Nieuws

Na eerdere succesvolle edities in de afgelopen twee jaar in Amsterdam en Londen vond op 19 mei de derde editie van de Symington Vintage Port Day plaats in Frankfurt. In drie masterclasses werden de deelnemers figuurlijk ondergedompeld in de verschillende facetten van vintage port.

Hoofdwijnmaker Charles Symington (4^e generatie), zijn neef Harry Symington (5^e generatie) en market manager Filipe Pinto da Silva waren uit Portugal overgekomen om de masterclasses en bijbehorende proeverijen te begeleiden. De drie zeer interessante presentaties hadden als thema: duurzaamheid en inheemse druivenrassen in de Douro, het terroir van de Douro en de single quinta vintage ports, en het karakter van de vintage ports van de porthuizen Warre’s, Graham’s en Dow’s.

Het prille begin

Symington Family Estates is een van ‘s werelds toonaangevende producenten van premium port en de eigenaar van vele van de beste wijngaarden in de Douro-vallei. Het is nog altijd voor de volle 100% een familiebedrijf. De familie Symington is van (vooral) Britse en Portugese afkomst en is sinds de 19e eeuw in Portugal woonachtig en werkzaam.

Andrew James Symington (AJ genoemd) arriveerde in 1882 op 19-jarige leeftijd in Portugal. Zijn vader was een koopman uit Glasgow en zijn moeder kwam uit Unst op de Shetland-eilanden. Na een korte periode bij Graham’s Port zette AJ onder zijn eigen naam een ​​porthandel op. Dat was het begin van een bedrijf dat leidde tot het huidige Symington Family Estates, tegenwoordig veruit de grootste en belangrijkste port shipper van de wereld. In 1891 trouwde hij met de in Porto geboren Beatrice Leitão de Carvalhosa Atkinson, wiens grootvader sinds 1814 portproducent en -handelaar was en wiens Portugese moeder afstamde van de eerste porthandelaren uit de 17^e eeuw.

Het bedrijf Symington

Symington Family Estates bezit niet alleen een kwartet toonaangevende porthuizen, Graham’s, Dow’s, Warre’s en Cockburn’s (en eigenlijk moet ik Quinta do Vesúvio  hier ook meteen noemen als vijfde portmerk van importantie) maar ook een uitgebreid portfolio van stille Douro-wijnen afkomstig van onder meer datzelfde Quinta do Vesúvio  en Quinta do Ataíde, of op de markt gebracht onder de merknamen Altano, Chryseia en Prats & Symington. Daarnaast heeft men in 2017 een nieuw aankoop gedaan in de vorm van Quinta da Fonte Souto in de Alto Alentejo en is er recentelijk een samenwerking aangegaan met Anselmo Mendes, resulterend in een Vinho Verde van 100% alvarinho uit de sub-regio Monção e Melgaço onder het label Casa de Rodas.

Het bedrijf bezit in de Douro-vallei – die op werelderfgoedlijst van Unesco is opgenomen – in totaal 26 Quinta’s die in totaal 2.255 ha beslaan, waarvan 1.024 ha beplant met wijnstokken. De rest is voornamelijk mediterraan struikgewas met wat olijf- en citrusboomgaarden. De grootste wijngaard is de al eerder genoemde Quinta do Vesúvio  in de Douro Superior met 133 ha en de kleinste is Quinta da Madalena in de Rio Torto-vallei, die slechts de 7 ha telt. Naast deze twee voornoemde quinta’s mag het bedrijf ook een aantal andere quita’s van naam en faam tot het familiebezit rekenen, waaronder Quinta dos Malvedos, Quinta do Bomfim, Quinta da Cavadinha, Quinta da Senhora da Ribeira en Quinta dos Canais om er slechts enkele te noemen. Een groot deel van de autochtone wijnstokken is geplant op steile terrasvormige hellingen en veel werk in de wijngaard wordt, mede daardoor, nog altijd volledig met de hand gedaan. Daarnaast zorgt het bedrijf voor de nodige innovatie, zoals de eerste volautomatische robotic lagar voor het treden van de druiven, die in 1998 werd ontwikkeld en inmiddels in vier wijnmakerijen in gebruik is. De ports en wijnen van Symington Family Estates worden naar meer dan honderd landen in de wereld geëxporteerd.

Autochtone druivenrassen

De eerste masterclass in Gesellschaftshaus Palmengarten, een fraaie evenementlocatie in het centrum van Frankfurt, was gewijd aan de inheemse druivenrassen in de Douro die aan de basis staan van de vintage ports van de diverse porthuizen van de Symingtons. Historisch gezien zijn touriga nacional en touriga franca twee druivenrassen die traditioneel altijd een belangrijke bouwsteen vormden voor de diverse vintage ports. De laatste decennia zijn daarnaast ook steeds hogere percentages alicante bouschet en sousão in de vintage ports verwerkt, dit onder meer vanwege het feit dat zij door hun hogere zuurgraad zorgen voor meer frisheid in de blend, zelfs in warmere jaren. Touriga nacional, een ras met kleine bessen met een dikke schil en een lage opbrengst, heeft sinds jaar en dag de grootste reputatie als druif voor vintage port, terwijl slechts 10% van het wijngaardareaal in de Douro met dit druivenras is beplant. Touriga franca, het meest aangeplante druivenras voor port, heeft veel overeenkomsten met touriga nacional en doet in kwaliteit weinig voor touriga nacional onder, maar dit eveneens laat rijpende ras is wat eenvoudiger te verzorgen en geeft een hogere opbrengst dan zijn beroemdere broer. De opkomst van alicante bouschet en sousão in de vintage ports van Symington is ten koste gegaan van bijvoorbeeld tinta barocca, een druivenras dat zeker niet tot de favorieten van Charles Symington behoort, omdat het vroeg rijpend is en de druiven in het steeds warmere klimaat van de Douro tegen de oogsttijd vaak al verschrompeld en tot krenten verworden zijn. Alicante bouschet is een van de weinige niet Portugese variëteiten die in het Dourodal staat aangeplant. Het is een zogenaamde teinturier, een druivenras met rood vruchtvlees en sap, ontstaan in 1855 in Monpellier uit een kruising van grenache en petit bouschet.

