Achtergrond & Interviews

De Hermitage. Het terroir is mythisch en brengt al honderden jaren grote wijnen voort. Zo groot, dat ik bij sommige flessen denk: beter kan wijn niet worden. Een ode aan een machtige heuvel en bijzondere wijnen.

Op gemiddeld minder dan 3 uur rijden van ons land ligt een van de speciaalste wijnbouwgebieden van Europa: Ahr. Speciaal is het om vele redenen, maar vooral omdat dit zo noordelijk gelegen gebied zijn faam heeft vergaard met rode wijnen van spätburgunder en nu ook frühburgunder. Het prachtige dal, met zijn steile hellingen van leisteen en grauwacke, vormt een echt pinotparadijs, waarvan de beste wijnen tegenwoordig met de wereldtop meekunnen.

Een en ander was tot zo’n 25 jaar geleden wel anders. Voor een goed begrip van de huidige Ahr is een beetje geschiedenis van belang. Net als in veel andere Duitse wijngebieden is het duidelijk dat de Romeinen er waren, maar in de Ahr is het nog de vraag of ze ook al aan wijnbouw deden. De eerste overtuigende vermeldingen van wijnbouw langs de Ahr, in documenten van de Benedictijner Abdij van Prüm (Eifel), dateren van de tweede helft van de negende eeuw. Toen waren er vooral witte druivenrassen aangeplant, maar na 1650 verschoof het zwaartepunt naar blauwe druiven, met spätburgunder voorop. Toen al zouden de eerste Franse pinotklonen zijn geïntroduceerd in het Ahrdal (zie verderop), hoewel er vooral zeer bleekrode, zoetige wijn van gemaakt werd.

Nadat Napoleon was verslagen, leefde de wijnbouw aan de Ahr kort op, maar door het wegvallen van binnen- en buitenlandse markten (met name handel met België) en opeenvolgende misoogsten raakte het gebied halverwege de negentiende eeuw in een serieuze crisis. Kleine producenten waren gedwongen te gaan samenwerken en zo ontstond de eerste wijnbouwcoöperatie van Duitsland (en waarschijnlijk een van de oudste van de wijnwereld), de Winzergenossenschaft Mayschoß-Altenahr. Problemen met ongedierte als phylloxera droegen bij aan het teruglopen van het wijngaardareaal van meer dan 1000 hectare rond 1900 tot minder dan 500 hectare vlak na de Tweede Wereldoorlog. Wat ook niet hielp, was de enorme versnippering van wijngaardpercelen, hetgeen wijnbouw voor velen oneconomisch maakte. Daarin kwam verbetering vanaf 1957, toen de Flurbereinigung werd gestart, die wijnbouw op wat grotere schaal mogelijk maakte.

Van nietszeggend naar wereldklasse

Helaas leidde dit niet tot een kwaliteitsverhoging bij de wijnen. Het accent in de naoorlogse tijd lag op kwantiteit, dus werden vooral zeer productieve pinotklonen aangeplant. Bovendien was het gebied ontdekt door dagtoeristen uit het nabijgelegen Ruhrgebied. Die waren gemakkelijk tevreden te stellen met nietszeggende, dunne, zoetige wijnen, die lekker wegdronken voor, tijdens of na een wandeling op de Rotweinwanderweg. Afzetproblemen kende men dus niet meer zozeer, maar serieus werden de wijnen niet genomen. Halverwege de jaren tachtig van de vorige eeuw stonden er een paar mannen op die de Ahr ook als gebied voor droge kwaliteitswijnen op de kaart zouden zetten: Werner Näkel (Weingut Meyer-Näkel) en wijlen Gerhard Stodden (Weingut Stodden). Beiden waren geïnspireerd door de bakermat van grote wijnen van pinot noir, de Bourgogne. Alexander Stodden, zoon van Gerhard en huidige eigenaar van Weingut Stodden in Rech: “Mijn vader wist al in het begin van de jaren tachtig dat het mogelijk was grote, droge Spätburgunder te maken aan de Ahr.” Al snel kregen ze anderen mee, zoals de helaas ook overleden Wolfgang Hehle van Weingut Deutzerhof en de broers Frank en Marc Adeneuer van Weingut J.J. Adeneuer. Zonder andere goede producenten tekort te willen doen, staan deze vier domeinen meer dan welke bedrijven ook voor de huidige pracht en klasse van Pinot Noir van de Ahr. De stijging van de kwaliteit (én van het wijngaardareaal, dat nu 562 hectare bedraagt) viel prachtig samen met de toenemende vraag in Duitsland, van oudsher vooral een wittewijnland, naar goede rode wijn, ook vanuit de gastronomie van de nabije grote steden. En nu kosten de beste Grosse Gewächse, Goldkapsels en andere topcuvées 50 tot 80 euro per fles. Wie had dat ooit durven denken, tot 25 jaar geleden?

Het geheim: terroir!

Het Ahrdal kan uitzonderlijk mooi zijn, zeker op een zonnige herfstdag; woorden schieten dan echt tekort om het kleurrijke cultuurlandschap te beschrijven. Het grijs-bruin-blauw van de rotsen en de terrasmuurtjes, de groen-gele wijngaarden, met hier en daar rood, en een strakblauwe lucht erboven: adembenemend. Het landschap en zijn wijnen maken een ding overduidelijk: hier is terroir absoluut geen modewoord! Natuurlijk, zonder goede producenten geen goede wijn; maar zonder bijzonder terroir, zeker aan de grenzen van waar wijnbouw mogelijk is, geen grote wijn. En je zit hier echt aan de grens van waar kwaliteitswijnbouw op serieuze schaal (tot op heden) mogelijk is.

