Columns

Soms heb ik het gevoel dat Nederlanders het idee hebben dat er niet zo veel verschil is tussen Nederland en Frankrijk, landen met alle twee een West-Europese culturele achtergrond. Maar wie er dieper in duikt, en zeker wie veel met Fransen te maken heeft, weet wel beter. Daar kun je natuurlijk op allerlei manieren mee omgaan. Zo zei oud-minister Jorritsma ooit dat Frankrijk een mooi land was, maar dat er geen Fransen zouden moeten wonen. Nu zijn niet alle Fransen aardig, maar zo’n uitspraak  is natuurlijk echt flauwekul. Haar partijgenoot Frits Bolkestein liet zijn Franse stulpje opknappen door Poolse arbeidskrachten, en dat werd hem, toen hij dat openlijk zei, betaald gezet door personeel van de EDF, dat zijn stroomkabels doorknipte. Dat is een van dé verschillen tussen Nederlanders en Fransen. Nederlanders zijn er trots op dat ze zo direct zijn. Maar bij Fransen kan dat nogal bot overkomen.

We zijn weer even ontsnapt naar het Franse zuiden. Heerlijk, het begin van de Hollandse herfst nog even uitstellen. Genieten van de eerste herfstkleuren in de Franse wijngaarden en van de heerlijke temperaturen. En natuurlijk altijd op bezoek bij wijnproducenten, dit keer in de Terrasses du Larzac. Mooie naam, goede wijnen. Alleen van de terrassen die hier vroeger langs de bergen lagen is niet veel over. Maar dat mag de pret niet drukken.

The show must go on, zong Freddy Mercury, de zanger van Queen, kort voor hij overleed aan aids. Dat dacht ik vorige week maandag ook, toen ik begon aan mijn seminar over Oostenrijkse rode wijnen. Niet dat ik van plan ben binnenkort te overlijden, gelukkig. Wel bedacht ik bij de aanvang dat de show door moest gaan. En het werd ook een mooie show, al zeg ik het zelf, met bijzondere rode wijnen uit Oostenrijk. En enthousiaste reacties van de aanwezigen.

Afgelopen week was ik op reis door de wijngaarden rond de Etna, aan de oostkant van Sicilië. Een bijzondere ervaring. Als je het hebt over een vulkaan, dan is dit er wel echt eentje. Actief? Dat is bij deze vulkaan een understatement. Continu zie je een wolk stoom en gas boven de kraters aan de top hangen. Terwijl we een korte wandeling onder de top maakten, op pakweg 2700 meter hoogte, vertelde de gids dat er eind september, begin oktober weer een nieuwe uitbarsting wordt verwacht. Voor een leek een beetje beangstigend. Maar kennelijk niet voor de bewoners rond de vulkaan. Een dag eerder spraken we met wijnboeren, die en passant wat stukjes steen, wat grindachtig, van de grond raapten. ‘Kijk, dit is de as van de vulkaan. Zoals het bij jullie wel eens gewoon regent, kan het hier as regenen. Dat kan dagen duren, het krast de lak van onze auto’s.’ De toon was laconiek. Het was duidelijk, deze boeren waren het gewend om naast een vulkaan te leven. De mens is een flexibel wezen. Zelf woon ik zo’n vijf meter onder de zeespiegel, en daar maak ik me ook niet dagelijks druk om. En de boeren benadrukken dat het zeer vruchtbare grond oplevert.

Terwijl afgelopen donderdag iedereen met het overlijden van the Queen bezig was, viel de eerste e-mail rond de nieuwe classificatie van Saint-Émilion in mijn elektronische brievenbus, van Château Figeac. Met trots werd meegedeeld dat dit château eindelijk was gepromoveerd tot Premier Grand Cru Classé A in de nieuwe classificatie van Saint-Emilion. Op dat moment had ik nog helemaal niet vernomen dat de nieuwe classificatie bekend was gemaakt. Maar inderdaad, Figeac was de bekendmaking blijkbaar voor. Dit volgde later die dag.

Sinds een paar jaar proberen we het proefseizoen van het najaar op de eerste maandag van september in te luiden met Le Tour de Champagne. Ik zeg ‘proberen’ omdat covid de afgelopen jaren nogal wat roet in het eten gooide. Feitelijk was de laatste ‘normale’ editie van dit mooie feest in 2019. Gelukkig kan het dit jaar weer. Eindelijk.