In de proeverij werden vier nog niet geblende wijnen van deze vier rassen als monocépage uit het oogstjaar 2024 geproefd, hetgeen mooi illustreerde wat het karakter van deze rassen is en wat zij aan de blend kunnen bijdragen. Daarnaast stonden ook de Graham’s Quinta do Tua Vinhas Velhas Vintage Port 2022 – een wijn die in dit oogstjaar voor het eerst is geproduceerd – en de Dow’s Vintage Port 2017 in de line-up, beide wijnen die voor een belangrijk deel uit deze vier rassen zijn samengesteld.

Terroir

De bodem in het Dourodal bestaat vooral uit schist. Omdat schist makkelijk splijt kunnen de wortels van de druivenstokken makkelijk in de bodem doordringen. Op veel plaatsen in de Douro komt ook verweerd graniet voor, terwijl er in het oosten van het dal – Douro Superior – ook wat alluviale bodems te vinden zijn. Het klimaat in het Dourodal is mediterraan-continentaal met zeer hete zomers en koude winters. De bergen van de Serra do Marão in het noordwesten beschermen de belangrijkste delen van het wijngebied, de Cima Corgo en de Douro Superior, tegen de vochtige lucht en de regenwolken vanaf de Atlantische Oceaan. Het stroomafwaarts gelegen gedeelte Baixa Corgo heeft meer Atlantische invloeden en is daardoor koeler en natter.

De proeverij bestond uit vier single quinta ports uit het oogstjaar 2023, afkomstig uit verschillende delen van het Dourogebied. Dow’s Quita do Bomfim, Graham’s Quinta dos Malvedos, Dow’s Quinta da Senhora da Ribeira en Quinta do Vesúvio  illustreerden door hun verschillen in aroma, stijl en smaak, veroorzaakt door onder meer verschillen in bodem, hoogte, ligging en expositie ten opzichte van de zon, de diversiteit van het terroir in de Douro. Daarnaast stonden ook de Capela da Quinta do Vesúvio  2022 en de Graham’s The Stone Terraces 2021 in de line-up, wijnen afkomstig van de beide gelijknamige quintas, maar gemaakt van slechts enkele speciaal geselecteerde percelen. Twee fraaie voorbeelden van een port afkomstig van een micro-terroir, zoals ze dat bij Symington noemen.

Klassieke karakteristieken

Na een voortreffelijke lunch bij het in hetzelfde pand gevestigde en met twee Michelinsterren gelauwerde restaurant Lafleur, was het tijd voor de laatste masterclass en proeverij, die voor mij het hoogtepunt van deze toch al speciale dag vormde. Een horizontale én verticale vergelijkende proeverij van het karakter van de klassieke vintage ports van Warre’s, Graham’s en Dow’s uit drie oogstjaren met steeds ongeveer twintig jaar verschil in leeftijd: 2003, 1985 en 1966.

De toch al hooggespannen verwachtingen voor deze proeverij werden absoluut waargemaakt. Het werd een illustratieve en spannende proeverij waarbij de verschillende karakters van de klassieke vintage ports van deze drie huizen onmiskenbaar uit de verf kwamen.

Ondanks het feit dat alle ports zoet zijn, is daarin toch een significant verschil te ontdekken wanneer je er goed op let. Graham’s is in alle jaren de zwoelste en de zoetste van de drie en Dow’s is onmiskenbaar de droogste, terwijl Warre’s er in zoetheid tussenin zit.

Warre’s vintage ports kenmerken zich vooral door elegantie en finesse met een frisse zuurgraad door het gebruik van druiven van hoger gelegen wijngaarden.

De vintage ports van Graham’s hebben een weelderige stijl met complexiteit en balans. In hun jeugd hebben ze expressieve florale aroma’s met hints van eucalyptus en munt.

Dow’s vintage ports zijn daarentegen juist stevige wijnen met krachtige, peperige tannines. Ze worden in een drogere stijl gemaakt dan de meeste andere, wat ze een uitgesproken karakter met veel grip geeft.

www.symington.com
www.warre.com
www.dows-port.com
www.grahams-port.com

Importeurs:

Dow’s: DGS Wijn
Graham’s: Verbunt Verlinden
Warre’s: Albert Heijn
Quinta do Vesúvio: André Kerstens
Tekst: Frank Jacobs
Foto’s: Frank Jacobs; Alice Bown PR

Maandag 12 mei 2025 vond een historische gebeurtenis plaats in de geschiedenis van de Belgische wijn. BelBul, een gedeponeerde merknaam voor Belgische mousserende wijn, werd boven de doopvont gehouden. ‘Bel’ verwijst naar België maar ook naar belletjes in het Nederlands, ‘Bul’ is een knipoog naar bulles in het Frans en BelBul klinkt voor Franstaligen als mooie belletjes. Binnenkort dus vraag je in een restaurant of wijnbar niet meer naar Belgische bubbels maar naar Belbul. BelBuls staan op de wijnkaart naast cava’s, prosecco’s en champagnes. De geboorte van BelBul vroeg drie jaar voorbereidingswerk. Het allereerste idee voor een merknaam kwam van Wouter Bogaert, wijnbouwer van het Oost-Vlaamse wijndomein Het Verhaal en een voormalige marketeer. Voor de verdere uitwerking sloegen de twee belangenorganisaties van Belgische wijnbouwers de handen in elkaar: Association des Vignerons de Wallonie voor Wallonië en vzw Belgische Wijnbouwers voor Vlaanderen. De twee groeiden de laatste jaren steeds dichter naar elkaar toe. Voorheen gingen Vlaanderen en Wallonië op wijnbouwvlak hun eigen weg. Maar nu de Belgische wijnbouw aan het exploreren is en ook export aan de orde is, ziet iedereen het belang van een gemeenschappelijk Belgisch imago.

