Achtergrond & Interviews

Het blijft een voorrecht een week te mogen beginnen met een lunch en bijpassende wijnen. Zeker als het grote wijnen uit Piemonte betreft, en al helemaal in deze tijd van het jaar.Tekst: Lars Daniëls MV
Op maandag 19 november schoof ik namens Perswijn op uitnodiging van importeur Résidence Wijnen aan bij een zeer goed uitgedachte lunch, ter begeleiding van de wijnen van Luciano Sandrone uit Barolo. Ja, het eten -overigens zeer goed- was hier natuurlijk ondergeschikt aan de wijnen, want die waren groots en meeslepend.

Het was trouwens een zogenaamde root day, volgens de biodynamische wijnproefkalender niet de beste dag voor een proeverij. En terwijl ik net een beetje ging geloven in die hogere krachten, bewezen de wijnen van Sandrone dat ze zich nergens wat van aan trekken; ze toonden zich geweldig mooi. Wellicht zouden ze op een flower day wel nóg mooier zijn geweest.

Plaats van handeling was Tunes Restaurant & Bar by Schilo, het fraai vormgegeven restaurant van het Conservatoriumhotel, aan de Van Baerlestraat te Amsterdam.

“Op een ochtend toen ik me zoals iedere werkdag in het pak hees en een das omdeed, het standaarduniform als je een baan in de City hebt, dacht ik bij me zelf: wil ik dit de rest van mijn leven blijven doen? …Tekst en fotografie: René van Heusden
Die baan in het Londense zakenleven bood me niet echt inspiratie. De sleur zat besloot ik dat ik wat anders moest gaan doen.”

Aldus Hugh Crichton, chef wijnmaker van het Nieuw-Zeelandse Vidal Wines. Perswijn sprak met hem tijdens een lunchproeverij in het Amstelveense restaurant Aan de Poel in het kader van zijn recente bezoek aan Nederland. De soft spoken Crichton was daar merkbaar in zijn element, want eten is voor hem een bijna even grote passie als wijn.

Wijnbar Het Eigendom in Rotterdam vierde op 3 november zijn eerste verjaardag. Dat is een gelukwens waard, want de zaak is een enorme aanwinst gebleken voor de Maasstad.Tekst en fotografie: René van Heusden
Het eerste verjaarspartijtje ging gepaard met optredens van DJ Michael Man, soul, funk, jazz en rock van Lift it up! en met de elektrobeats van Pop On Acid. Naar ik begrepen heb, past dat helemaal in het muziekbeleid van de zaak, waar je in de weekeinden regelmatig DJ’s in actie kunt zien en horen. Zeer 21e-eeuws, naar het schijnt. En grootstedelijk.

Eerlijk gezegd is dat niet helemaal het soort muziek waar ik zelf enthousiast van word, maar voor de kernactiviteiten van Het Eigendom ligt dat anders. Deze wijnbar heeft zijn bestaansrecht immers dubbel en dwars bewezen met een voorbeeldig aanbod aan wijnen en gerechten en een uitstekende service.

Ik spreek uit diverse eigen ervaringen uit het afgelopen jaar op bezadigder momenten, wanneer je in alle rust kunt mijmeren over het motto van de zaak: Wine is bottled Poetry. Een paar dagen voor het verjaarspartijtje was ik bij Het Eigendom te gast bij een speciale verjaarsproeverij voor eigentijdse en trendgevoelige media. Perswijn kan dan uiteraard niet ontbreken!

Het gebeurt niet zo vaak meer, en dat zeg ik zonder arrogantie. Proeverijen waarbij je twee uur lang op het puntje van je stoel zit en waarbij elke wijn je op een of andere manier beroert, zijn zeldzaam (geworden).Tekst en fotografie: Lars Daniëls MV
Maar de proeverij van wijnen van l’enfant terrible du Jura, alias Jean-François Ganevat uit Rotalier, georganiseerd door zijn ontdekkers en importeur in Nederland, Vinoblesse, was weer eens zo’n verademing.

