Reportages & Reizen

Ook al is Zwitserland met zo’n vijftienduizend hectare aan wijnstokken een klein wijnland, het aantal aangeplante druivenrassen is enorm. Ruim 250. Veel ervan zijn bekende, internationale rassen en experimentele kruisingen, maar vooral het kanton Wallis biedt een keur aan bijna vergeten autochtone druivenrassen. José Vouillamoz schreef er een mooi uitgegeven boekje over. En ik proefde wijn van twee van de zeldzaamste rassen, eyholzer roter en grosse arvine, gemaakt door gepassioneerde wijnmakers.

In de jaren negentig van de vorige en de eerste jaren van deze eeuw kwam ik minimaal eenmaal per jaar in de Languedoc. Ik huurde er gedurende een paar weken een huis en combineerde een zonnige vakantie in het Franse zuiden met het verkennen van de mooie omgeving en het bezoeken van wijnproducenten in de Languedoc. Al snel werd Saint-Chinian, en in het bijzonder het wijndorp Pierrerue, mijn vaste uitvalbasis. 

Jakkerend over de Autobahn langs Keulen, Koblenz en Karlsruhe, nemen de meeste automobilisten pas gas terug als ze bij Basel de Zwitserse grens oversteken. Maar stoppen? Ho maar!  De stad waar ’onze’ Erasmus het grootste deel van zijn leven woonde en werkte, is een bezoek meer dan waard, maar de meeste Nederlanders versmaden het. Eenzelfde lot treft de wijnbouw in het Baselbiet. Wie heeft er wel eens een Basler wijn gedronken? Omringd door drie bekende wijnregio’s, de Elzas, Baden en de Jura, lijkt Basel niet meer dan een overgangszone. Dat is jammer, want de wijnen zijn goed, maar ook begrijpelijk, want de regio is klein en divers waardoor het profiel wat diffuus is.

Een van mijn lievelingsbestemmingen voor vakantie in eigen land – de enige mogelijke vakantie tegenwoordig – is het schilderachtige dorpje Torgny in Belgisch Luxemburg. Het ligt helemaal in het zuiden van Wallonië, aanleunend tegen de Franse grens (206 kilometer van Brussel, 187 kilometer van Maastricht). Het dorp zonder een enkele winkel is bijzonder rustgevend en oogt prachtig met zijn oude huizen van warmbruine kalkzandsteen en kleurrijk geschilderde vensterluiken. Niet toevallig werd het verkozen tot een van de mooiste dorpen van Wallonië. La petit Provence wordt wel eens gezegd door de stijl van de gebouwen, hun roodbruine, ronde dakpannen maar ook het warme en droge microklimaat (zie verder). Torgny, deel van de gemeente Rouvroy, behoort tot de geoculturele regio Gaume en telt ongeveer 220 inwoners. Klein maar fijn dus. En leuk is dat er ook goede, originele wijnen worden gemaakt.

Deze pagina bevat de GPS locaties voor de wijnwandeling door de Südpfalz zoals beschreven door Gerd Brabant in het PERSWIJN supplement Wijnconcours Duitsland 2022, verschenen bij PERSWIJN #4 2022. De wandeling leidt u langs beroemde wijngaarden zoals Birkweiler Kastanienbusch en Ilbesheimer Kalmit. De route is niet bewegwijzerd dus download de waypoints voor de wandeling door de Südpfalz.

Zeker in deze tijd, moeilijk voor velen en vooral ook voor wijnproducenten, krijg ik veel flessen opgestuurd. Wijnproducenten die niet kunnen reizen, naar hun importeurs of grote internationale beurzen, willen natuurlijk toch hun wijnen onder de aandacht brengen. Zoals de wijnen van Sutil, die me werden toegestuurd door Felipe Bravo. Ik leerde hem kennen tijdens mijn tweede reis naar Chili in 2014, toen hij nog voor Viña San Pedro Tarapacá werkte. Toen ik hem tijdens ons bezoek aan Tarapacá, waar ook de mooie wijnen van Viña Leyda werden gepresenteerd, vertelde dat het programma van onze reis nog niet ‘rond’ was, regelde hij voor ons direct een bezoek aan Altaïr en een meting met Sebastián De Martino in Santiago. Waarmee de reis nog veel waardevoller werd.