Villa Empain in Brussel

De voorzitters van de twee organisaties, Vanessa Vaxelaire (Wallonië) en Lodewijk Waes (Vlaanderen) onthulden op maandag 12 mei 2025 de langverwachte naam voor Belgische kwaliteitsbubbels, samen met een vertegenwoordiger van de regering: Waals minister van Landbouw Anne-Catherine Dalcq. Aan de wand van de conferentiezaal verscheen, in het groot, het logo van BELBUL. Luid applaus! Het rituele event vond plaats in het stijlvolle Art Deco-gebouw Villa Empain in Brussel. Een gezelschap van ongeveer tweehonderd mensen werd met veel luister ontvangen: wijnbouwers, sommeliers, journalisten, de belangrijkste kranten en televisiezenders en een aantal politici. Er waren heerlijke hapjes voorzien (zoals lekkere hummus met groentjes), een tasting van talrijke Belgische mousserende wijnen en een verfijnde walking lunch aan het zonovergoten zwembad. Het werd een prachtig feest. De genodigden gingen naar huis met een geschenkje: een doos met twee flessen BelBul en een glaasje met erin BelBul gegraveerd. Ik was uitgenodigd als Belgisch wijnambassadeur en had de gelegenheid met menige mensen te spreken over hun beleving van BelBul. Het event was memorabel.

BELBUL is een merknaam

Belbul is niet gewoon een naam of label voor Belgische mousserende wijn. Het is een gedeponeerde merknaam. Dat wil zeggen dat wijnbouwers aan voorwaarden moeten voldoen (en betalen) om hun mousserende wijn Belbul te noemen. Een belangrijke voorwaarde is dat de mousserende wijn in kwestie een Beschermde Oorsprongsbenaming heeft. In België hebben we drie BOB’s voor mousserende wijn: Vlaamse Mousserende Kwaliteitswijn, Crémant de Wallonie en Vin Mousseux de Qualité de Wallonie. Automatisch houdt deze BOB-erkenning in dat de wijn gemaakt is van 100% Belgische druiven. Alle BelBuls moeten vervaardigd worden op traditionele wijze, met een tweede gisting op fles. Het volledige productieproces dient plaats te vinden op Belgisch grondgebied. De controle van de kwaliteit gebeurt door de erkenningscommissie van de betreffende BOB’s.

Er zijn nog bijkomende voorwaarden. Een wijndomein mag pas BelBul op de markt brengen als het lid is van één van de twee bovengenoemde belangenorganisaties en aandeelhouder van het coöperatieve vennootschap Wijn en Mousserend – Vin et Mousseux. Het wijndomein betaalt een bedrag per fles, afhankelijk van het aantal geproduceerde flessen. Deze financiële bijdrage maakt duurzame marketing mogelijk.

Een laatste voorwaarde is het familiale karakter van het wijndomein in kwestie. Ik mailde Lodewijk Waes, de voorzitter van de vzw Belgische Wijnbouwers, met mijn bedenkingen hierover. Een aanzienlijk aantal Waalse wijndomeinen hebben immers crowdfunding door coöperanten als financieel model. Het zijn coöperatieve verenigingen. De coöperanten of initiatiefnemers zijn vaak geen familie van elkaar. Lodewijk Waes, een jurist, verzekerde mij dat ook deze organisaties, zoals Vin de Liège of Vin de Pays d’Herve, in aanmerking komen voor de merknaam. De Europese wetgeving zou namelijk een vrij brede definitie hebben van ‘familiale onderneming’. De belangenorganisaties willen de merknaam BelBul beschermen tegen toekomstige, op winst beluste bedrijven die uit zijn op massaproductie van Belgische mousserende wijn. Als dit in ons land al mogelijk zou zijn.

 

Klassieke en interspecifieke druivenrassen

De druiven voor BelBul mogen in principe zowel klassiek (100% Vitis vinifera zoals chardonnay, pinot noir, meunier) als interspecifiek zijn (zoals johanniter, souvignier gris, muscaris). Hier zit een addertje onder het gras. De Waalse BOB’s laten op dit moment geen interspecifieke rassen toe en de Vlaamse BOB maar één, namelijk johanniter. Ik weet dat er hard gewerkt wordt aan een aanpassing van de Waalse BOB’s en de lijst met druivenrassen zal ongetwijfeld aangepast worden. Dit proces van herziening is al lang bezig en ik verwacht dat BelBul voor een stroomversnelling zal zorgen. Ik verwacht tegelijk een aanpassing van de Vlaamse BOB voor mousserend.

BelBul wordt dus een verzamelnaam van zeer diverse soorten Belgische mousserende wijn, weliswaar gemaakt met de traditionele methode. Ik vind dat een positieve zaak. Deze diversiteit, die in BelBul gevat wordt, is een sterkte van de Belgische wijnbouw: de consument profiteert van de verschillende types mousserende wijn die lokaal te krijgen zijn. BelBul staat niet alleen voor lokaal maar ook voor kwaliteit. Uit de proeverij van de vele Belgische mousserende wijnen die ik in Villa Empain heb kunnen proeven, kan je alleen besluiten dat de gemiddelde kwaliteit bijzonder hoog ligt.

Die kwaliteit kan zowel bereikt worden met interspecifieke druivenrassen als met klassieke druivenrassen. De potentiële hoge kwaliteit van mousserende wijn van interspecifieke druivenrassen wordt onder andere aangetoond door Vin de Liège. Hun bubbels kapen in de jaarlijkse Gault&Millau Wine Guide Belgium de hoogste prijzen weg. Maar ook domeinen als Vin de Pays d’Herve, Domaine de Lowas en Vignoble Les Sarments tonen dat met interspecifieke druiven bijzonder originele mousserende klassewijnen kunnen gemaakt worden: fruitig, veel body en vaak uitgesproken bloemige en tropische aroma’s. De hoge kwaliteit van meer op champagne lijkende Belgische wijnen van traditionele rassen zoals chardonnay, pinot noir en meunier is ondertussen bekend. Ze concurreren met de betere champagnes.