Een mailtje uit Portugal, het dal van de Douro: ‘Sinds 1 november 2021 is er hier 70% minder regen gevallen dan normaal. En dat na drie eerdere droge jaren. Dat betekent een extreem kleine oogst dit jaar.’ In het licht van de verzengende droogte van deze zomer niet eens zo’n opmerkelijk bericht. Want we kunnen er niet omheen: de droogte in Europa heeft een sterke impact op de wijngaarden in de verschillende wijnlanden.

Het is een consequentie van de klimaatverandering, die we allemaal onder ogen moeten zien. Hoewel, als we naar de extreme droogte kijken, dan spreken weerkundigen ook van toeval. Zo stond in de Volkskrant een verhaal over de extreme droogte van 1921. Ook toen stonden de rivieren praktisch droog en verdorden de oogsten op de akkers. Een hogedrukgebied boven de Britse eilanden hield de regen maanden op afstand.

Toch kunnen we moeilijk ontkennen dat de klimaatverandering van invloed is. Zo zijn de temperaturen hoger en extremer dan een eeuw geleden, zodat er meer water verdampt. Ik las een interessante uitleg van weerman Harry Otten over de huidige situatie. Hij stelt dat het smelten van de ijskap van de Noordpool zorgt voor een kleiner temperatuurverschil tussen pool en evenaar. Daardoor zou de straalstroom minder sterk worden, en zouden weersystemen, zowel met hoge druk als met lage druk langer op hun plek blijven. Dus lange periodes van droogte kunnen worden afgewisseld met langere tijd regen op dezelfde plek, zoals bij de overstromingen van vorig jaar.

Het goede nieuws is dat wijnstokken meestal vrij goed tegen de droogte kunnen, zeker oudere stokken, die dieper wortelen. Tegenwoordig zie je in Europese wijngaarden wel meer irrigatie, maar de achtergrond is vaak economisch. Producenten willen er in dat geval nogal eens zeker van zijn genoeg te kunnen oogsten.

De hoge temperaturen zijn wellicht meer een probleem, omdat daardoor -in combinatie met de droogte en de waterstress- de rijping van de druiven blokkeert. Maar vaak is een klein beetje regen al genoeg om de druiven te ‘deblokkeren’, en hun rijping af te maken. Regen kwam er op veel plaatsen ook in de maand augustus, tot opluchting van velen, behalve degenen die werden getroffen door de – onvermijdelijke – hagelbuien.

De vraag of het daarmee een goede jaargang wordt, is van te voren eigenlijk niet goed te beantwoorden. Ik kan me herinneren dat in 2003, na een zeer hete zomer, direct werd geroepen dat het een topjaar zou worden, voordat de oogst binnen was. Achteraf bleken veel druiven door de hitte te veel verbrand om mooie wijnen op te kunnen leveren. Maar de goede wijnbouwers wisten wel degelijk ook goede wijnen te maken.

Inmiddels is veel bijgeleerd hoe om te gaan met dit soort omstandigheden. Bijvoorbeeld door meer schaduw in de wijngaard en zorgen voor minder verdamping van de bodem. En waterstress is in feite ook een vereiste voor het maken goede wijnen, omdat de druiven meer concentratie hebben. Goede jaren in een streek als Bordeaux zijn eigenlijk altijd jaren met voldoende waterstress.

De Champagnestreek gaf al vast een voorschot. De oogst van dit jaar wordt ‘uitstekend’ genoemd, zowel in kwaliteit als in kwantiteit. Bijna juichend wordt gemeld dat de voorraden, die door de regenachtige zomer en de voorjaarsvorst van 2021 flink gedecimeerd waren, weer goed kunnen worden aangevuld. De oogst begon in het zuiden van de Champagne al op 18 augustus – ook weer als gevolg van de warmte.

De vroege oogst is een teken aan de wand. Het behoud van zuren is met de warmte een uitdaging, en dat zal niet alleen voor de Champagne gelden. Oogsten op het juiste moment, met goede rijpheid, is bij een steeds vroegere oogst een groeiend probleem. In dat opzicht lijkt 2022 een voorproefje van wat de komende jaren nog komen gaat. De wijnboeren -en wij-  zijn gewaarschuwd. Verandering is onvermijdelijk.