Op een prille lentedag met stralende zon en open blauwe hemel kreeg ik goesting om een mij nog onbekend Belgische wijndomein te fotograferen: wijndomein Beekborne. Ik had er een lovende recensie over gelezen en het was maar een half uurtje autorijden. Even geen volledig bezoek aan het wijndomein, dacht ik, alleen de wijngaarden fotograferen om de zaterdag rustig te houden na een vermoeiende psychologenwerkweek. Communiceren met de wijnbouwer, (weer!) luisteren, aandachtig de wijnen proeven, fotograferen en schrijven tegelijk vind ik best een intensieve aangelegenheid. Misschien wou ik wel een flesje kopen om ’s avonds te proeven. Als er tenminste iemand thuis zou zijn. Ik belde de eigenaar Patrick Carmans op maar hij was niet bereikbaar. Patrick is geboren in het Limburgse Zonhoven en woont nu met zijn gezin in Franstalige Hélécine. Hij noemt zichzelf een Nederlandstalige Waal. De kersverse wijnbouwer maakt “Waalse wijn met een Vlaamse hoek af”. Vlaamse en Waalse druiven gaan dezelfde kuip in, de wijngaardpercelen liggen aan weerskanten van de taalgrens. In promotieteksten van Beekborne wordt het Frans en het Nederlands door elkaar gehaspeld, zoals bijvoorbeeld: “Dans leur recherche constante et gepassioneerd de l’ultieme expressie du terroir, Patrick et Katrien osent experimenteren zonder cesse”. Knipoog naar het Belgische taalgemeenschapssurrealisme. Op de merkwaardig genoeg uitsluitend Franstalige website van het wijndomein staan foto’s van de wijngaarden die ik moest weten te vinden. Op een van de percelen een gigantische rode bank – ook surrealistisch –  die ik gemakkelijk zou kunnen opsporen. 

Op zoek naar de Beekborne-percelen langs de grens Vlaanderen – Wallonië

Het domein bewerkt momenteel vier percelen, twee kleine in Vlaanderen: Goetsenhoven en Hakendover, beide in de streek rond Tienen en, vlakbij, twee grotere in Hélécine net over de grens met Wallonië. Eerst begaf ik me naar Goetsenhoven waar men de locals nog in het Nederlands de weg kan vragen. Op een afgelegen plekje vind ik de lieu-dit Meer waar Beekborne in 2016 een 800 stokken Pinot Gris neerpootte. Een wijngaardje van amper 25 are. Ernaast een weide met vier zwarte schaapachtige geiten. Ik hoopte de wijngaard te kunnen fotograferen met op de voorgrond de geiten. Lukte niet: wat ik ook probeerde, ze bleven de verkeerde kant oplopen. Ik speurde de buurt tevergeefs af naar de rode bank van de website maar vond hem nergens. De wijngaard werd Gossekicourt (jongetje dat loopt) gedoopt, met zin voor humor afgeleid van de Waalse naam voor Goetsenhoven: Gossencourt. Op het met informatie bedrukte inpakpapier van de premium Beekborne-wijnen wordt nader verklaard: “un gosse qui court plus vite que les stéréotypes”. Een verborgen intentieverklaring van de wijnbouwer? In België wordt internationaal hoogstaande Pinot Gris gemaakt. Pinot gris is de derde meest aangeplante druif in het land (5 à 6% van de wijngaarden) en het derde meest populaire ras (aantal producenten). Qua aantal stokken komt pinot gris ver na koplopers chardonnay en pinot noir waar veel mousserend van gemaakt wordt. Het pittoreske, licht hellende perceeltje waar ik doorheen wandel, maakt me nieuwsgierig naar de single vineyard Pinot Gris Gossekicourt. Het perceel in het Vlaamse Hakendover was mij op dat moment onbekend want stond niet op de website vermeld. Er staat – kwam ik achteraf te weten –  pinot gris en aligoté. Ja, inderdaad, de Bourgondische aligoté staat ook in België! De jonge Maxime Lindelauf, een landbouwkundige, is eigenaar van het perceel maar Beekborne zal de eerst volgende jaren de productie van de wijnen voor zich nemen. Daarna zal Maxime zijn droom waarmaken van een eigen wijndomein.