 

Opvallende interesse voor BelBul

Er is opmerkelijk veel interesse voor BelBul bij de Belgische wijndomeinen. Op dit moment doen 22 wijndomeinen mee. Verschillende andere hebben hun voornemen om zich aan te sluiten al publiek gemaakt. De grootste Vlaamse en Waalse wijndomeinen participeren, zoals Vignoble des Agaises, Chant d’Eole, Mont des Anges, Chenoy, Bioul, Wijnkasteel Genoels-Elderen, Entre-Deux-Monts, Monteberg, Meerdael, Cruysem, Mérula, Den Nachtegael en Petrushoeve. De voornaamste producenten van mousserende kwaliteitswijn zijn mee in het verhaal, met (voorlopig?) enkele uitzonderingen. De allergrootste producenten van Belgische mousserende wijn, namelijk Vignoble des Agaises (40 hectare) en Chant d’Eole (52 hectare), hadden tot nu toe geen BOB. Toch werden deze domeinen vrij gemakkelijk overgehaald om zich tot BelBul te ‘bekeren’ en vanaf nu dus wél een BOB aan te vragen.

De verklaring van het succes van BelBul ligt volgens mij voor de hand: iedereen ziet gewoon zijn voordeel in BelBul, zowel de Vlamingen als de Walen. Belbul leidt onwillekeurig tot een herwaardering van de BOB’s, iets waar de belangenorganisaties al lang naar streven. De BOB werd door wijndomeinen vaak niet aangevraagd omdat men er alleen de nadelen van ziet en niet de (commerciële) voordelen. Dat zal nu veranderen. En het is geen slechte zaak voor de consument. Er is namelijk meer kwaliteitscontrole en er is een duidelijke garantie dat de wijn voor 100% van Belgische druiven is gemaakt.

Meer over BelBul en de deelnemende wijndomeinen vind je op www.BELBUL.be. Er is ook een informatieve BelBul-app.

Stefaan Soenen

 

 

 

In Perswijn #3 leest u over mousserende wijnen uit Alta Langa, Costières de Nîmes en de proeftuin van Stan Beurskens. Verder aandacht voor wijnbeurs Millésime BIO, het Bichot-profiel en crus bourgeois. Laat u inspireren door liqueur de tirage, Rías Baixas en het recept voor nieuwe Bordeaux.

Met maar liefst 573 proefnotities zuidelijke Rhône: rood en wit uit AOP’s / AOC’s, rood en wit uit Veneto en Delle Venezie, mousserend wit uit Italië en onversterkt droog wit uit Andalusië, inclusief Vino de Pasto.

En natuurlijk in PERSWIJN #3 de vertrouwde columnisten, rubrieken, diepgravende artikelen, inspirerende restaurants, wijn-spijscombinaties, nieuws en nog veel meer! PERSWIJN #3 is vanaf 5 mei verkrijgbaar in de winkels en bij onze ambassadeurs. En ook in onze webshop.

Op zoek naar een bijzonder moederdagcadeau waar zij lang plezier van heeft? Verras je moeder (of jezelf!) met een jaarabonnement PERSWIJN.

De nieuwste editie (PERSWIJN #3 – vanaf 5 mei in de winkel) wordt mooi ingepakt bij je moeder bezorgd. Geef haar voor slechts €60 een jaar lang leesplezier en inspiratie met 8x PERSWIJN magazine + specials + online toegang tot oude en recente nummers + kortingen op proeverijen en events die wij organiseren. Dit moederdagabonnement loopt automatisch af. Deze actie loopt tot en met 6 mei in verband met het optijd verzenden voor moederdag.

 

Het was niets anders dan een schok, gisteren eind van de middag. Jonnie Boer overleden, nog maar 60 jaar oud. Eigenlijk niet te bevatten. Ik weet heel goed dat er nu een lawine van verhalen los zal komen, van iedereen die hem goed, of minder goed kende. En iedereen heeft ook zo zijn eigen verhaal. Maar ik kan het niet laten om het mijne te vertellen over deze unieke chef, die zo plotseling uit zijn familie is weggerukt. En zijn familie was heel belangrijk voor Jonnie. Ik kan me herinneren dat hij een keer tijdens de lunch wegging om zijn kinderen naar dansles te brengen. Het liet een paar dingen zien die essentieel waren voor zijn persoon en vakmanschap. Hij kon rustig weggaan zonder dat het voor de kwaliteit ook maar íets uitmaakte. Delegeren was zijn grote kracht, anders dan bij andere topchefs, die soms zelfs elk bord dat de keuken verliet, zelf wilden zien. En dan was er natuurlijk zijn neus voor goed personeel, anders had dit niet gekund. Altijd was er een sous-chef van grote klasse die het werk in de keuken naadloos kon overnemen. Denk aan Sidney Schutte, die nu zelf twee sterren heeft in Spectrum, hier in Amsterdam, en misschien straks (ook) wel drie. Een andere kracht was dat Jonnie (en Thérèse) ook op een chique manier omgingen met een puntje van kritiek. Toen we ooit in onze restaurantgids Grootspraak een kritische noot plaatsten over het wijnarrangement, kwam per omgaande de vraag wat er misschien beter zou kunnen. Dat getuigde van klasse.