Gunstig mesoklimaat

Het wijnbouwgebied Ahr ligt op meer dan 50º NB. Alleen heel bijzondere natuurlijke omstandigheden maken goede wijnbouw op deze noordelijke locatie mogelijk. Doordat het gebied in de luwte ligt van de Eifel en de Hoge Venen, en bovendien profiteert van de warmte van de Keulse Bocht, heerst er allereerst een opvallend mild en zonnig mesoklimaat. Alhoewel ze per jaar flink kunnen verschillen, zijn de gemiddelde waarden (temperaturen, neerslag en zonuren; zie tabel) in goede wijngaarden – meestal steil, op het zuiden en in de luwte – erg gunstig voor wijnbouw en vaak totaal anders dan op andere plaatsen in de omgeving. Bad Neuenahr-Ahrweiler, de hoofdstad van het gebied, heeft een langjarige gemiddelde temperatuur gedurende het groeiseizoen (april-september) van 14,8 °C, met 1445 zonuren per jaar. De tabel laat zien dat de gegevens van het weerstation in wijndorp Mayschoß beduidend gunstiger zijn, zelfs in een koel jaar als 2010. De klimatologische omstandigheden zijn soms zelfs zó goed (in jaren als 2009 en 2011), dat druiven als cabernet sauvignon en zelfs syrah er in principe zouden kunnen rijpen…

Lekker steil

Ook opvallend en van groot belang is het aantal wijngaarden op steile hellingen; circa 70% is officieel Steillage, dat wil zeggen: heeft een stijgingsgraad van meer dan 30%. Het voordeel van die steilheid is uiteraard de gunstige invalshoek van de zon, die zo noordelijk niet lang heel hoog aan de hemel staat. De fotosynthese en de bodemopwarming varen er wel bij. Het nadeel zit hem natuurlijk in de bewerkbaarheid (veel handenarbeid, 1500 tot 2400 uren per hectare per jaar) en dus de wijnbouwkosten: die liggen in Steillagen tot viermaal hoger dan in de vlakte! Voor het onderhoud van Steillagen, inclusief terrasmuren, kan subsidie worden verkregen, want de wijngaarden staan vaak te boek als cultuurgoed, maar daar wordt niet altijd gebruik van gemaakt. Dit om principiële redenen, maar ook om onafhankelijk te blijven van overheden, zeker van de EU.

Bodemdiversiteit

Ook de bodems dragen bij aan de gunstige omstandigheden aan de Ahr. Het zijn overwegend erg stenige bodems, die goed draineren en snel opwarmen. Het hele wijngebied Ahr, van Altenahr (hoogte 170 meter) tot Lohrsdorf (hoogte 84 meter) nog geen 25 kilometer lang, valt niet alleen topografisch maar ook geologisch goed in tweeën te delen. In het westelijke, hogere deel, van Altenahr tot Marienthal, is het dal nauw en bochtig; de hellingen bestaan uit leisteen (Schiefer) met hier en daar grauwacke, een mineraalrijk zandsteen. Bij Walporzheim, waar het lagere deel begint, wordt het traject van de Ahr naar zijn monding in de Rijn bij Sinzig veel directer en het dal breder. Leisteen en grauwacke komen hier, samen met vulkanisch gesteente, nog voor op de steile hellingen, maar de wijngaardbodems worden er steeds meer bepaald door löss en leem.

Pinot Noir

De natuurlijke omstandigheden mogen dan bijzonder zijn, terroirwijnen worden alleen gemaakt als er een optimale match met een druivenras is. En die is er, met pinot noir. Deze edelste der blauwe variëteiten is in de Ahr tegenwoordig goed voor 62,6% van het wijngaardareaal en heet er meestal, maar niet altijd, spätburgunder. In toenemende mate is ook zijn vroegerrijpende variant, frühburgunder, geliefd. Van wezenlijke invloed op het type pinot noir van de Ahr zijn de klonen die er staan aangeplant. De beste producenten werken allemaal met een zekere diversiteit aan plantmateriaal, variërend van virusvrije Franse topklonen als 115, 116 en 777 en lossere Duitse klonen tot ‘eigen’ selecties als AW 6/38 (uit Marienthal) en de oude Kastenholzkloon. Die laatste, met kleine, compacte druiven, staat in bepaalde wijngaarden nog op zijn eigen wortels, waaronder de wellicht mooiste wijngaard van de Ahr: Walporzheimer Gärkammer. Marc Adeneuer van Weingut Adeneuer, dat de gehele Gärkammer bezit, is daar trots op: “De Universiteit van Geisenheim heeft op basis van in Gärkammer verzameld plantmateriaal vastgesteld, dat onze Kastenholzkloon genetisch direct verwant is aan de oerpinot uit de Bourgogne. De stokken zijn na de Dertigjarige Oorlog (1618-1648, red.) vanuit de Bourgogne naar de Ahr gekomen.” De topcuvées van de Ahr worden trouwens grotendeels van eerdergenoemde virusvrije Franse klonen gemaakt; die zijn compacter en brengen wijnen voort met meer structuur. Uiteraard is bij klonen met compacte trossen de botrytisdruk groter, maar ze staan vooral in de beste, dus warmste en droogste wijngaarden.