Op naar Hélécine, de Waalse grens over. In Wallonië spreek je best Frans, dat was even aanpassen maar Vlamingen zijn er goed in. Een sympathieke jongeman wijst me de weg naar de net aangeplante wijngaard aan de Rue de Léau, ongeveer een hectare groot. Het perceel heet Bosquet Jadoul. Hier staat een bijzonder spannende druif die we ook nog niet hadden in België: chenin blanc. Welke type wijn zal dat hier geven? Nog een jaar of drie wachten en we weten het. Zoals ook bij Riesling ligt de kwaliteit van de internationale benchmarks van deze druif zo hoog dat de uitdaging echt wel groot is. Naast chenin staat er nog chardonnay en weer aligoté. Maar geen rode bank. Allé, waar is die toch?

Nog geen kilometer verder valt mijn oog op een ander perceel. Wauw, hoe schoon, een prachtige en best steile heuvel vol wijnstokken! Hellingsgraad 30 tot 40%, je vergeet even dat je in België bent. En helemaal bovenaan op de heuvelrug schittert een rode bank in de zon. Aha! Fascinerende scène. Het idee van die reuzegrote, houten bank – zo hoog dat je hulp nodig hebt om erop te klimmen –  kwam van een Italiaanse kunstenaar. De bodem van de wijngaard bestaat uit leem en wat zand, met in de ondergrond ook ijzerzandsteen (uitlopers van het Hagelandse terroir) en Haspengouwse kalksteen. De wijngaard is onder te verdelen in een deel dat uitkijkt op het zuidoosten en een deel dat pal op het zuiden ligt. De zuidoostelijk gerichte wijngaard heet Poupouye en is volledig met chardonnay bezaait. Met een lichte draai kom je in de zuidgerichte wijngaard terecht, Les Garennes (garenne = konijnenbos), met pinot noir, pinot gris en chardonnay. De eerste 200 wijnstokken van wijndomein Beekborn werden in Poupouye aangeplant (2013), bij wijze van vooroefening. In 2014 al kwamen er 3800 stokken bij en werd ook Les Garennes aangeplant. Op de steile stukken is de grond erg arm en komt er veel ijzerzandsteen aan de oppervlakte (na erosie). Zeker in Les Garennes hebben de stokken het erg moeilijk om tot groei te komen. De pinot gris-stokken moesten in 2015 zelfs allemaal herbeplant worden omdat die van 2014 het niet hadden overleefd. De opbrengsten op dit terroir zijn momenteel zeer laag: maar 10 hectoliter per hectare. Pak een fles per vier planten. De percelen zijn gelukkig vorstbestendig en ook de Aziatische fruitvlieg, notoire druivenvijand, komt er om nog onduidelijke redenen weinig voor.