Wat de proeverij zo bijzonder maakte, is wellicht ook heel persoonlijk. Ik heb me de laatste jaren nogal verdiept in de technische cq. chemische kant van het wijn maken, omdat ik -als alfa- vond dat dat mijn zwakke punt was. Het heeft me enorm veel meer inzicht gegeven in wat wijn is, zonder dat ik er minder van kan genieten.

Maar de wetenschap is niet alles, zeker niet op het gebied van wijnbouw en vinificatie, en dat bleek op heerlijke wijze tijdens deze proeverij. Want Ganevat maakt wijnen, waarvan de analytische data soms zo extreem zijn, dat ze volledig buiten alle vertrouwde kaders vallen. Het zijn wijnen die je soms doen twijfelen aan wat je allemaal voor waar aanneemt, wijnen die je aanzetten tot reflectie. En dat komt niet alleen omdat ze zo origineel zijn, of bij vlagen buiten het kader vallen, nee, het komt vooral omdat ze zo steengoed zijn.

Want je kunt nog zulke aparte wijnen maken, op een nog zo natuurlijke manier, maar wijn moet in de eerste plaats gewoon lekker en min of meer foutloos zijn, en liefst ook nog wat vertellen over zijn herkomst. Dat zijn -wat mij betreft- de belangrijkste uitgangspunten bij het maken van wijn, ver voor allerlei andere ideologische of filosofische principes.

Gevraagd om even te poseren voor een foto, verontschuldigt Charles Hopkins zich dat hij geen tijd gehad heeft om zich te scheren.Tekst en fotografie: René van Heusden
Hij is na een lange nachtvlucht uit Kaapstad rechtstreeks van Schiphol overgebracht naar brasserie Fitch & Shui in het Amsterdamse WTC om daar wijnen van De Grendel te becommentariëren. Het is zijn eerste stop tijdens een Europese promotietour. Hopkins is namelijk keldermeester van dit wijngoed in Durbanville, onder de rook van Kaapstad.

Als Bruwer Raats met grote passie spreekt -en dat doet hij- over zijn twee liefdes, chenin blanc en cabernet franc, schiet me eerst door het hoofd dat hij in de Loire geboren had moeten worden.Tekst en fotografie: Lars Daniëls MV

Maar na het proeven van 10 jaargangen van zijn Chenin blanc en Cabernet franc, weet ik beter. Raats is helemaal op zijn plek in Stellenbosch, en laat zien dat de twee “Loire-druiven” ook in de westelijke kaapprovincie geweldige wijnen kunnen geven, waarvan de beste, zeker ook die van hem, prachtig kunnen ouderen.

De proeverij vond plaats in Kaapstad, als onderdeel van het kaderprogramma van Cape Wine 2012, de grote showcase van Zuid-Afrikaanse wijnen, die om de twee jaar in het International Convention Center van Kaapstad wordt gehouden. En hij was typerend voor het goede niveau van dat kaderprogramma, dat iedere avond wel een interessante proeverij bood.

Op 6 en 7 september j.l. werd de Nederlandse Wijnkeuring weer gehouden, dit keer in Maarn. Gedurende die twee dagen werden door vier verschillende panels 169 wijnen, die in Duitsland door de ambtelijke keuring waren gekomen, op hun kwaliteit beoordeeld.Tekst en fotografie: Lars Daniëls MV.
Hieronder voor het eerst een aantal Belgische wijnen. De medailles werden uitgereikt op zondag 16 september jongstleden op Kasteel Groeneveld in Baarn. Met meer medailles dan ooit, kan gesteld worden dat het niveau in de breedte nog steeds stijgt, maar is met maar één gouden medaille ook de vraag of het plafond al in zicht komt een terechte?

Cijfers

Om te beginnen voor het overzicht wat cijfers. Van het totaal van 169 wijnen die ter beoordeling waren aangeboden, kwamen er 27 uit België, waarvan er slechts 4 met een medaille werden bekroond. In totaal stamden dus 142 wijnen uit Nederland, en dat is minder dan verleden jaar. Maar daarvoor zijn natuurlijk redenen.