Eigen stijl

Het is prachtig hoe de wijnen van pinot noir van de Ahr de laatste jaren bewijzen dat die druif echt niet alleen op kalkrijke bodems grote wijnen geeft, waarmee weer een hardnekkige mythe uit de wijnwereld is geholpen. Pinot Noir van leisteen, dat vooral uit kleimineralen, veldspaat en kwarts bestaat, is onvergelijkbaar met die van kalkbodems, net als de Ahr onvergelijkbaar is met de Bourgogne. Dat je naar de Bourgogne kijkt als het gaat om de hoogste kwaliteit Pinot Noir, als inspiratiebron, is volkomen logisch en terecht. Een stijlvergelijking heeft echter geen zin en doet de Ahr geen eer aan. Maar wat is dan typisch voor Pinot Noir van de Ahr? Ik drong aan op een simpele karakterisering bij Marc Adeneuer en zijn antwoord was: “Spätburgunder van de Ahr kenmerkt zich in het algemeen door rood fruit als rode bessen en frambozen, en is vol van smaak, maar heeft zachte tannine.” Verder wordt er wel een grove tweedeling qua stijl gemaakt op basis van de verschillen in terroiromstandigheden van het hogere deel en het lagere deel. De wijnen uit het hogere deel (nauwer, veel leisteen) staan te boek als fijn, fruitig en mineralig, terwijl die uit het lagere deel (breder, meer löss en klei) ronder en voller zijn. Maar dat is een vrij grove generalisatie.

Iedereen zijn eigen weg

Als je meer wijnen van de Ahr proeft, is vooral ook het stijlverschil tussen de topproducenten fascinerend. Dat bleek eens te meertijdens de primeurproeverijen van de VDP afgelopen augustus in Wiesbaden. De Grosse Gewächse 2011 (een absoluut grote jaargang!) van Meyer-Näkel, Stodden en Adeneuer verschillen zeer qua stijl, maar zijn alle van heel hoge kwaliteit en uitermate boeiend. “Er was geen voorbeeld in de jaren tachtig, dus iedereen is zijn eigen weg gegaan, op zoek naar de hoogste kwaliteit en met respect voor de eigen terroirs. En: zonder elkaar te kopiëren”, zegt Adeneuer over de ontwikkeling van een eigen stijl. Hij is trouwens van mening dat zijn wijnen wel wat overeenkomsten hebben met die van MeyerNäkel, vooral wat betreft hun souplesse. Die van Stodden zijn Bourgondischer, lees: gestructureerder. Dat is ook niet zo verwonderlijk, zegt Alexander Stodden: “Mijn ouders gingen vaak naar de Bourgogne om inspiratie en kennis op te doen bij producenten als Dujac en Bruno Clair.”

Werken aan Kwaliteit

De stijlverschillen vinden hun oorsprong in verschillen van herkomst, maar vooral ook in verschillen in vinificatie (zoals de duur van de inweking) en in de opvoeding (foeder, Stückfass, 300-liter fût of barrique, aandeel nieuw hout, et cetera). Het wijngaardmanagement speelt daarbij niet zozeer een rol. Alle goede producenten hebben hun opbrengsten de laatste decennia flink teruggebracht, door aanpassing van snoeiwijze, strengere wintersnoei en met name groene oogst. Dat laatste geeft druiven met meer concentratie, maar is in de Ahr geen kwestie van hele trossen wegknippen. Om te voorkomen dat trossen te compact worden, knipt men doorgaans de onderste helft van de tros af, om de resterende druiven wat meer ruimte te geven. Ook milieubewuster werken draagt bij aan de kwaliteitstoename aan de Ahr. Maar geen van de bekendste producenten aan de Ahr is gecertificeerd biologisch. Alexander Stodden: “Als rodewijnproducenten hebben wij aan de Ahr een probleem: we moeten in de meeste jaren nog tegen botrytis spuiten. De meeste bioboeren in Duitsland zijn wittewijnproducenten en dan is een beetje botrytis geen probleem. Maar als je rode wijn maakt, góede rode wijn, dan mag je helemaal geen botrytis hebben, want dat tast de kleur van de wijnen aan en geeft muffe tonen. We gebruiken indien nodig een speciale fungicide die uitsluitend botrytis cinerea bestrijdt. We kunnen niet zonder.” De kwaliteitstoename vond ook plaats in de kelder. De vinificatieruimten werden hygiënischer en temperatuurbeheersing deed zijn intrede. Van de rijpere, gezondere (en tegenwoordig meestal niet meer overrijpe) druivengingen de producenten droge wijnen maken en ze verlengden de duur van de inweking, met als voornaamste gevolg dat de wijnen meer kleur en structuur kregen. En door het gebruik van nieuwe barriques konden ze de wijnen nóg wat meer structuur geven, in de vorm van houttannine. Keerzijde blijft het aromatische effect van nieuw hout; te veel houtaroma’s drukken fruit en terroirexpressie naar de achtergrond, en te lange houtrijping doet de kleur en fruitigheid van de wijnen ook geen goed. Maar net als in veel andere kwaliteitsgebieden hebben ook de producenten aan de Ahr geleerd om op het juiste moment te oogsten en goed om te gaan met inwekingstijden en houtopvoeding. Mede gedwongen door de flinke jaargangsverschillen hebben ze vooral geleerd dat er geen formules bestaan, dat je elk jaar weer moet kijken wat het beste is. Het heeft geleid tot Spätburgunders die soms meekunnen met de beste op de wereld en altijd tot de meest originele behoren.

