overzichtsboek over dit bijzondere type wijn. Hij besloot het daarom zelf te schrijven. Het resultaat is een bijna historisch werk, waarin de vele mythes rondom de orange wine worden ontkracht en nieuwe ontwikkelingen uiteen worden gezet. Lekker vlot en persoonlijk geschreven: het is eerder een spannende roman dan een degelijk naslagwerk. Niet in de laatste plaats omdat Woolf ook zijn eigen orange-wine-maak-escapades smeuïg beschrijft. Samen met de Nederlandse Wijngaard Dassemus in Chaam produceerde hij dit jaar Neerlands eerste orange wine: Ceci n’est pas un orange (2017). Het prachtig oranje resultaat van souvignier gris mochten we proeven tijdens de boekpresentatie. Licht troebel was ‘ie, bescheiden in tannines en lekker fris van smaak. Het deed mij aan herfstige, kruidige mandarijntjes denken. Een stemmig Hollands succesje.

Natuur of toch minder puur

Met dit boek op de plank kunnen we trouwens meteen korte metten maken met de verwarring rondom orange wine en natuurwijn. Want ook al hebben die twee veel gemeen qua natuurlijke wijnmakerij, het is toch echt niet hetzelfde. Orange wine is een witte wijn gemaakt als een rode, dus gefermenteerd met de schillen. Dat intense schilcontact (uren, maanden en in extreme gevallen zelfs jaren) zorgt voor tannines, structuur en mondgevoel dat soms vergelijkbaar is met rode wijn. En natuurlijk voor de specifieke oranje kleur (die trouwens lang niet altijd oranje is, maar varieert tussen lichtgoud en diep roodbruin). Het uitgangspunt bij natuurwijn is om de natuur zijn eigen gang te laten gaan en het menselijke ingrijpen tot een minimum te beperken. Schilcontact zoals bij orange wine hoeft daarbij geen onderdeel te zijn. Een natuurwijn kán dus wel een orange wine zijn, maar het hoeft niet.

Hype of kwaliteit

Woolf bereisde zo’n beetje alle oranje landen en regio’s en bezocht de vele kleurrijke personages die het aandurfden zulke wijnen te maken. De hype rondom orange wine mag dan nieuw zijn, de wijnen worden tegenwoordig over de hele wereld gemaakt, de technieken zijn oeroud en behoorlijk divers. Het kostte hem jaren om het allesomvattende verhaal te kunnen schrijven. Dankzij hem is nu (bijna) alles terug te vinden in een overzichtelijk naslagwerk met prachtige foto’s.

Amber Revolution is door een Kickstarter crowdfunding tot stand gekomen en in eigen beheer uitgegeven. Omdat blijkbaar geen enkele uitgever er brood in zag. Met dank aan 388 vrijgevige mensen kwam deze oranje encyclopedie er toch. En hebben wij de kans om heel veel te weten te komen over deze steeds populairder wordende, maar vaak nog onbegrepen wijn. Woolf’s uitgebreide lijst van orange ‘dreamers, idealists and slightly unhinged’ achterin geeft ons bovendien de mogelijkheid de vele stijlen zelf te gaan ontdekken. Interessant, want die vierde wijnkleur lijkt inderdaad een blijvertje.

Amber Revolution is Engelstalig en o.a. te koop via The Morning Claret

Romy Kooij

Opvallen in de zee van grenache noir, syrah, mourvèdre enzovoort van de zuidelijke Rhône: het is maar weinig appellations gegeven. Het minder bekende Lirac zou echter weleens tot het selecte gezelschap van topappellations als Châteauneuf-du-Pape en Gigondas kunnen gaan horen. Als het de producenten tenminste lukt hun ambitieniveau wat te verhogen.

Een van de generalisaties die je hoort, is dat Lirac (AOC sinds 1947) een kleiner en minder goed Châteauneuf-du-Pape zou zijn. Maar dat is te kort door de bocht, en gelukkig maar, want het is ook een soort belediging. Dat zit ’m in het feit dat Châteauneuf-du-Pape, met zijn pauselijke prestige, als geheel helemaal niet zo goed is. Deze beroemdste en heel belangrijke appellation van de zuidelijke Rhône verkoopt in bepaalde jaren immers de helft van zijn productie in bulk… Ook qua terroir is Lirac toch wat anders dan Châteauneuf – en wellicht zelfs interessanter voor verfijnde wijnen, waarover verderop meer. In tegenstelling tot Châteauneuf heeft Lirac niet alleen een AOC voor rood en wit, maar ook voor rosé. Het produceert mede daardoor relatief minder rode wijnen, maar meer witte.