Ronald de Groot

Tijdens het schrijfwerk heb ik altijd de radio aan. Dat doe ik al sinds de middelbare school. Sommige mensen kunnen alleen werken in absolute stilte, ik niet. Van de schrijver Simon Vestdijk is bekend dat hij alleen kon schrijven met de stofzuiger aan. Het geluid van de stofzuiger zorgde er voor dat hij niets anders kon horen. Anderen, zoals ik, worden in hun werk juist gestimuleerd door muziek. Ik moet geen Bach opzetten of Radiohead, want dat leidt af, hoe prachtig ook. Het moet juist een beetje op de achtergrond blijven. Maar soms pik je toch iets op, dat is onvermijdelijk. Een bijzonder nummer, of een gespreksitem dat je aandacht vangt.

De ene vakantie is de andere niet. Nu lig ik meestal toch al niet op het strand, eerlijk gezegd. Maar dit jaar moest er een kelder met een paar honderd flessen wijn worden opgeruimd. Nogal een klus, zeker voor in de vakantie. En ook wel confronterend. In de loop der jaren leg je flessen weg, met het idee ze later te genieten. Maar er komen ook altijd weer nieuwe bij, en de oudere raken gemakkelijk in het vergeetboek. Ze worden dus gewoonweg ouder, en eerlijk gezegd niet altijd beter. In dat opzicht was het ook een leerzame ervaring.

Want opruimen, dat was in dit geval ook gewoon het opentrekken van flessen, want er waren er toch genoeg. Gewoon, om te proberen of de inhoud nog de moeite waard was. Zo ja, dan kon de wijn opgedronken worden. Zo nee, dan ging hij weg. Niet de moeite waard. Zo werd het ook nog een leerzame klus, want nieuwsgierig naar wijn ben ik altijd. En het leverde nogal wat verrassingen op.

Niet omdat ik nu eenmaal ben opgegroeid met Bordeaux, maar wijnen uit deze streek kunnen bijna altijd wel lang mee, zo kon ik nog maar eens constateren. Zo had ik nog een aantal wijnen liggen uit Fronsac van de jaargang 2002, helemaal geen groot jaar. Bijna allemaal waren ze nog heerlijk om te drinken. Slechts ééntje was er gemaderiseerd. Zelfs een witte ‘gewone’ Bordeaux 2013 van Château Thieuley was nog perfect in conditie. Zelfs mooier dan jong: hier doet de sémillon, naast de sauvignon blanc, zijn heilzame werk. Een druif die geduld nodig heeft.

Mousserende wijnen hebben het relatief gemakkelijk. De koolzuur beschermt tegen oxidatie, en zolang er dus nog genoeg koolzuur is, blijft een mousserende wijn goed, en fijn om te drinken. Veel wijnen van de chardonnay waren domweg niet interessant. Niet over de kop misschien, maar wat oud, notig, laf, zonder spanning. Ik heb het dan niet over top-bourgognes, die zullen vast iets beter kunnen ouderen, hoewel dat nooit helemaal zeker is. Opmerkelijke verrassing waren de oudere jaargangen van de topserie van Sieur d’Arques, Limoux, zoals de Toques et Clochers Océanique 2008. Nog kakelfris. Oude Riesling, zelfs van de jaargang 2003 – van Bergdolt in dit geval – was nog prachtig, en duidelijk complexer door zijn lange rijping. Tien jaar oude Roussanne van Yves Cuillerion, gerijpt, maar heel bijzonder. Wit kan dus heel verrassend zijn.

Van oude rode Loire had ik meer verwacht. Zonder het jonge fruit miste de cabernet-franc toch wat schwung. Niet zo interessant. Vino Nobile: mwah.  Ribero del Duero: niet zo spannend meer, eigenlijk. Nee, dan Priorat, wijnen uit die streek toonden zich ouder nog steeds opmerkelijk fraai. Toch is rood geen garantie voor een goede rijping.

Goed beschouwd is het maar een klein aantal wijnen dat verbetert door te ouderen. De realiteit van vandaag is dat eigenlijk alle wijnen geschikt zijn om jong te drinken. De wereld verandert, en wijnmakers passen zich aan de realiteit aan. En die realiteit is dat zelfs wijnliefhebbers tegenwoordig geen kelder meer hebben. Daar komt de klimaatverandering dan nog bij. Zachte tannine overal. En minder zuren. Wijnen dus, die jong heel genietbaar zijn. Ik kan het ook omdraaien. Als wijnen jong al heel lekker zijn, worden ze dan nog lekkerder door ze jaren te laten liggen? Dat is maar de vraag.