De spelers

Weingut Meyer-Näkel, Dernau

Werner Näkel wordt algemeen gezien als dé man die aan de basis staat van de renommee van de Ahr. Hij wordt al een tijd geholpen door zijn dochters Meike en Dörte, die beide in Geisenheim hebben gestudeerd. Näkel zelf is trouwens wat wijnbouw aangaat een autodidact en een zogenaamde Quereinsteiger, want voorheen leraar natuurwetenschappen op een gymnasium. Het bedrijf bewerkt 18 hectare wijngaarden. De Spätburgunders van Meyer-Näkel zijn heerlijk vol en rond van smaak, hebben prachtig fruit en een mooie structuur door rijpe, vlezige tannine. Wellicht doordat Werner Näkel ook in andere gebieden actief is (Portugal, Zuid-Afrika), hebben de wijnen internationale flair.

Druiven: 75% spätburgunder, 12% frühburgunder, verder onder andere riesling en weissburgunder.

Beste wijngaarden: Dernauer Pfarrwingert, Walporzheimer Kräuterberg en Neuenahrer Sonnenberg.

Absoluut proeven: Spätburgunder Blauschiefer en Dernauer Pfarrwingert Spätburgunder Grosses Gewächs.

(Werkhoven Wijnen, De Coninck Wines, WijnReus)

Weingut Jean Stodden, Rech

Met het overlijden van Gerhard Stodden in januari 2013 verloor de Ahr een van zijn kwaliteitspioniers. Zoon Alexander voert nu de regie over het bedrijf met 6,5 hectare, bijgestaan door zijn moeder. Alexander heeft stages gelopen in Zuid-Afrika (bij Bersig) en Oregon (bij Witness Tree Vineyard, met veel pinot noir). Voorheen had ik nogal eens wat moeite met de tannine en het houtgebruik (Stodden laat de wijnen langer op hout dan anderen), maar de laatste jaren bevallen geweldig goed. Geef deze wijnen tijd, want ze zijn in hun jeugd minder toegankelijk dan de wijnen van andere toppers en rijpen uitstekend. Stodden noemt Spätburgunder voor de export trouwens Pinot Noir.

Druiven: 90% spätburgunder, rest frühburgunder en riesling.

Beste wijngaarden: Recher Herrenberg, Neuenahrer Sonnenberg, Ahrweiler Rosenthal, Mayschosser Mönchberg.

Absoluut proeven: Pinot Noir JS en (als je de kans krijgt) Spätburgunder Alte Reben.

(RieslingPartners)

Weingut J.J. Adeneuer, Bad Neuenahr-Ahrweiler

Hoort tot de oudste producenten in de Ahr. Het domein staat sinds 1984 onder leiding van de broers Frank en Marc Adeneuer. Wie Adeneuer zegt, zegt Gärkammer, een van de kleinste geclassificeerde wijngaarden van Europa (0,64 hectare), al sinds 1714 geheel in bezit van het wijngoed. Het Grosses Gewächs uit deze prachtige terrassenwijngaard is dan ook een van de meest typische Spätburgunders die de Ahr kent en staat ook voor de stijl van Adeneuer: heerlijk zacht fruitig en kruidig, met een zeer fluwelig, filmend, maar intens mondgevoel.

Druiven: 90% spätburgunder, rest frühburgunder en beetje dornfelder.

Beste wijngaarden: Walporzheimer Gärkammer en Walporzheimer Kräuterberg.

Absoluut proeven: Spätburgunder trocken JJ Adeneuer No 1 en Walporzheimer Gärkammer Spätburgunder Grosses Gewächs.

(Wijnhaven Wijnimport, Wijnkoperij Schadee & Mensink, Wijnkoperij Pangkarra)

Weingut Deutzerhof Cossmann-Hehle, Mayschoß

2013 was ook hier een droevig jaar, want Wolfgang Hehle, een van de drijvende krachten van de Ahr, overleed. Hij zorgde ervoor dat het domein, stammend uit 1574 en prachtig gelegen aan de voet van de majestueuze Mönchberg, een verplicht adres werd voor goede droge Ahrwijnen, Spätburgunder voorop. De bedrijfsvoering is nu in handen van Wolfgangs vrouw Hella, zijn schoondochter Dorothee en keldermeester Hans-Jörg Lichau. Deutzerhof heeft slechts 7 hectare, maar wel door het hele wijngebied verspreid, van Altenahr tot Lohrsdorf. Daaronder bijna 1 hectare in Altenahrer Eck, ook een van de mooiste wijngaarden van het gebied en de herkomst van een van de wijnen die mij een paar keer duidelijk heeft gemaakt hoe goed Spätburgunder uit de Ahr kan zijn: Altenahrer Eck Spätburgunder Grosses Gewächs 2003.

Druiven: 70% spätburgunder, 13,5% frühburgunder, 12% riesling (heel goed hier).

Beste wijngaarden: Altenahrer Eck, Mayschosser Mönchberg, Neuenahrer Kirchtürmchen en Heimersheimer Landskrone.

Absoluut proeven: Spätburgunder trocken Caspar C en Altenahrer Eck Spätburgunder Grosses Gewächs. (Heisterkamp Wijnkopers, Tire Bouchon)

Overige goede producenten

H.J. Kreuzberg (Dernau), Peter Kriechel (Bad Neuenahr-Ahrweiler), Nelles (Bad Neuenahr-Ahrweiler/Heimersheim), Burggarten (Bad NeuenahrAhrweiler/Heppingen), Klosterhof (Marienthal), Paul Schumacher (Marienthal), Peter Lingen (Bad Neuenahr-Ahrweiler), Winzergenossenschaft Mayschoß-Altenahr (Mayschoß en Altenahr), Weinmanufaktur Dagernova (Bad Neuenahr-Ahrweiler)

Lars Daniëls MV

Lees ook het artikel van Lars Daniëls MV: Frühburgunder: diva der Duitse druiven

Binnenkort is de PERSWIJN proeverij Ahr. Reserveer hier uw tickets!