Rijk druivenpalet

Een ander verschil is te vinden in de aanplant en productie. Er staan procentueel wat meer witte rassen aangeplant in Lirac dan in Châteauneuf-du-Pape. Daarbij gaat het om dezelfde variëteiten, maar met het belangrijke verschil dat viognier ook is toegestaan – en viognier heeft aromatische kwaliteiten die de andere witte rassen niet bezitten. Tevens ligt het percentage van grenache noir in de rode wijnen vaak lager, ten gunste van syrah en steeds vaker mourvèdre, en van traditionele rassen als cinsault, carignan en counoise. Die diversiteit aan druivenrassen is belangrijk, vertelt Rodolphe de Pins van Château de Montfaucon, een van de recente voortrekkers in Lirac: “De verschillende rassen zijn de sleutel voor goede wijnen. Door het rijke palet kun je spelen met rijpheid (en dus alcohol), met zuren en met structuur.” Hoewel grenache noir – zeker van oude stokken – ook op zichzelf formidabele wijnen kan geven, moet daar altijd de prijs van een stevig alcoholgehalte voor betaald worden. Dat beperkt de doordrinkbaarheid en dus de inzetbaarheid van dat soort wijnen. Iets minder grenache noir en iets meer mourvèdre, syrah, carignan of counoise, ook al mogen die laatste twee maar maximaal 5% van de blend uitmaken, kan heel fijn en verfrissend zijn.

Iets minder warm

Zoals gezegd steekt Lirac qua terroir iets anders in elkaar dan Châteauneuf. Een belangrijk verschil in zo’n warm mediterraan gebied is dat de meeste wijngaarden van Lirac rond de 50 meter hoger liggen dan die van Châteauneuf-du-Pape. Daardoor is het een beetje koeler, wat bijdraagt aan extra frisheid in de wijnen. Zoals ook in andere delen van de zuidelijke Rhône speelt de noordelijke mistral een grote rol. Die is op z’n sterkst in januari, maar ook gedurende het groeiseizoen zijn windsnelheden van meer dan 100 kilometer per uur mogelijk. Zo houdt de wind de ziektedruk in de wijngaarden beperkt. Hij zorgt echter ook voor zeer heldere luchten (Lirac heeft 2700 zonuren) en kan droogtestress vergroten. De zone van Lirac krijgt een kleine 600 millimeter neerslag per jaar, maar de maanden juni, juli en augustus zijn in het algemeen zeer droog. Als die droogte doorzet tot in september, normaliter de natste maand, kan dat stress veroorzaken. Zoals in 2016, toen regen half september pas verlichting bracht en ‘eigenlijk vijftien dagen te laat kwam om er een groot jaar van te maken’, aldus een producent.

Een verhaal apart: Geologie en bodems

De geologie en bodems van Lirac verdienen extra aandacht. Lirac bestaat niet alleen maar uit rolkeien op klei. En de bodems zijn er heel bepalend voor de aanplant (welk ras op welke plek?), het wijntype (beter voor rood of wit?) en de wijnstijl (elegant of krachtig?). Lirac kent drie hoofdtypen wat betreft wijngaardbodems. De bekendste zijn de terrassen met de door verwering afgeronde keien (galets roulés, pure kwartsiet). Ze worden ook terrasses villafranchiennes genoemd, naar de geologische periode aan het eind van het plioceen en de aanvang van het pleistoceen waarin ze zijn afgezet. Aanvankelijk bestonden die afzettingen ook uit stenen van graniet, schist en kalk, maar die zijn in de loop der tijd bijna volledig verweerd en opgelost tot vooral kleimineralen; alleen de afgeronde kwartskeien bleven over. Maar hoe fotogeniek ze ook zijn, de galets roulés zijn niet het geheim van de beroemdste terroirs van Châteauneuf-du-Pape of van Lirac, zoals James E. Wilson in zijn standaardwerk Terroir (1998) duidelijk maakt. Dat is de ijzer- en kalkhoudende klei waarop en waarin zich de keien bevinden. Want die houdt water en de nodige voeding vast, die zo belangrijk zijn voor een evenwichtige en volledige rijping van de druiven in zo’n warm klimaat. Vooral grenache noir, en ook wel mourvèdre, doet het op deze bodems goed.