Bijzonder is ook dat Jonnie altijd zichzelf is gebleven, wat bij zijn status niet vanzelfsprekend was. Ook volgde hij altijd zijn eigen weg, los van de trends, die er altijd zijn. Met wel wat nieuwigheden uit de moleculaire keuken van El Bulli, maar altijd met mate. Hij zette zijn eigen trend met het gebruik van streekproducten, waarmee hij de mooiste gerechten maakte. En hij bleef altijd nieuwsgierig. Toen hij ons ooit een tulpenbol serveerde, legde hij uit dat hij dat deed omdat hij zo graag zelf wilde ervaren hoe het was om in de oorlog tulpenbollen te eten. Nou ja, een moeilijke vergelijking, want als hij met zo’n product aan de gang ging, dan werd het meteen ook iets bijzonders. Maar hij liet zich ook inspireren door klassieke Franse gerechten, zoals de combinatie van époisse met aardappel. Goddelijk. We zullen ons Jonnie herinneren als een groot chef én aimabel persoon. We wensen Thérèse, Jimmie, Isabelle en de medewerkers van Brass Boer Thuis, Senang Restaurant & Lounge, Brasserie Jansen en De Librije veel sterkte met dit enorme verlies.

Ronald de Groot

Het vergisten van hele trossen wordt steeds populairder, zowel voor witte wijnen als voor rosé en rode wijnen. De aspecten ervan verschillen per type wijn, maar het hoofddoel is meestal hetzelfde: meer frisheid in de wijn. Het gebruik van hele trossen (whole bunch fermentation in het Engels) is vooral opvallend voor rode wijnen, die vaak gemaakt worden met druiven die juist volledig ontsteeld zijn. Dat ontstelen doet men vooral om eventuele vegetale aroma’s en smaken uit de steeltjes te voorkomen. En om geconcentreerde wijnen te krijgen, met veel kleur en structuur. 

Maar het gebruik van hele trossen is weer zeer in trek. Het effect van niet-ontstelen en het gebruik van hele trossen is veelledig en lijkt soms in strijd met het hoofddoel van meer frisheid. Want de steeltjes bevatten extra kalium, waardoor de pH van de wijn stijgt (en de wijn analytisch minder zuur wordt). Bovendien vindt er altijd een beetje macération carbonique plaats, die ook bijdraagt aan een kleine toename van de pH. Maar anderzijds zorgen hele trossen voor een lagere gistingstemperatuur, vaak wat minder kleur en meer florale, vers-fruitige en peperige aroma’s. Bovendien nemen de steeltjes wat alcohol op en geven ze water af, waardoor de wijn iets lichter wordt. Producenten hebben het vaak over meer perceived freshness in wijnen van hele trossen dan van ontsteelde druiven. 

Whole bunch fermentation is –behalve bij gamay voor Beaujolais– vooral gebruikelijk bij pinot noir en syrah

Whole bunch fermentation is –behalve bij gamay voor Beaujolais– vooral gebruikelijk bij pinot noir en syrah. Bij cabernet sauvignon en cabernet franc veel minder, vanwege de vele methoxypyrazine (met groene paprikageur) die cabernet bevat. Toch durft men ook in Bordeaux bij merlot maar zelfs de cabernets steeds vaker een deel van de druiven voor de gisting niet te ontstelen. Rode wijnen van gisting met hele trossen blijken namelijk meer astilbine te bevatten, een stofje dat de wijnen meer zoetigheid geeft en tevens gerelateerd wordt aan een verhoogd mondgevoel (meer vulling en textuur).  

Meestal wordt slechts een aandeel hele trossen gebruikt. En in het algemeen neemt dat aandeel toe voor de hogere cuvées, afkomstig van de beste wijngaarden, waar de druiven vaak heel gezond en fenolisch het best rijp zijn. Die trend zie je vooral in de Bourgogne. Ook veel rode vin nature wordt gemaakt op basis van hele trossen, niet alleen voor frisheid maar ook om beter zonder toevoeging van sulfiet te kunnen werken. Hele trossen zijn minder gevoelig voor zuurstof dan ontsteelde druiven.

Lars Daniëls, Magister Vini.

 

 

Wat zou de wijnwereld zijn zonder kalkbodems?

tekst en foto’s: Lars Daniëls

In Europa komen zoveel van de beste wijnen van kalkrijke bodems, dat we kalk bijna automatisch associëren met hoge wijnkwaliteit. Buiten Europa vind je maar weinig wijngebieden met kalk in de grond. Hoe komt dat? En wat maakt kalkbodems zo goed voor wijnbouw?

Uiteraard moeten we eerst nog eens definiëren wat kalksteen is en hoe het ontstaat. Daartoe citeer ik vrij uit de scriptie van Chris van de Meene MV, afgestudeerd fysisch geograaf, voor Magister Vini, getiteld Wijnkwaliteit en de belangrijke rol van kalk(steen). ‘Kalksteen wordt gerekend tot de sedimentgesteenten en bestaat in pure vorm uit het mineraal calciet (calciumcarbonaat, CaCO3) dat weer is opgebouwd uit de elementen calcium (Ca), koolstof (C) en zuurstof (O).’ De carbonaatmineralen komen vooral uit koraal, schelpdieren en planten, die miljoenen jaren geleden leefden in meren en (binnen)zeeën. Het kan ook ontstaan zijn doordat opdrogende meren en zeeën verzadigd raakten met kalk en het neersloeg.

afbeelding: Le Montrachet, wijngaard met de perfecte kalkbodems?

 

Kalksteen en kalkmergel

De omstandigheden waaronder kalk werd afgezet, hebben in belangrijke mate de latere gesteente gevormd. Ook factoren als druk, plooiing en chemische en fysische verwering speelden daarbij een grote rol. Het is van belang onderscheid te maken tussen krijtsteen, kalksteen en kalkmergel, want er zijn vele varianten. In de basis zijn er twee hoofdtypen gesteente: kalksteen en kalkmergel. Krijtsteen is een hele pure vorm van kalksteen, die voornamelijk bestaat uit calciet afkomstig van coccolieten – de schelp van eencellige algen die overvloedig voorkwamen in de warme, ondiepe zeeën van het Krijt. Andere vormen van kalksteen zijn onder meer oölitische kalksteen, die ijzeroxiden bevat, en dolosteen, een magnesiumrijke variant.