Cariñena, carignan, carignano… Drie namen voor wat mogelijk het minst bekende internationale druivenras is. Er is waarschijnlijk geen ander ras dat zo algemeen staat aangeplant, in zoveel verschillende delen van de wereld, zonder dat het opvalt, dus eigenlijk in stilte. Je zou wel kunnen spreken van het geheime succes van carignan.

Advertorial: Cariñena / Aragón Exterior

Sommige dagen zijn extra boeiend. Zoals woensdag 29 augustus j.l., toen Benier Global Wines niet alleen de prachtige wijnen van Lukas van Loggerenberg officieel introduceerde in ons land, maar dat ook nog eens deed in het binnenkort te openen Graphite van Peter Gast en Jacqueline van Liere (voorheen ’t Schulten Hues*).

Voordat ik over Lukas en zijn wijnen ga schrijven, eerst even over Graphite (Paardenstraat 15 in Amsterdam). Het nieuwe restaurant van de voormalige eigenaren (chef en gastvrouw) van ’t Schulten Hues* in Zutphen, was nog verre van af toen wij er desalniettemin mochten lunchen. Het concept is spannend. Het moet een speak-easy restaurant worden, waartoe de gasten die gereserveerd hebben toegang krijgen door middel van een QR-code die aan de blinde buitendeur moet worden gescand. Binnen treffen ze dan een wijnbar en een restaurant, met drie kookeilanden en een keuken voor speciale gerechten. Het grootste menu zal bestaan uit maar liefst 21 gerechtjes. En de wijnen worden deels verzorgd door Benier Global Wines, dat vooral bekend staat om de uitstekende Zuid-Afrikaanse wijnen in het portfolio.

Nieuwste aanwinst van Robert Benier is Van Loggerenberg Wines, oftewel de wijnen van Lukas van Loggerenberg. Hij geldt toch wel een beetje als ‘the rising star’ van de Zuid-Afrikaanse wijnbouw, volgens menig échte kenner als Tim James en Christian Eedes. En op basis van de enige wijn die ik tevoren van hem had geproefd, zijn Chenin Kameraderie 2017, kon ik me daar wel wat bij voorstellen. Lukas komt uit Rawsonville bij Worcester (Breedekloof) en studeerde aan de goed bekend staande agrarische hogeschool Elsenburg. Na omzwervingen in o.a. Frankrijk, waar hij verliefd werd op Cabernet franc uit Loire, en in de Verenigde Staten, waar hij ervaring opdeed in de Finger Lakes (New York), kwam hij uiteindelijk terecht bij de familie Carinus in Devon Valley, Stellenbosch. De deal: hij maakt de wijnen voor Carinus Family Vineyards, die uitstekend zijn, en mag daarnaast ook zijn eigen wijnen maken. Zo’n constructie is niet ongebruikelijk in Zuid-Afrika en levert al jaren meerdere van ’s lands meest boeiende wijnen op.

En boeiend, dat zijn Lukas’ wijnen zonder meer. Maar meer dan dat, ze zijn heel erg goed. Lukas is bescheiden maar weet tegelijkertijd heel goed wat hij wil. En ‘in hokjes denken’ hoort daar niet bij. Hij is duidelijk geïnspireerd door de producenten uit Swartland en hun visie op wijn(bouw), maar vindt dat Stellenbosch meer te bieden heeft aan terroirs en potentiële wijnkwaliteit. ‘Stellenbosch is de laatste jaren te veel over het hoofd gezien’, zegt hij onomwonden. Da’s niet zo raar, want Stellenbosch was grotendeels lang niet zo boeiend de laatste tien jaar als Swartland met zijn visionaire Independents. Maar hij kan goed gelijk hebben dat Stellenbosch in wezen een beter kwaliteitswijnbouwgebied is dan Swartland. Feit is dat Stellenbosch de Eben Sadie’s, Adi Badenhorst’s en Mullineux’s van deze wereld nodig heeft gehad om wakker te worden en te beseffen hoe groot het onbenutte potentieel van het beroemdste district van de Zuid-Afrikaanse wijnbouw is. Lukas beseft dat terdege en wil samen met een groep bevriende wijnboeren, jongere wijnmakers waaronder ook geboren Australiër Mick Craven, Stellenbosch weer beter op de kaart zetten.

Dan naar zijn wijnen. Allereerst kwamen de wijnen die hij voor Carinus Family Vineyards maakt aan bod. Carinus Chenin blanc 2017 is mooi zuiver, heeft ingetogen geel fruit, is iets kruidig, zilt en heeft passende warmte. Een wijn met een mooie textuur, die niet zwaar is, maar wel smaakvol. De tweede Chenin blanc van Carinus, genaamd Rooidraai, komt van rijkere rode bodems, die beter water vasthouden (dan het sterk verweerde, ‘zanderige’ graniet) en meer zuren geven. Rooidraai 2017 heeft inderdaad meer zuren en veel spanning; de wijn is vrij slank, boeiend en zal mooi ouder worden. Tenslotte kwam Carinus Syrah 2017 op tafel. Lukas vindt dat Zuid-Afrika een paar van de beste Syrahs ter wereld maakt, maakt hij duidelijk. ‘Alleen is de preconception vaak verkeerd, men verwacht een dikke wijn en dat is jammer.’ Carinus Syrah is haast ‘Beaujolais-achtig’, ook doordat Lukas voor deze wijn hele trossen vergist. De wijn rijpt elf maanden oud Frans hout en is een echte drinkwijn: hij zit boordenvol puur syrah-fruit (cassis, bramen), heeft wat peper, er is zeker rijpheid, wat leer ook, maar niets is gestoofd, alles is vers. Ook de smaak is lekker puur en fris, met fijne ruwe tannine, die de wijn Frans doet overkomen. Syrah is bij Carinus trouwens geplant op een zeer veel gebruikte onderstok voor tafeldruiven (Ramsey). Op mijn vraag of die niet té productief is voor een kwaliteitswijndruif als syrah, legt Lukas uit dat Ramsey prima functioneert in de zeer zanderige bodems van Devon Valley. De wortels gaan diep en de groeikracht is in de praktijk niet te groot, want bodem is arm. Weer wat geleerd.