Allereerst was 2011 weliswaar kwalitatief goed te noemen, maar lagen de opbrengsten in sommige regio’s flink onder de gemiddelden van de afgelopen jaren. Roelof Visscher van Wijngaard Hof van Twente: “Vooral door de vorstschade opgelopen van 4 op 5 mei 2011, hebben wij uiteindelijk 50% minder geoogst dan normaal.”

In Limburg was de kwantiteit beter, maar zoals we weten doen helaas maar weinig Limburgers mee aan de Nederlandse Wijnkeuring. Verleden jaar waren maar liefst 61 rode wijnen van de partij, dat was dit jaar iets minder (58); in 2011 kwamen de rode wijnen vooral uit het warme 2009, dit jaar voornamelijk uit het koele, natte 2010.

Rode wijnen

Het niveau van de rode wijnen was dan ook lager dan verleden jaar, toen de kwaliteit menig jurylid verbaasde en niet alleen de wijnen van de nieuwste rassen, maar zelfs bepaalde wijnen van regent goed te drinken waren.

Ditmaal toonde het rood uit 2010 zich een lastig verhaal, uitzonderingen van specialisten daargelaten. De kwaliteit van Nederlands rood is niet alleen het verhaal van het klimaat en de druivenrassen, maar ook dat van de vinificatie en opvoeding. Alleen echt professionele bedrijven, die weten wat ze doen in wijngaard en kelder, kunnen jaar in jaar uit degelijke wijnen maken.

Al met al wisten 15 rode wijnen een medaille te behalen, waarvan er maar 4 uit 2010 stammen, en 7 uit 2009 en 4 uit 2011.

Witte wijnen

Met de witte wijnen, vooral afkomstig uit 2011, was het heel wat beter gesteld. De zonnige, droge maanden augustus, september en deels ook oktober, hebben toch nog gezorgd voor genoeg rijpheid en goede materie, waardoor de meeste wijnen een behoorlijk niveau haalden.

De droge witte wijnen met een medaille, 18 in totaal, stammen allemaal uit 2011, en ook de meeste van de 10 medaillewinnaars in de categorie halfdroog wit komen uit 2011. Maar de énige gouden medaille van de keuring van dit jaar gaat wél naar een wijn uit 2010: de halfdroge Cabernet Blanc 2010 van Wijngoed Montferland. Een heel knappe prestatie!

Kanttekeningen

Alhoewel ik met veel plezier en trots ieder jaar plaatsneem in de jury, blijven er helaas kanttekeningen te maken bij de Nederlandse Wijnkeuring. En dat is niet om lullig te doen, maar het zijn gewoon zaken waar je niet omheen kunt. En kwesties die veel groter zijn dan alleen deze steeds beter georganiseerde keuring.

Allereerst is en blijft het ongelooflijk jammer dat veel van de best bekendstaande wijnproducenten uit Limburg geen wijnen inzenden. De redenen daarvoor zijn vaak prima te begrijpen, maar frustreren ook steeds meer. Sommigen hebben moeite met de opzet en de organisatie van de keuring -hetgeen mij achterhaald lijkt-, maar ook hoor je vaak dat ze liever de vergelijking aangaan met wijnen uit andere landen, en ze dus insturen naar concoursen in Berlijn en Wenen.

Want als je daar een medaille wint -en dat gebeurt!-, wordt die hoger aangeslagen dan een hier uit Nederland. Maar waarom stuurt men dan niet óók in voor de Nederlandse Wijnkeuring? Een paar proefflessen extra moet er toch afkunnen?

‘Hybriden’

Of wil men niet vergeleken worden met wijnen van ‘hybriden’ van boven de grote rivieren? Hybriden staat hier opzettelijk tussen aanhalingstekens, want echte hybriden, kruisingen van vitis vinifera met een andere vitissoort, zijn druiven als johanniter en souvignier gris allang niet meer.

Johanniter bijvoorbeeld heeft als ouderaandelen enerzijds riesling en anderzijds een kruising van pinot gris x chasselas met een hybride (een Seibelras). Genetisch gezien is het niet-vinifera-aandeel erg klein in zo’n druif, dus de term hybride is hier echt niet meer gepast. Maar los van dat, je kunt ook gewoon stellen dat het allemaal draait om wat er in het glas zit, en dat is in het geval van johanniter en souvignier gris zeer acceptabel.