Mergel zit qua samenstelling tussen kalksteen en kleisteen in. De verhouding tussen kalk en klei kan daarbij sterk variëren. Wanneer het calcietgehalte tussen de 35 en 65 procent ligt, spreekt men van kalkmergel. Het grote verschil met kalksteen zit in het hogere gehalte aan kleimineralen, wat onder andere bijdraagt aan een betere watervasthoudcapaciteit. De kleur van kalksteen en kalkmergel verschilt. Zuivere kalksteen is wit, terwijl kalkmergel – afhankelijk van de aanwezigheid van klei en ijzeroxiden – een okergele tot roestbruine kleur kan aannemen. Mangaanoxide kan kalksteen zelfs zwart kleuren.

afbeelding: Sant’Agata-mergel, een typerende zanderige kalkmergel van Barolo en Barbaresco

 

Bodems met klei

De bodems die zich op kalksteen hebben gevormd, verschillen ook flink. Bodemkundig gaat het vaak om leptosols, cambisols en calcisols. Veelvuldig worden nog oudere aanduidingen als rendzina, terra rossa, terra fusca en sol brun gebruikt. Harde kalksteen is stenig, droog en vrij arm en de vaak dunne, stenige en ijzerhoudende bodems erop geven weinig groeikracht, ondanks hun gunstige pH. Ze kunnen echter genoeg kleimineralen bevatten, waardoor de watervasthoudcapaciteit van de bodem omhoog gaat en de voedselopname uit de bodem wordt verbeterd. Het zeer effectieve kleimineraal montmorilloniet wordt wel gezien als het geheim van goede bodems op kalksteen, zoals in de Côte de Nuits. Kalkmergels bevatten sowieso relatief veel kleimineralen; de bodems erop kunnen heel kleirijk zijn, zoals in delen van Barolo waar je na flinke neerslag een paar dagen nauwelijks de wijngaard in kunt. Op de Muschelkalk van Franken vind je lokaal machtige bodems.

afbeelding: Chardonnay op ijzerhoudende kalkmergel in Les Combettes, Puligny-Montrachet

 

Europa onder water

De vraag of we in Europa gewoon mazzel hebben gehad met alle kalk, valt te beantwoorden met ja. De geologische geschiedenis heeft bepaald dat Europa buitengewoon bedeeld is met kalk. We moeten terug naar de vorming van de continenten om dat te begrijpen. De vorming van Europa zoals we dat nu kennen, begint eigenlijk pas als het supercontinent Pangea langzaam opbreekt in het noordelijke Laurazië (grofweg wat nu Noord-Amerika, Europa minus de Balkan en Azië minus India en Arabië is) en het zuidelijke Gondwanaland (Zuid-Amerika, Afrika, India, Oceanië en Antarctica). Tussen Afrika en het Arabisch Schiereiland enerzijds en Europa en Azië anderzijds, opende zich meer en meer een grote zee, de Tethysoceaan. Deze bestond tussen 230 en 38 miljoen jaar geleden, merendeels ten tijde van de Jura en het Krijt, toen het warmer was dan nu. De westelijke Tethys bevond zich grotendeels waar nu Europa ligt en bestond uit meerdere ondiepe zeeën, waarin veel kalk werd afgezet. In een eerdere periode, tijdens het Muschelkalk (Midden-Trias, ± 240 miljoen jaar geleden), was er in West- en Midden-Europa ook al een bekken waarin veel kalk werd afgezet. Een latere periode waarin delen van Europa onder water stonden, was tijdens het Mioceen (± 20-5 miljoen jaar geleden).

afbeelding: Europa tijdens het Muschelkalk (©Hans Hagdorn 2005,  Muschelkalkmuseum https://www.muschelkalkmuseum.org/im_steinbruch/muschelkalk/, geen veranderingen gedaan)

 

Kalk buiten Europa

Het is natuurlijk niet zo dat die afzettingen van kalk alleen in Europa plaatsvonden. Er zijn vele plekken op aarde waar dat is gebeurd en kalk(steen) ook aan de oppervlakte komt. Maar die komen buiten Europa niet vaak overeen met wijngebieden. Zo kennen de VS zeker grote gebieden met kalksteen, maar die bevinden zich in het zuidoosten, het midwesten, in Texas en The Great Basin. En nauwelijks in de wijnbouwzones van Californië, Oregon en Washington State.

Ook de wijngebieden op het zuidelijk halfrond zijn karig bedeeld met kalkbodems. Uitzonderingen zijn meestal kustgebieden, zoals de Australische Limestone Coast, met als bekendste gebied Coonawarra, met zijn terra rossa op kalksteen. Ook dichtbij de Chileense kust, zoals in Limarí en Huasco, tref je wat kalksteen aan. In Uco Valley zit er een poederig laagje calcium om de grote ronde keien, maar er is geen echt kalksteen. En het kalkgehalte in de bodems van Robertson in Zuid-Afrika komt van verkalkte termietenheuvels.

afbeelding: Een van de weinige kalkrijke terroirs in Chili, Talinay in Limarí

 

Vitis berlandieri

De kalksteen van Texas vormt geen goede basis voor kwaliteitswijnbouw, maar is toch van groot belang voor
de wijnwereld. Want de inheemse druivensoort vitis berlandieri wordt veel gebruikt in kruisingen voor
onderstokken. Die zijn niet alleen resistent tegen phylloxera, maar hebben ook een goede tolerantie voor 
actieve kalk in bodems. Voorbeelden zijn Fercal, 41B, 161-49 Couderc en 420 A. Vitis berlandieri heeft 
aldus sterk bijgedragen aan het herstel en de huidige duurzaamheid van al die goede Europese wijngaarden
op kalkrijke bodems.