Dan naar Lukas’ eigen wijnen, die nog beter zijn, in de zin dat ze nog meer persoonlijkheid en precisie hebben. Geronimo (€ 22,95) is een pure Cinsault. 60% komt uit Stellenbosch (van graniet), 40% uit Paarl (van kleirijke bodems). De naam komt van de kreet die Lukas en zijn jeugdvrienden immer riepen tijdens de sprong in de zes meter lager gelegen canyonpoel waar ze in zwommen. 80% hele trossen gebruikt hij voor deze wijn, die maximaal acht tot negen maanden rijpt in houten vaten. ‘Cinsault is een geweldige druif, maar je moet frisheid en knapperigheid behouden’, zegt hij. Geronimo 2017 ruikt naar rood fruit en is floraal en iets aards. De smaak is heel pinot-achtig, maar wel met iets grovere tannine en peper. Erg lekker; mijn favoriete rode wijn van Van Loggerenberg op basis van mijn eerste ervaring.

Zelf is hij duidelijk het meest trots op zijn Breton 2017 (€ 29,95). Dit is een 100% Cabernet franc, de lieveling van Lukas. De druiven stammen uit Polkadraai, waarschijnlijk Zuid-Afrika’s beste terroir voor cabernet franc (ook specialist Raats zit daar). Belangrijk zijn de plaatselijke harde granietbodems, die frisheid geven en mooie droge mediterrane kruidigheid, zegt Lukas. Ook voor deze wijn werkt hij deels met hele trossen. Breton 2017 zeer getypeerd Cabernet franc, want iets groen (van pyrazine, een aromastof die de bekende groene paprikageur geeft), een kant van cabernet franc die hij overigens bewust opzoekt. Want hij is ervan overtuigd dat die pyrazine enerzijds frisheid geeft maar ook deels polymeriseert in de wijn en het mooie zwarte fruit onthult. Lukas wil Cabernet franc maken zoals die in de jaren 70 en 80 in Frankrijk werd gemaakt, geeft hij aan. ‘Die rijpte beter en was ook meer terroirgetypeerd (dan die van nu, red.).’ Breton 2017 is erg mooi, maar nog wat ruw, heeft duidelijk tijd nodig. Ik ben benieuwd hoe deze wijn over vijf jaar smaakt.

Afsluitend komen we bij zijn twee eigen Chenins: Trust Your Gut 2017 (€ 29,95) en Kameraderie 2017 (€ 35,95). Vooraf zegt Lukas dat chenin blanc een van de meest veelzijdige druif is ter wereld, en daarin heeft hij natuurlijk gelijk. Van chenin kun je diverse topwijnen maken, van heel goede mousserende wijn tot briljante edelzoete. Op mijn vraag wat er werkelijk toe doet als je in Zuid-Afrika heel goede Chenin wilt maken, benadrukt hij naast het respect voor oude wijngaarden o.a. het belang van het juiste oogstmoment. ‘De picking date is super belangrijk in Zuid-Afrika; twee dagen maken een enorm verschil en twee dagen te laat betekent groot verlies van frisheid en precisie. Voor frisheid oogst ik niet alles tegelijk, maar een perceel vroeger en een ander wat later.’ Trust Your Gut 2017 stamt van fruit uit meerdere terroirs in Western Cape,:45% uit Polkadraai (Stellenbosch), 45% uit Paardeberg (Swartland) en 10% uit een oude wijngaard in Paarl, waar ook Kameraderie vandaan komt. De wijn heeft vrij rijp fruit, geel en oranje, het fruit straalt het glas uit; er is niet veel ziltigheid, ook zijn er weinig andere nuances nu. De smaak is rond maar fris, mooi droog, en nog wat gesloten. Ons restte enkel nog Lukas’ topwijn: Kameraderie 2017. Deze stamt van een in 1960 geplante wijngaard van 2 ha in Paarl, die van nature weinig opbrengst geeft. ‘In 2016 dacht ik dat met 1.6 tons/ha het dieptepunt wel bereikt was’, zegt Lukas, ‘maar in 2018 haalde ik maar 1.2 tons/ha binnen… (slechts 8 à 9 hectoliter per hectare!; dat verklaart mede de gezonde prijzen die Lukas vraagt). De wijn heeft van nature een enorme concentratie en een pH (zuurgraad, die de kracht van de zuren bepaalt) die zelfs in dat soort droge jaren OK blijft. Het onderste deel van de wijngaard oogsten we als eerste, the top part later’, vertelt Lukas. Onderwijl denk ik, “dit is serieus goed”. Kameraderie 2017 is nog wat gesloten en dus ingetogen fruitig, verder licht kruidig en zilt, heeft warmte en frisheid tegelijk. De smaak is heel intens en spannend, met prachtige ‘druk’, textuur en grote lengte. Een wijn die ik nu al tot de beste tien à vijftien Chenins van Zuid-Afrika reken. En aangeeft dat Lukas van Loggerenberg inderdaad wel eens ‘The Next Big Thing’ van de Zuid-Afrikaanse wijnbouw kan zijn.