En misschien is ook mijn smaak wel veranderd. Op een gegeven moment raak je erg gewend aan het drinken van jonge wijnen. Krachtig, veel fruit, veel aroma. Dat went, zo lijkt het. Oud is dan niet meer per definitie het summum. Tenzij het écht heel goed is.

De kelder die opgeruimd moest worden is leeg, de klus is geklaard. Hier in Amsterdam ligt echter nog het een en ander. Toch maar eens kijken wat écht de moeite waard is om bewaard te worden…

Ronald de Groot

Een berichtje, anderhalve week geleden. ‘Ik drink een onbekende wijn, uit een fantastisch jaar.’ Het was mijn geboortejaar, 1953. Dan: ‘Het ga jullie goed. Pieter.’ Hoezo? ‘1 dagje nog, en morgenavond met champagne voorgoed slapen.’ Een aangekondigd einde. Typisch Pieter Nijdam. Altijd de regie houden. Zelfs de rouwkaarten waren voorbereid, de week er voor al. Even slikken, als zulke berichtjes binnenkomen. Ik weet het, iedereen gaat anders om met de dood. De een praat erover, de ander zwijgt. Pieter zweeg niet. Een paar weken geleden zei hij het al. ‘De artsen zeggen dat ik uitbehandeld ben. Het is afgelopen’. Hoe moet je reageren? Even de juiste woorden vinden. Op een gepaste manier afscheid nemen. Het is moeilijk, confronterend. Toch is het veel beter dan zwijgen. Een paar korte woorden. Vragen of je iets voor elkaar kunt doen. Even elkaar danken voor de aandacht en de kameraadschap. Dat is mooi.

Pieter was een wijnmaatje sinds tientallen jaren, al vanaf eind jaren tachtig, begin jaren negentig. Hij was in de beginjaren een gepassioneerd lid van ons proefpanel. Soms zagen we elkaar vaker, soms wat minder vaak. Als journalist voor De Telegraaf was hij op een gegeven moment gewoon weg, met correspondentschappen in Parijs en New York, niet de minste plekken. Zeker in Frankrijk kon hij zijn liefde voor wijn goed kwijt. We hielden contact – wijn als gedeelde passie. Hij was trots dat hij al vroeg een artikel schreef voor Perswijn dat de oogst van 1990 helemaal niet zo goed was als de producenten in Bordeaux wilden doen geloven, omdat het behoorlijk had geregend voor het binnenhalen van de druiven. Het feit dat ze daar in Bordeaux behoorlijk kwaad over waren, sterkte zijn trots alleen maar.

De bijzondere band, die was er altijd. En die was sterk. Vertrouwd vooral. Twee mensen met dezelfde passie, die in het leven een ander paadje lopen, maar de paadjes kruisen elkaar op mooie momenten altijd weer. Hij was scherpzinnig en goed geïnformeerd, een echte journalist. Maar ook – excuseer me – een bijzonder eigenwijze figuur. Tja, dan moet je mij hebben… Ooit hadden we, ik herinner het me nog goed, een felle discussie over zijn rubriek over wijn in de krant. Het was in Marlborough, bij Villa Maria. Hij noemde het een column, ik vond het een wijnrubriek. Sorry Pieter, het was toch echt een wijnrubriek –hij kan me niet meer tegenspreken. Tja. Twee mannen die geen van beiden van wijken wilden weten. Het zei voldoende over onze vriendschap. Alleen als je heel vertrouwd bent met elkaar, kun je dit soort felle momenten ook weer in goede harmonie achter je laten. We maakten samen bijzondere reizen, niet alleen naar Nieuw-Zeeland, maar ook naar Californië en Zuid-Afrika. Altijd weer inspirerend.

Een laatste berichtje, met een foto van een paar mooie champagnes. Nog één moment van genieten. Met als laatste tekst ‘bye’. De telefoon gaat uit. Niet meer ‘making memories’. Maar de mooie herinneringen blijven.

Afgelopen vrijdag was het afscheid. Een kleine, intieme kapel, mooie woorden, fijne, zorgvuldig uitgekozen muziek. We gooiden kurken op de kist, in plaats van aarde of zand. Eigenzinnig tot in het graf. Dank, Pieter, voor de mooie herinneringen.

Ronald de Groot

Ik ga met vakantie, even ontspannen. Bij leven en welzijn ben ik weer terug op deze plek op 15 augustus.