Onverwacht bezoek aan de cave van wijndomein Beekborne 

Tevreden dat ik drie Beekborne-wijngaarden kon fotograferen, trok ik naar het adres van de wijnmaker om een flesje te kopen. Aan de poort van wat een klein kasteeltje bleek te zijn, ligt een langharige hond, een Cocker Spaniel. Ze dut in de zon. Nellie heet ze. Na aanbellen zwaait in het kasteeltje een raam open. De zoon van Patrick spreekt me in het Frans aan maar merkt onmiddellijk aan mijn antwoord dat hij best in het Nederlands verder gaat. Flesjes, geen probleem! Hij belt zijn vader op en vijf minuten later verwelkomt Patrick mij samen met zijn vrouw Katrien Vanderschot. Patrick is een grote, sympathieke en vlotte veertiger die mij graag wat uitleg geeft over zijn wijnproject. Hij wil mij zijn wijnen laten proeven. Wauw, fantastisch dat dit zo last minute kan! Ik vergeet mijn vermoeidheid van de week en haal mijn notitieboekje uit de wagen. Het koppel vertelt me dat ze aanvankelijk in het centrum van Leuven woonden. Ze wilden graag dat hun vier kinderen in het Frans werden onderwezen en daarom trokken ze in 2009 de taalgrens over. Patrick hield van wijn en had hobbygewijs Portugese wijnen verkocht. Hij merkte al snel een braakliggende heuvel op vlakbij zijn huis (Poupeye). De droom groeide om daar wijnstokken te zetten en zo geschiedde. Patrick is van beroep IT’er. Hij maakte in de informaticasector carrière en heeft een sturende functie in het internationale bedrijf Delaware. De eerste jaren van zijn leven als wijngaardenier waren erg zwaar, vertelt hij mij. Soms stond hij om 4 uur ’s morgens op om te werken op het veld, daarna vertrok hij naar het werk. Wijnbouwschool in avondonderwijs. Beginnen met wijnbouw is gemakkelijker dan volhouden, beklemtoont hij. Alles moest nog manueel en dat is op zo’n helling geen sinecure. Patrick heeft nu 3 hectare wijngaard maar slaagt erin om zijn hoofdberoep te behouden zoals vroeger. Om hem te helpen in de wijngaard nam hij twee mensen halftijds in dienst. Naast het wijnbouwproject runnen Patrick en Katrien een B&B in een nevengebouw van hun petit château. 

Wijn maken met spontane gisting en minimale interventie

Patrick werkt in de wijngaard zonder herbiciden. Hij gebruikt systemische gewasbescherming alleen als het nodig is. Zo volgt hij de filosofie van de viticulture raisonnée die wel meer Belgische wijnbouwers hanteren. Een volledige transformatie naar bio ambieert hij niet, in tegenstelling tot heel wat Waalse wijnbouwers tegenwoordig. Een belangrijk verschil met Vlaanderen waar minder bio is maar daarom niet minder streven naar duurzaamheid. De cave bevindt zich in de kelder van het kasteeltje. Het plafond is laag en de inox tanks noodzakelijkerwijs klein. Die kleine tanks hebben het voordeel dat de percelen apart kunnen worden gevinifieerd. Er is geen ventilatiesysteem in de kelder dus tijdens de gisting wordt het koolzuurgas in de tanks gewoon via slangen naar buiten afgevoerd. Dit is de reden waarom Patrick geen rode wijn maakt: “Gisting van blauwe druiven in open kuipen zou betekenen dat heel onze woning boven vol koolzuurgas loopt, wat we natuurlijk willen vermijden”. Al vanaf de eerste wijn wordt gebruikt gemaakt van spontane gistingen. “Industriële kweekgisten zijn in deze kelder nooit binnengekomen”, verklaart Patrick: “want dan krijg je ze er ook niet meer uit. Ik wil alleen de wilde gisten uit mijn wijngaard”. De eerste stap van de gisting is het maken van een zogenaamde pied de cuve. Een aantal wat vroeger geoogste druiven worden in drie glazen bonbonnes aan het gisten gebracht. De bonbonne met de interessantste gisting wordt gebruikt als giststarter voor de rest van de most. Verder geen additieven meer, met uitzondering van een klein beetje sulfiet voor botteling. Uit de druiven chardonnay worden de beste, meest gezonde druiven geselecteerd voor de premium cuvée. Die druiven krijgen in de betere oogstjaren een schilweking van zes uur (koude maceratie). Oogstjaar 2019 was niet optimaal en daarom werd geen schilweking doorgevoerd: een directe persing werd het van de ontsteelde druiven. De wijn wordt noch geklaard (tenzij via de zwaartekracht), noch gefilterd. Spontane malolactische omzetting. Een kleine beetje restsuiker in de wijn zorgde in sommige flessen voor een lichte hergisting op fles. Karaferen van de wijn verhelpt het euvel van wat bruis in het glas, de smaak blijkt prima. Een langer verblijf op cuve is wellicht nodig om de wijn helemaal stabiel te krijgen. 