 

Kalk in Europese wijngebieden

Nee, dan Europa. Als we alleen al kijken naar Frankrijk, zien we hoe prominent kalkbodems zijn in gebieden, die beroemd zijn om wijn van de allerhoogste kwaliteit. Een kleine opsomming: krijtbodems in Champagne en Touraine, respectievelijk craie en tuffeau genoemd; de kalkmergels in Chablis, Sancerre en Pouilly-Fumé, vernoemd naar het geologische tijdvak van hun afzetting, zoals Oxfordien, Kimméridgien en Portlandien; de kalkrijke mergels uit het Bajocien van de Jura, het ijzerrijke oölitische kalksteen uit het daarop volgende Bathonien van de Côte de Nuits; en de veel minder oude calcaire à Astéries van Saint-Émilion en Barsac. Hun kalkrijke bodems brengen geweldige wijnen voort, van de beste méthode traditionnelle, via groots wit en rood tot en met complex edelzoet. Ook in Duitsland, Spanje en Italië hebben vele beroemde wijngebieden kalkrijke bodems. Langhe in Piëmonte, Valpolicella in Veneto, delen van Toscane; Rioja Alavesa en Ribera del Duero; en grote delen van Rheinhessen en Franken, en kleinere zones in de Pfalz, Württemberg en Baden.

afbeelding: Kalkrijke terroirs in Rioja Alavesa

 

Mazzel en toeval

Europa heeft dus mazzel gehad en is heel ruim bedeeld met kalkrijke bodems. Maar waarom zijn ze zo goed voor kwaliteitswijn? Die vraag is lastig te beantwoorden, want vele aspecten spelen een rol. Allereerst iets dat niks met de geologie te maken heeft: het is zo dat kalkrijke bodems in Europa veelal simpelweg te vinden zijn in voor wijnbouw klimatologisch heel geschikte zones. Maar daarmee bagatelliseer je de rol van de bodems. Kalkbodems hebben andere eigenschappen dan bodems op zandsteen, graniet, schist, leisteen, tufsteen of (ander) vulkanisch gesteente, die in Europese wijngebieden ook veel voorkomen.

 

pH en kleur

Een groot verschil met bodems op kalkarme gesteenten, is dat de pH (zuurgraad) van kalkrijke bodems (veel) hoger is, meestal 7 en meer. Ze zijn alkalisch of basisch en dus niet zuur. Het voordeel voor planten is dat de opname van de belangrijke macro-elementen stikstof, fosfor en kalium, alsmede van magnesium en calcium, goed kan plaatsvinden in zeer licht alkalische bodems (pH 7-7,5). Dit is positief voor het bladgroen, eiwitproductie, het transport van suikers, de celwanden, en dus voor de groeikracht, de vruchtbaarheid en de levensduur van de druivenplant. Gezonde planten geven goede druiven. Een ander verschil is de kleur van de bodem. Lichtgekleurde kalkbodems weerkaatsen veel zonlicht, waardoor ze relatief koel blijven en er minder (snel) water verdampt uit de bodem (evapotranspiratie). Het teruggekaatste zonlicht verwarmt echter wel de druivenzone aanzienlijk. Bij donkergekleurde bodems, zoals die op leisteen, is een en ander andersom, met bodems die snel opwarmen en een koelere druivenzone.

afbeelding: Witte kalksteenbodems hoog in Chaume de Talvat, Chablis 1er cru

 

Elegantie, stevigheid en ronde zuren

Als het over effecten van kalkbodems op wijnkarakter en -kwaliteit gaat, komen vaak termen als verfijning, elegantie, nervositeit en spanning voorbij. Maar kalk in combinatie met klei wordt bij rode wijnen ook geassocieerd met stevigheid. Veel is al geschreven over het effect van kalkrijke bodems op de zuren van wijn. In Frankrijk hoor je vaak dat kalkbodems wijnen met meer zuren geven. In Duitsland, waar men ter vergelijking wijnen heeft van arme, stenige zure bodems als graniet en leisteen, met heel directe zuren, roemt men juist het neutraliserende effect van calcium op de zuren, die verzachting geeft; Abpufferung der Säure noemt men dat. Dat lijkt logisch; calciumcarbonaat wordt niet voor niets gebruikt om wijnen te ontzuren. En misschien waren Chablis en Sancerre juist daarom toch drinkbaar in koelere tijden.

afbeelding: De wijngaarden van Westhofen in Rheinhessen liggen ook op kalksteen

 

De klasse van kalk

Nu is het wellicht verleidelijk om ten slotte te gaan oreren over de pracht van grootse, onbereikbare Bourgognes. Maar interessanter is het om te kijken naar gebieden waar de renommee van wijnen van kalk van veel recentere datum is. Zoals in Rheinhessen, waar Riesling van de kalkrijke bodems van de Wonnegau pas sinds een jaar of 20 kan wedijveren met die van de rode leisteen van de beroemde Roter Hang. En nu in even groot aanzien staat als die van Mosel en Mittelhaardt, waar ze komen van leisteen en zandsteen respectievelijk. Beroemde producenten van Riesling op kalk, zoals Carolin Spanier (Weingut Battenfeld-Spanier) en Klaus-Peter Keller (Weingut Keller) geven aan dat Riesling van kalkrijke bodems ‘nerveuzer en levendiger’ zijn dan die van leisteen, zeker in hun jeugd. Beiden waarderen ook hun typerende ‘zoutigheid’, die je veel minder terugvindt in Riesling van de Roter Hang bijvoorbeeld. Ik kan niet anders dan dit beamen en zou ook nog de intensiteit van goede Riesling van kalk willen noemen. Het zijn wijnen die ik drink uit Bourgogneglazen trouwens. Toeval? Hoe dan ook, de klasse van kalk vind je terug in zijn wijnen, of het nu gaat om Sauvignon blanc, Chardonnay, Riesling, Pinot noir, Merlot, Tempranillo of Nebbiolo. Wat zou de wijnwereld zijn zonder kalk?

 

Afgelopen week was ik en ook de komende dagen ben ik ondergedompeld in het jaarlijkse primeur-circus van Bordeaux. Toegegeven, een echte bubbel. Maar toch dringt het nieuws van buiten wel in de bubbel door. Vooral ook omdat het nieuws eigenlijk niet zo goed te bevatten is. Alsof er tegenwoordig een soort losgeslagen peuter achter de knoppen zit van een van de machtigste landen ter wereld. In The New York Times werd dit treffend beschreven als een ‘new level of madness’.