De wijnen van Lukas van Loggerenberg (Carinus Family Vineyards en Lukas van Loggerenberg Wines) worden geïmporteerd en gedistribueerd door Benier Global Wines.

Lars Daniëls MV

Sulfiet, sinds 2005 zo’n beetje de meest omstreden toevoeging in wijn. En even los van wat mensen ervan denken te krijgen sinds de verplichte vermelding op het wijnetiket, echt lekker is het natuurlijk niet. Niet zo gek dus dat er wordt gezocht naar een gezonder alternatief. Nu is er SURE, een natuurlijke sulfietvervanger op basis van een kruidenextract van citroenmelisse. Zijn we dan eindelijk van de wiebelige natuurwijn af?

Johannes Gebeshuber is een man met een missie. Het dorpje Gumpoldskirchen (net onder Wenen) had ooit een grootse reputatie – naar verluidt brachten de wijnen de hoogste prijzen op van heel Oostenrijk – en de excentrieke plaatselijke witte druivenrassen zierfandler en rotgipfler waren de sterren van de regio. Gebeshuber zal niet rusten voordat de oude glorie in ere is hersteld. Vandaar dat hij ons, een select gezelschap uitverkorenen, heeft uitgenodigd voor een proeverij met wijnen van zierfandler die teruggaan tot 1948.

“I’m not going anywhere. I hope. It’s been an adventure. We took some casualties over the years. Things got broken. Things got lost. But I wouldn’t have missed it for the world.” – Anthony Bourdain, uit ‘Kitchen Confidential, Adventures in the Culinary Underbelly’

De legendarische bad boy chef, culinaire verhalenverteller en televisiepersoonlijkheid Anthony Bourdain is op 61-jarige leeftijd overleden. Voor vele fijnproevers, chef-koks en reizigers was hij een onophoudelijke bron van inspiratie en amusement. Hij leerde ons met een frisse blik naar de wereld om ons heen te kijken.

Anthony Bourdain werd dood aangetroffen in zijn hotelkamer in Straatsburg, aldus CNN. Hij zou zelfmoord hebben gepleegd. Bourdain was in Frankrijk voor opnames van het elfde seizoen van de bekroonde CNN-serie Parts Unknown.

“Your body is not a temple, it’s an amusement park. Enjoy the ride.”
– uit ‘Kitchen Confidential’
Bourdain brak door met Kitchen Confidential, Adventures in the Culinary Underbelly (2000), zijn boek over de donkere kanten van het restaurantbestaan. De in 1956 geboren Bourdain werkte al sinds 1978 als chef-kok in verschillende restaurants in New York, waaronder de beroemde Brasserie Les Halles. Ook zijn eigen uitbundige drank- en drugsgebruik uit die periode komt in het boek uitgebreid aan bod.

“To me, life without veal stock, pork fat, sausage, organ meat, demi-glace, or even stinky cheese is a life not worth living.”
– uit ‘Kitchen Confidential’
In zijn culinaire reisprogramma’s No Reservations en Parts Unknown nam hij geen blad voor de mond. Zijn rauwe taalgebruik werd – zoals het Amerikaanse televisie betaamd – regelmatig ‘weggebiept’. Hij zocht in zijn programma’s wereldwijd naar culinaire tradities, gastronomische diversiteit en de daarbij behorende gerechten. Geslachtsdelen, een zeehondenoogbal, of gefermenteerde haai. Bourdain at het en ontrafelde met een open vizier de achterliggende verhalen.

“Unlicensed hooch from a stranger in a parking lot. Good idea? Yes, of course it is.”
– uit ‘No Reservations (Hudson Valley, NY)’
Naast die gastronomische diversiteit werden ook de lokale vloeibare geneugten niet vergeten. Zo bezocht hij in het hart van de Côtes de Nuits Bourgogne-outsider Ray Walker van Maison Ilan. Deze jonge Amerikaan maakte met een beetje hulp van 19e-eeuwse wijnteksten en gekochte druiven een “outrageously good Chambertin Grand Cru”, aldus Bourdain. Achteraf bezien lijkt Walkers werkwijze overigens verre van zuiver. Hij wordt tegenwoordig zelfs als een van de meest omstreden wijnmakers van Bourgogne gezien. Maar tijdens het bezoek was Bourdain nog apetrots op zijn landgenoot die even aan al die Fransen liet zien dat het ook anders kon.

“Travel is not reward for working, it’s education for living”
In 2010 reisde hij af naar de Massaya Winery in de Libanese Bekavallei. In 2006 kwam hij net boven Beiroet (samen met zijn crew) midden in het conflict tussen Hezbollah en Israel terecht. Hij moest toen worden geëvacueerd door Amerikaanse mariniers. Het weerhield hem er echter niet van een paar jaar later terug te keren en het wijnhuis alsnog te bezoeken. Overigens werden ook minder omstreden wijngebieden zoals de Provence, delen van Italië en Georgië op typisch Bourdainiaanse wijze in beeld gebracht.

“This is the dream of all the world. The dream is to live in Granada. You know, work in the morning, have a one-hour nap in the afternoon, and at night go out and have that life. Go out and see your friends and eat tapas and drink red wine and be in a beautiful place.”
– uit ‘Parts Unknown (Spain)’
We moeten nu verder zonder ‘the Elvis of the bad boy chefs’. De man die het onbekende onbevreesd tegemoet trad, die met behulp van voedsel een wereldwijde broederschap in beeld wist te brengen. En daardoor van ons allemaal leukere mensen maakte. Anthony Bourdain, hij die ons leerde eten, drinken en reizen met ons hart.