Niets te winnen

Of valt er gewoon niets te winnen, en alleen maar te verliezen, en is angst dus de raadgever om niet in te sturen? Mocht dat zo zijn, is dat voor de meeste producenten zo onnodig. Want ondanks alle verbeteringen op het gebied van nieuwe rassen, zal een goed gemaakte Auxerrois, Pinot Gris of Riesling -naar mijn mening- toch nog altijd qua complexiteit en klasse het niveau van goed gemaakte Johanniters en zeker Solarissen ontstijgen.

Maar goed, die edele druiven doen het niet overal goed in ons land, dus als je tóch wijn wilt maken, bieden schimmelresistentere rassen een uitkomst. Je kunt daarover allerlei filosofisch-principiële discussies voeren, maar die wil ik u behouden voor later (in 2013 zal Perswijn heel veel aandacht besteden aan Nederlandse wijn en zullen we proberen alle goede wijnen echt eens naast elkaar te beoordelen).

Te streng?

Een laatste punt: zijn wij als jury te streng als het gaat om onze eigen wijnen? Ook dat wordt weleens gesuggereerd, met bijvoorbeeld als argument dat dezelfde wijnen, die wij hier geen medaille waardig vinden, in het buitenland soms wél medailles halen. Wetende dat er soms opmerkingen aan de jurytafel worden gemaakt als “we zitten hier om medailles uit te delen”, denk ik eerlijk gezegd eerder het tegenovergestelde.

Frank Jacobs, al tien jaar voorzitter van de jury van de Nederlandse Wijnkeuring, haalde dat soort opmerkingen in zijn speech tijdens de medaille-uitreiking in Baarn zondag j.l. nog even terecht aan en reageerde: “Nee, we zitten hier om alle wijnen eerlijk en kritisch te beoordelen, en dat oordeel mag niet milder zijn omdat het om Nederlandse wijnen gaat.” Het hadden mijn woorden kunnen zijn…

Desalniettemin zou natuurlijk wél kunnen, dat we strenger zijn op ‘onszelf’. Maar er is nóg een reden waarom ik denk van niet. Er wordt op de Nederlandse Wijnkeuring namelijk gescoord aan de hand van het officiële scoreformulier van de OIV (Organisation Internationale de la Vigne et du Vin), met 100 punten als maximum. Voor een gouden medaille moet een wijn 85 punten of hoger scoren, een niveau dat vergelijkbaar is met de middenmoot van de finalewijnen tijdens een competitie als Best of Riesling.

Met alle respect, maar in die finale, waar zeker niet de allerbeste wijnen van Duitsland staan, zouden Nederlandse wijnen niet of nauwelijks meekomen. En dat is helemaal geen schande, maar het geeft voor mij wel aan dat we met 58 wijnen die hoger scoren dan 80 punten niet te streng zijn.

Nog rek in kwaliteit

Terug naar de hamvraag: is het plafond al in zicht? Dit jaar viel er maar één gouden medaille, in 2011 waren dat er twee en in 2010 zelfs vier. Anders gezegd, zijn scores van 80-85 punten voor op resistentie geteelde rassen als solaris, cabernet blanc, regent, cabernet cortis en rondo de limiet?

Weer Roelof Visscher, winnaar van twee zilveren en één bronzen medaille, die denkt van niet:

“We maken nog zoveel progressie op het gebied van het wijn maken, maar ook worden de stokken ouder natuurlijk. Er zit zeker nog rek in de kwaliteit.” Ook Stan Beurskens, Neerlands eigen driving winemaker, spreekt het overtuigd tegen. Petje af trouwens weer voor hem, want met vijf eigen medailles voor zijn Sint-Martinus en talloze voor domeinen die gebruik maken van zijn œnologische adviezen, bewijst hij dat hij prima bezig is.

Goed, we zullen het gaan zien de komende jaren. Laat het duidelijk zijn dat ik het van harte hoop, maar ook mijn twijfels heb omtrent de intrinsieke kwaliteit van rassen die niet primair met kwaliteit als doel zijn gekweekt.