Want dit soort nieuws is voor de wijnboeren hier wel belangrijk, natuurlijk. Bordeaux zit al in een flinke dip, en hogere exporttarieven naar de V.S., toch een belangrijke markt, maken de situatie er niet florissanter op. Het vreemde van dit soort tariefmaatregelen is natuurlijk ook dat je niet alleen producenten treft. Ook de wijnhandel in de V.S. zelf zal er onder lijden, zelfs de horeca. Maar goed, ik hoef niet uit te leggen hoe dom het allemaal is. Wel merk je hier in Frankrijk dat mensen gevoeliger blijken te zijn voor dit soort externe factoren dan bijvoorbeeld bij ons. Afgelopen vrijdag waren we in een restaurant waar we vaker komen, maar het was nu vrijwel uitgestorven. We vroegen de bediening wat er aan de hand was. ‘Sinds de oorlog in Oekraïne en nu het rumoer rond de Amerikaanse president, merken we dat er minder gasten komen. Het is rustiger geworden in de horeca. Daar komt bij dat er ook meer restaurants zijn gekomen’. Het lijkt erop dat Fransen wat fatalistischer zijn ingesteld, minder optimistisch dan wij. Op de châteaux krijg je te horen dat het vooral de duurdere wijnen zijn die moeilijker verkocht worden, daarbij houden de consumenten de hand op de knip.

Iedereen kan begrijpen dat dit voor de wijnboeren hier in Bordeaux geen goed nieuws is. Met minder verkopen in eigen land, waar de horeca niet lekker draait, en minder verkopen van rode wijnen in het algemeen, is de handel lastig. De ‘tariefturbulentie’ die we nu zien, vlak voor de primeurverkopen van een toch al lastig jaar, zijn wat we noemen de ‘perfecte storm’. Uit andere wijngebieden komen al berichten dat Amerikaanse importeurs hun import van wijn even ‘pauzeren’. Niet zo vreemd, als je van te voren niet weet hoeveel het nieuwe importtarief zal bedragen – wat zelfs van dag tot dag kan veranderen. Wat kopers haten, is onzekerheid, en de onzekerheid is zo’n beetje maximaal.

Je kunt je voorstellen dat een primeurverkoop van Bordeauxwijnen onder deze omstandigheden heel lastig zal worden, niet alleen wegens deze onzekerheid. Er zijn ook nog grote voorraden van goede, eerdere jaren. En hoewel de kwaliteit van de beste wijnen van 2024 echt niet tegenvalt – wat straks te zien is aan mijn notities – zullen niet veel kopers geneigd zijn een jaar dat niet écht top is – en dat is het niet – op dit moment te kopen. Sommige wijnboeren zeggen dat hun ’24 beter is dan hun ’23, maar ik denk dat veel wijndrinkers daar eerst nog van overtuigd moeten worden. De kwaliteit van ’22 is sowieso niet te evenaren. Maar dat veel topchâteaux dankzij hun financiële middelen en technische kennis na een oogst met veel regen toch goede wijnen hebben kunnen maken, is een prestatie op zich. Dat zouden ze dertig jaar geleden niet gekund hebben.

Maar onder de streep kunnen we stellen dat de onverwacht goede wijnen alleen maar zullen worden verkocht als er een duidelijke prijsprikkel komt. Op dit moment gaan er al geruchten dat sommige premiers crus hun prijzen drastisch zullen gaan verlagen. Dat zou de enige manier zijn om de markt weer op gang te krijgen. Wel moet worden gezegd dat het ook de châteaux zijn die daarvoor de financiële ruimte hebben. Bij lager geklasseerde wijnen zal die ruimte een stuk kleiner zijn, omdat ze beduidend minder geld krijgen voor hun wijnen. Bovendien zijn de opbrengsten laag dit jaar. Dus dat wordt nog spannend. Maar een andere manier om de primeurmarkt in leven te houden, die zie ik eerlijk gezegd niet.

Ronald de Groot

Deficit irrigation is een Engelse verzamelterm voor diverse manieren van irrigatie, waarbij de druivenplanten net genoeg water krijgen om gezond te blijven, te groeien, een economische opbrengst te geven én druiven van gewenste kwaliteit te leveren. Irrigatie is vooral nodig in gebieden met warme of hete zomers, waarin te weinig neerslag valt. Ernstige waterstress (gebrek aan water) is negatief voor de groei en de opbrengst van druivenplanten. Gecontroleerde waterstress is juist positief voor wijnkwaliteit, vooral van rode wijn: het resulteert in minder groei en kleinere druiven, met meer concentratie van polyfenolen en suiker.

Deficit irrigation reguleert de waterstress. Er zijn verschillende typen. Bij sustained deficit irrigation (SDI) krijgt de wijngaard gedurende het hele groeiseizoen net genoeg aanvullend water. Regulated deficit irrigation (RDI) is een praktijk waarbij gedurende bepaalde perioden tijdens de cyclus van de druivenplant watergebrek wordt gecreëerd, om water te besparen en tegelijk de negatieve impact op opbrengst en kwaliteit te beperken. Voor wijnkwaliteit is de belangrijkste periode om RDI toe te passen van vruchtzetting tot véraison. Dan wordt overmatige vegetatieve groei sterk beperkt, terwijl de potentiële opbrengst maar gering af hoeft te nemen. Ook partial root drying (PRD) is een vorm van deficit irrigation. Daarbij krijgt de ene kant van de rij van druivenplanten twee weken lang beperkt water en de andere twee weken de andere kant. Daardoor raakt de plant hormonaal in de war; ondanks flinke waterstress sluiten de stomata (huidmondjes) maar deels, waardoor de fotosynthese doorgaat maar de verdamping uit de bladeren wordt beperkt. Vooral RDI en PRD worden gezien als goede manieren om water te besparen en toch een economische opbrengst te hebben, essentieel in tijden van klimaatverandering.

Lars Daniëls, Magister Vini.