Zand en kalk

Een tweede bodemtype in Lirac bevat ook veel stenen, maar die zijn doorgaans kleiner dan de galets roulés (meer zoals grind) en bevinden zich op en in zandbodems uit het plioceen. Die zijn met name te vinden in de lager gelegen wijngaarden van het oosten van de appellation, richting de Rhône. Het zijn terroirs voor witte wijnen en lichtere, fruitige rode wijnen, die soms op zich worden gemaakt, maar ook een nuttige rol spelen in assemblages. In het westen wordt het gebied van Lirac op een natuurlijke wijze begrensd door kalkstenen reliëfs uit het krijt, die causses worden genoemd. Ze zijn het domein van la garrigue, het mediterrane vegetatietype met al zijn aromatische kruidenplanten. Het zijn vooral de terroirs aan de voet daarvan, met bodems met geërodeerd en verweerd kalksteen, die het derde bodemtype vormen en die Lirac een extra optie geven wat betreft druivenrassen en finesse. Op sommige, haast verborgen plekken, zoals bij de grot van La Sainte Baume, is het landschap een beetje vergelijkbaar met dat van Gigondas bij de Dentelles de Montmirail, met het verschil dat het in Lirac minder warm is. Witte druiven als clairette blanche en roussanne geven hier wijnen met frisheid en elegantie; iets wat ook de rode wijnen van deze terroirs typeert, met name die van syrah.

Lirac in het kort

• Wijn: Cru des Côtes du Rhône. stille rode wijn, witte wijn en rosé.
• Oppervlakte: 715 hectare
• Gemiddelde productie: 21.000 hectoliter, waarvan 83% rood, 9% wit, 8% rosé.
• Geografie: Op de westoever van de Rhône, in departement Gard. Dorpen: Lirac, Roquemaure, Saint-Geniès-de-Comolas, Saint-Laurent-des-Arbres • hoogten 35-160 m.
• Hoofddruiven voor rood en rosé: grenache noir, syrah, mourvèdre en cinsault.
• Hoofddruiven voor wit: grenache blanc, clairette blanche, roussanne en bourboulenc.
• Klimaat: Mediterraan klimaat.
• Klimaatgegevens: Gemiddelde maximumtemperatuur apr-sep: 20,6 °C; zonuren per jaar: 2700; gemiddelde neerslag apr-sep: 303 mm; mistral van grote invloed.
• Bodem: Verweerd kalksteen op zand, terrassen van rolkeien en klei, zand en silt met grind.

Opvoeding voor wit

Kijkend naar de wijnen, want daar draait het uiteindelijk natuurlijk allemaal om, verdienen ook zeker de witte wijnen aandacht. Ze worden niet gekarakteriseerd door hun zuren en aromatische expressie, maar wel door hun body en structuur – waarbij zuren wel degelijk van groot relatief belang zijn. De beste witte Lirac, met zijn fraaie zilte ondertoon, kan de competitie aan met witte Châteauneuf. In potentie is Lirac – mits de kalkrijke terroirs benut worden – voor wit waarschijnlijk zelfs beter, doordat het er iets minder warm is en er wat viognier gebruikt mag worden. Maar voor grote witte wijnen is terroir hier niet genoeg: daarvan zijn veel goede producenten zich bewust. De wijnen hebben wat meer opvoeding nodig en dat gebeurt steeds vaker. Wijnmakers benutten de lie steeds meer en beter (en gebruiken minder bâtonnage). Vergisting en rijping vinden vaak plaats in deels nieuw hout. Dat kunnen de wijnen uitstekend hebben en geeft ze meer complexiteit.