Beekborne niche-Chardonnay

Vîs Tchapias betekent in het lokale Waals-Brabantse dialect ‘oude hoed’ (vieux châpeau). Het is een plaatselijke uitdrukking voor ongetrouwde mannen boven de dertig en ook de naam van de lieu-dit in Hélécine waar Popouye en Les Garennes liggen. Daar leefde vroeger een oude kluizenaar, vandaar. Het enigmatische van de woorden trekt de aandacht. Maar is de wijn even bijzonder als zijn naam? Ongeveer een vierde van alle Belgische wijngaarden is beplant met chardonnay (totale Belgische aanplant in 2020: rond de 650 hectare). Na pinot noir is het de meest populaire druif in België. Een groot verschil met Nederland waar er amper een tiental hectare chardonnay staat (cijfers 2015). Er zijn naar mijn persoonlijke smaak veel neutrale, weinigzeggende stille Chardonnays in België maar ook een paar topchardonnays (zoals Clos d’Opleeuw). Vîs Tchapias Chardonnay is voor mij een van de meest originele en boeiende Chardonnays van het land. Ik proefde oogstjaren 2018 en 2019 en ik was danig onder de indruk. Een hele speciale, eigen stijl. Vooral de eenvoud van de wijn spreekt me erg aan. Geen eikrijping. Ik wil  het vergelijken met een bloedmooie vrouw die dat precies niet doorheeft. Geen schmink op deze wijnen, wel een ongedwongen, niet gestileerde, naturelle, levendige en zachte smaak met veel variatie in de aroma’s. Gul en doordrinkbaar met tegelijk veel inhoud en finesse. Geweldige dienaar aan tafel met zijn laag alcoholgehalte (12%). De wijn komt in kleine hoeveelheden op de markt, een schaarse nichewijn dus. Mijn proefnotitie van de premium-Chardonnay Vîs Tchapias 2018 uit magnum, gedronken over verschillende dagen (waarin de wijn alleen maar groeit): “Strogele kleur, prachtige aroma’s van volrijpe golden-appels, naast citroengras en veldbloemen, iets rokerigs, ook kalk, oesters, wat boter. Bij doorruiken iets van curry, amandel en stoofappel (iets oxidatiefs). Zeer zachte, strelende aanzet, compact, vol en gelaagd zonder echt krachtig te zijn, iets vets, ziltigheid, mooie, speelse zuren tot in een lange, fruitige afdronk met zoete kruiden. Hoe lekker is dit!” Topchef Sergio Herman kocht 200 van deze magnums voor zijn restaurants, een fijne referentie voor dit prille Belgische wijndomein. Duur wel zo’n magnum, momenteel 60 euro, maar je hebt wel iets bijzonders. Ook de tweede wijn van het domein, genaamd petit Dallas, is mooi: minder fruit (groene appel) wel, minder concentratie, minder lengte, minder vet en minder zuiverheid dan de eerste wijn maar wel drijvend op frissere zuren (geen schilmaceratie) en karakter. Zelfde naturel als alle andere Beekborne-wijnen, een beetje Jura van stijl vind ik, iets funky. Vîs Tchapias biedt karaktervolle Chardonnay die zelfs voor niet-Chardonnay-drinkers zoals mezelf interessant is. Ik kon ook oogstjaar 2020 proeven, deels op Franse eik opgevoed. Kort: die eik is écht voor niks nodig. De vanilletonen, die Patrick eigenlijk wou vermijden, vijlen  de originaliteit en fijnbesnaardheid, het reliëf van de wijn, weg. Een beetje pijnlijk, vond ik het. “Weg met de schmink!”, dacht ik in mezelf, “nu trekt die Chardonnay weer op andere Chardonnays”. Patrick wil verder met Belgische eik (in functie van micro-oxidatie, niet van eikaroma’s), we zullen zien wat het geeft.