Romy Kooij

Foto: Flickr Peabody Awards

Sommeliers zijn de nieuwe sterren van de horeca. Waar eerst voornamelijk de eigenaar van een restaurant centraal stond, was daarna de chef-kok de held, terwijl nu (ook) steeds vaker de sommelier de aandacht trekt – samen met de wijnkaart. De belangstelling voor wijn is groter dan ooit en daarmee ook de druk op de sommelier. In deze serie vragen we bekende en minder bekende wijnschenkers naar hun visie op wijn in het restaurant.

In 2005 begon Arjen Pleij met ‘nul verstand’ van Zuid-Afrikaanse wijn bij Kasteel Engelenburg, een luxe hotel-restaurant in Brummen, even onder Zutphen. ‘In de kelder lagen vierduizend flessen Zuid-Afrikaanse wijn, maar dat waren slechts tien verschillende soorten.’ Kasteel Engelenburg kreeg een nieuwe eigenaar, de focus op Zuid-Afrika bleef. Ook bij Arjen. Er liggen nog steeds vierduizend flessen in de kelder van Kasteel Engelenburg in Brummen. ‘Maar nu zijn het ruim tweehonderd verschillende’, zegt Arjen. ‘We hebben de grootste collectie Zuid-Afrikaanse wijn van Europa en misschien wel de grootste collectie buiten Zuid-Afrika.’ Als hij tegenwoordig in Zuid-Afrika komt kennen mensen hem al, en ook met Kasteel Engelenburg zijn ze bekend. Dus wanneer wijnmakers Nederland bezoeken, willen ze dáár een wijnevent, bij Arjen, die inmiddels Zuid-Afrikaspecialist is. U kunt het volledige artikel lezen in PERSWIJN #4 – juni/juli 2018.

PERSWIJN is te koop in de betere boekhandel, bij onze ambassadeurs of in de webshop.

De top 5 van Arjen

Scali, Blanc 2013, Voor-Paardeberg

̒‘Oxidatief gemaakte wijn van Willie en Tania de Waal. 60% chenin blanc van oude stokken, 15% chardonnay, 15% roussanne, 5% sauvignon blanc en 5% viognier. Complexe wijn, diep goudgeel van kleur met smaken van rijpe appel, honing en gele bloemen. Spannend en levendig. Ze verkopen het grootste deel van hun druiven, maar na het proeven van deze wijn vraag je je af: waarom?’ 
(WineMatters, 2013 is uitverkocht, 2015 kost € 17,95)

Reyneke, Natural Chenin Blanc 2016, Stellenbosch

̒‘Van eigen wijngaard van de Polkadraai Hills. Eerste natural wine van Johan Reyneke. Loepzuiver, met veel geel fruit, typiciteit van de chenin blanc en opwekkende frisheid. Biologische en biodynamische wijnbouw in combinatie met hands-off winemaking. Klassewijn met zomerfruit, gele citrusvruchten en mineraliteit. Voor iedereen die niets op heeft met vin nature!’
(Daxivin, € 75)

Kershaw, Clonal Selection Chardonnay 2016, Elgin

̒‘Richard Kershaw heeft op diverse terroirs in Elgin, met het koelste klimaat van de West-Kaap, verschillende klonen chardonnay aangeplant. Deze wijn is dus van verschillende klonen van verschillende bodems. Geurige wijn met tonen van perzik en citrus, en met kruidigheid. Stevig, maar volkomen in balans en met een aanhoudende afdronk. Zuiver, mineraal en fris. Daagt vele witte Bourgognes uit.’
(Les Généreux, € 39,95)

Porseleinberg, Syrah 2014, Swartland

̒‘Uit de koker van Boekenhoutskloof en gemaakt door Callie Louw. Open en geurig, met zowel florale tonen als bosbessen en bramen. Veel structuur, rijpe, aanwezige tannine en alles wat je van een Syrah verwacht: donker fruit in combinatie met leer, kruidigheid, zwarte peper en mineraliteit. Afkomstig van eigen wijngaarden op de Porseleinberg, met veel schist in de bodem. De krachtigste vintage sinds het debuut in 2010.’
(DGS, prijscategorie 10)

de Trafford, Cabernet Franc 2013, Stellenbosch

̒‘Van eigen wijngaarden en van die van buurman Keermont, allemaal op de Helderberg. De wijnen van David Trafford zijn altijd krachtig. In de neus rode bessen en fynbos. In de mond rechtlijnig, met veel rood fruit, tabak, kruiderij en een hint paprika. Krachtige tannine en een heerlijke lengte en frisheid.’
(niet verkrijgbaar in Nederland)

Rectificatie

Bij de Reyneke Natural Chenin Blanc (importeur: Daxivin) staat in de gedrukte versie van PERSWIJN #4 een prijs van €19,- vermeld. Dit moet € 75,- zijn.

Cariñena heeft al een eeuwenlange geschiedenis als wijngebied van betekenis. De kwaliteit van de wijnen werd geprezen in klassieke literatuur en historische geschriften; Cariñena behoorde tot de favoriete wijnen van Spaanse koningen en edellieden. Het is dan ook een bijzonder wijngebied, dat zich tot op de dag van vandaag heeft weten te vernieuwen.

Advertorial: Cariñena/ Aragón Exterior

Op dinsdag 15 mei werden sommeliers, handel, pers en andere wijnprofessionals door de directeur van de Consejo Regulador van de DOC Rioja bijgepraat over de nieuwste ontwikkelingen in dit beroemdste Spaanse wijngebied.