Meer ambitie nodig

De rode wijnen van Lirac worden vaak gezien als kleine Châteauneufdu-Pape en dat is niet zo vreemd – ook al omdat meerdere producenten uit Châteauneuf ook in Lirac actief zijn, zoals MontRedon, Alain Jaume, Ogier en Roger Sabon. De troefkaart van rode Lirac ten opzichte van rode Châteauneuf-du-Pape en ook Gigondas is frisheid, eigenlijk net als bij de witte wijnen. De wijnen kunnen een vergelijkbare diepgang hebben, maar dan zonder alcoholpercentages die in de richting van 16% gaan. Dat dat soort wijnen nog te weinig gemaakt wordt in Lirac, heeft niet met de natuurlijke potentie te maken, maar met een gebrek aan zelfvertrouwen bij de producenten. Er zijn zeker ambitieuze voortrekkers in Lirac (zie mijn favoriete wijnen), maar nog te weinig. Wat dat betreft moet Lirac eigenlijk niet naar Châteauneuf-du-Pape kijken, maar eerder naar Gigondas. Daar lijkt alles crescendo te gaan en daaraan zou Lirac zich moeten spiegelen wat betreft ambitie en kwaliteit. Kan Lirac zich ook op dergelijke wijze ontwikkelen? Die vraag blijft nog even open, maar het is zeker op de juiste weg. En: wie goed zoekt, vindt er wijnen die tot de beste van de zuidelijke Rhône behoren, voor een (veel) lagere prijs dan op de andere oever van de Rhône.

Favoriete wijnen

De waarheid zit in het glas, als het over de actuele kwaliteit van een appellation gaat. Dus het was mooi dat mijn bezoek aan Lirac begon met een uitgebreide blinde proeverij (met 14 witte en 32 rode wijnen) op het Syndicat de l’AOC de Lirac. Die gaf een vrij eerlijk beeld van het algemene niveau en van de recente jaargangen. De witte wijnen in de proeverij kwamen op één wijn na uit 2015, een warm jaar. Bij de rode liepen de jaargangen uiteen van 2015 tot 2012, met een meerderheid uit de koelere jaren 2013 en 2014. Met name 2013 was een apart jaar, met veel coulure bij grenache noir en dus wijnen die wat minder door grenache noir gedomineerd worden. Hieronder mijn favorieten van die blindproeverij.

Witte Lirac

Château Saint-Roch/Brunel, Confidentielle 2015: ***** 100% clairette blanche | van kalkrijke zandbodems | vergist in barriques van 225 en 350 liter, op volle lie met bâtonnage tot mei | komt ondanks opvoeding natuurlijk over, breed maar ook diepgang, mooie structuur, genoeg zuren. (Neerlands Wijnhuis)

Domaine Maby, Casta Diva 2015: ****(*) 50% grenache blanc, 50% viognier | van zandbodems en rolkeien op leem | vergist in nieuwe barriques, op volle lie met bâtonnage, geen malo | de Bourgondische vinificatie is direct duidelijk, wijn is wellicht minder typisch, maar heel goed gemaakt, met goede structuur, zuren en lengte. (Colaris)

Château de Montfaucon, Comtesse Madeleine 2015: ****(*) 50% marsanne, 20% grenache blanc, 15% clairette blanche, 15% picpoul blanc | van zand op silt | vergist in gebruikte barriques, geen malo | nog wat hout in de geur, maar reductieve, strakke wijn met onverwachte zuren, lange afdronk, nog piepjong, dus veel reserve. (Rhône Value Wines)

Mas Isabelle, Blanc Roc 2015: **** 50% grenache blanc, 30% roussanne, 20% clairette blanche | van kalkrijke kleibodems | deels opgevoed in gebruikt hout op fijne gisten met bâtonnage, deels in beton | typisch witte zuidelijke Rhône, niet zo expressief aromatisch, wat landelijk en kruidig, komt rustig en slank binnen, heeft mooie structuur en verrassende kracht en lengte.

Rode Lirac

Château de Montfaucon, Baron Louis 2013: ***** 50% grenache noir, 15% syrah, 15% cinsault, 10% mourvèdre, 10% carignan, leeftijd 65-95 jaar | rolkeien op rode leem, zanderige bodems met kalkstenen | grotendeels vergist en gerijpt in gebruikte barriques, gedurende 18 maanden | mooi typisch, rijp fruit, garrigue en kruidnagel; iets minder vol dan andere jaren, maar heeft structuur en goede lengte, goede wijn. (Rhône Value Wines)

Château de Ségriès 2014: ***** 50% grenache noir, 30% syrah, 10% cinsault, 10% mourvèdre, leeftijd 60-80 jaar | van kalkrijke kleibodems | vergisting en rijping in beton | wijn met veel intensiteit en pit, warmte, flinke lengte, klassieke stijl.