Les Garennes en Pinot Gris Gossekicourt

De beste wijn van Beekborne is, toch voor mij, de terroirblend Les Garennes met 60% pinot noir, 35% chardonnay en 5% pinot gris. Geen eik. Wijn om stil van te worden. De pinot noir-druiven zijn duidelijk rijp getrokken want de wijn, met licht rozige kleur, geurt naar kersen en zelfs bramen. Ook mandarijn. Dit is een complexe wijn met een zacht mondgevoel, veel diepgang en een bijzondere zuiverheid. Verfijnde en doordringende aroma’s, schreef ik op. In de mond ook appel naast braam. Niet goedkoop aan 30 euro maar ik heb al slechter aan die prijs gedronken. Tenslotte de Pinot Gris Gossekicourt 2019 (20 euro op het domein). Minder gelaagd en complex maar wel heel zuiver en drinkbaar, mooie bitters en kruidigheid. Sappige slokslok-wijn zonder veel blabla. Op termijn wil Patrick een blend maken van pinot noir, pinot gris, aligoté en pinot blanc (die laatste is nog aan te planten). Dit moet volgens hem, historisch gezien, de oorspronkelijke Bourgogne-blend zijn geweest voordat chardonnay daar zijn intrede deed. En natuurlijk komt er in de toekomst ook een Belgische 100% Chenin Blanc: Vîs Tchapias Bosquet Jadoul Chenin Blanc. De verwachtingen zijn hooggespannen. Wijndomein Beekborne gaat een mooie toekomst tegemoet. Door originaliteit en hoge kwaliteit is Beekborne gewapend tegen een mogelijk overaanbod van Belgische wijn in de volgende jaren. Want de aanplant van nieuwe Belgische wijngaarden blijft maar doorgaan. De toekomst van ons klein wijnlandje is moeilijk te voorspellen.  

Stefaan Soenen

Zoals Esmee Langereis onlangs in NRC Handelsblad betoogde, ontbreekt het aan duidelijkheid over wat natuurwijn is, of preciezer: over welke middelen en technologie er bij de wijnbereiding worden gebruikt. Het liefst spreekt ze gewoon van “wijn” of anders gezegd: Iedere wijn is min of meer natuurlijk, of hij nu ambachtelijk is gemaakt of een industrieel massaproduct is. Een aparte categorie voor natuurwijn is niet nodig. In plaats daarvan pleit Langereis voor meer transparantie op het etiket, zodat de consument een geïnformeerde keuze kan maken. Wie kan er tegen zijn?

Wie tempranillo zegt, zegt Rioja. Toch? Als je van Spaanse wijn houdt, weet je waarschijnlijk dat tempranillo daar ook is aangeplant in Ribera del Duero (onder de naam tinta del país), Catalonië (ull de llebre), La Mancha (cencibel) en nog een paar andere regio’s. Als tinta roriz en aragonez tref je hem in Portugal aan in de Dourovallei en de Alentejo. Tempranillo is dus een echt Iberische druif, hoewel de nieuwe wereld hem de laatste decennia ook heeft omarmd. Maar eeuwenoude tempranillo in Toscane? Bestaat dat? Ja dus!

Wijngaard Het Verhaal, kersvers Belgisch wijndomein sinds 2015, is menig wijnliefhebber opgevallen door de mooie medailles in de recente Lage Landen-wijnwedstrijden. In de wedstrijd Beste Belgische Wijn 2020 ontving LZ37 Extra Brut, een mousserende wijn van auxerrois, chardonnay en lemberger, de gouden medaille en LZ33 Auxerrois 2019 de zilveren. Dezelfde LZ37 Extra Brut kreeg in de Wijnkeuring van de Lage Landen 2020 het kroontje opgezet van beste mousserende wijn van de wedstrijd, samen met twee Nederlandse wijnen. Resultaten in wijnwedstrijden zijn relatief maar die van Wijngaard Het Verhaal wekten mijn aandacht wel: slechte wijn kon het toch niet zijn.