Domaine de la Mordorée, La Dame Rousse 2014: ****(*) 50% grenache noir, 50% syrah | rolkeien op zanderige rode leem | gehele vinificatie in rvs | een wat zwoele stijl voor 2014, maar erg goed gedaan, puur zoet fruit maar blijft droog, mooi kruidig, goede afdronk. (Okhuysen, Henri Bloem en Voerman Wijnen)

Domaine la Lôyane, Cuvée Elie 2014: ****(*) 60% syrah, 40% grenache noir, leeftijd 80 jaar | van zandbodems met kleinere keien | vergisting in rvs, rijping in barriques en demi-muids | compact, typisch kruidig en spicy; wijn met pit en power, wat liquoreux, maar blijft binnen de perken, lang en warm; niet complex maar wel typisch.

Domaine Lafond, Roc-Épine 2014: **** 60% grenache noir, 30% syrah, 5% mourvèdre, 5% carignan | rolkeien op rode, zanderige leem | vergisting in rvs, 4 maanden rijping in nieuwe barriques, 6 maanden op fles voor vrijgave | vol, rijp en kruidig, dit is wat velen verwachten van Lirac. (Henri Bloem)

Julien Daumas Vigneron, Clos de Serènes 2014: **** 50% grenache noir, 20% cinsault, 20% carignan, 10% mourvèdre, leeftijd 50 jaar | van zandbodems | vergisting in rvs, rijping in rvs voor grenache en cinsault, 12 maanden barriques voor carignan en mourvèdre | bosvruchten, garrigue, aards, zoet-kruidige houttoon; vrij zacht en puur, lijkt laag in sulfiet, groen randje, mooi droog met genoeg sap.

Overige aanraders (rood)

• Alain Jaume, Clos des Sixtes 2013 ****
• Château Saint-Roch/Brunel, Confidentielle 2015 **** (Neerlands Wijnhuis)
• Rocca Maura, Cuvée Saint-Valentin 2015 **** (Berghorst & Bos)
• Château d’Acqueria 2014 **** (J. Bart)
• Domaine Coudoulis, Evidence 2015 ****

Lars Daniëls MV

Dit artikel is eerder verschenen in PERSWIJN.

Op maandag 12 november vindt de PERSWIJN proeverij Jour du Rhône plaats in Den Haag. Lees hier meer over de proeverij.

Het is al jarenlang dé Geheimtipp van de zuidelijke Rhône: Cairanne, het dorpje van de Côtes du Rhône-Villages dat de beste wijnen voortbrengt. Met een goede cave coopérative maar vooral ook een tiental individuele domaines van hoog niveau, lijkt Cairanne nu eindelijk de zo gewilde promotie tot cru te gaan maken. Tijd dus voor een blik op het bijzondere terroir, de prachtige wijnen en de ambitieuze producenten.

De beste wijngebieden ter wereld hebben een haast vanzelfsprekende kwaliteit, die overduidelijk wordt in de goede en beste wijnen. Wijnen waarin je proeft dat druivenras(sen) en terroir perfect op elkaar zijn afgestemd. Rioja is zo’n plek. Dat laten de recente wijnen van Marqués de Vargas overtuigend zien.

Michael Moosbrugger, eigenaar van Schloss Gobelsburg en president van de Österreichische Traditionsweingüter drukte zich als altijd genuanceerd maar duidelijk uit: “Oostenrijk heeft enorm veel Rieden, gekadastreerde, individuele wijngaarden, die in principe met hun naam op een etiket mogen staan. Maar die hoeven niets te zeggen over hun kwaliteit. Het vermarkten van individuele wijngaarden heeft enkel zin als er een wijngaardclassificatie bestaat.”

Gisteren (9 oktober) heel vroeg opgestaan om met Frank Jacobs naar de Bourgogne te gaan. En aan te sluiten bij andere grote kenners en liefhebbers als Rien van den Berg en Cees van Toor. Ik wilde absoluut weer eens bij een aantal heel goede producenten langs, waarvan de wijnen voor velen –ook voor mij– onbereikbaar zijn geworden vanwege hun prijzen en schaarste. Dat is gewoon belangrijk voor het referentiekader van iemand die met een zekere autoriteit over wijn wil schrijven.

Cultwijnen, hoe ontstaan die eigenlijk? En wat onderscheidt ze van het gepeupel? In de derde deel van hun meesterlijke wijn-vierluik poogt Le Vin en direct een tipje van de sluier te lichten door Peter Sisseck de hoofdrol te geven. Nu ja, een gedeelde hoofdrol dan. Want de oprichter van het Spaanse Dominio de Pingus vond een waardige tegenspeler in tweesterren-meesterchef François Geurds.