Winnaars

Laten we eindigen on a good note, want dat hebben de medaillewinnaars van dit jaar weer dik verdiend. Want het betreft allemaal wijnen die minimaal foutloos zijn, en aangenaam om te drinken. Grote winnaars dit jaar waren eigenijk allemaal échte, professionele wijnproducenten.

De inmiddels al welhaast ‘oudgedienden’ als Wijngaard Sint-Martinus, Wijngoed Montferland, De Verenigde Achterhoekse Wijnbouwers, Slingehorst, Wijngaard De Wageningse Berg, Wijngaard Hof van Twente en Wijnhoeve De Kleine Schorre, werden eervol bijgestaan door de talenten van de Nederlandse wijnbouw -van boven de rivieren althans-,  zoals Diederik Beker van Betuws Wijndomein (Erichem), Henk Breugem van Wijngaard Aan de Breede Beek (Nijkerk) en Wijngaard Bilderhof (bij Dordrecht). Hier volgen de winnaars van gouden en zilveren medailles:

Goud (85-91 punten):

Wijngoed Montferland, 2010 Cabernet Blanc ‘t Oerlegoed (halfdroog wit)

Zilver (82-84 punten):

Slingehorst, 2011 Vert d’Été (cuvée met cabernet blanc; droog wit)*

Slingehorst, 2011 Gris du Printemps (cabernet blanc, souvignier gris, johanniter, solaris; droog wit)*

Coöperatief Verenigde Achterhoekse Wijnbouwers, 2011 Solaris op Holt (droog wit)

Coöperatief Verenigde Achterhoekse Wijnbouwers, 2011 Solaris (droog wit)

Ecofields, 2011 Blanc de Noir Cabernet Cortis (droog wit)*

Wijnboerderij ‘t Heekenbroek, 2011 Nieuw Tivoli Wit Halfzoet (solaris, johanniter; halfzoet wit)

Wijngaard De Oogsthoek, 2011 Johanniter (droog wit)

Wijngaard De Oogsthoek, 2011 Oogsthoek wit (johanniter, solaris; droog wit)

Langedijker Wijndomein De Koen, 2011 Langedijker Rode (rondo, cabernet cortis; droog rood)

Langedijker Wijndomein De Koen, 2011 Rosé De Koen (rondo; halfdroog rosé)

Wijngaard Sint-Martinus, 2009 Cuvée Baron (baron; droog rood)*

Wijngaard Sint-Martinus, 2010 Cuvée Villare (monarch; droog rood)

Wijngaard Sint-Martinus, 2011 Drielandenwijn Wit (johanniter, solaris; droog wit)*

Domijn Steenberg, 2011 Gewürztraminer Domein Steenberg (gewürztraminer; droog wit)*

Betuws Wijndomein, 2009 LingeRood Regent (regent; droog rood)

Betuws Wijndomein, 2011 LingeParel (vilaris; halfzoet mousserend wit)

Wijndomein De Planck, 2011 Johanniter (johanniter, solaris; halfdroog wit)*

Wijn & Golfdomein Kapelkeshof, 2011 Cuvée Helio (helios, solaris; halfdroog wit)

Wijngaard Aan de Breede Beek, 2011 Muscat Blanc (muscat blanc, solaris; halfdroog wit)

Wijngaard Maronesse, 2010 Maronesse Wit (johanniter, solaris; halfdroog wit)

Wijngaard Hof van Twente, 2011 Johanniter (johanniter; droog wit)*

Wijngaard Hof van Twente, 2011 Solaris (solaris; droog wit)

Wijnhoeve De Kleine Schorre, 2011 Schouwen Druiveland Gris (pinot gris, auxerrois; droog wit)*

*persoonlijke favorieten

Lars Daniëls MV.

Het ziet ernaar uit dat Kroatië op 1 juli 2013 zal toetreden tot de Europese Unie. Wat dit exact betekent voor de Kroatische export van wijn, laat zich moeilijk voorspellen. Alvast een verslag van een bezoek aan wijnhuis Daruvar.tekst en fotografie: Hugo Lases
Dat we komende zomer meer wijn uit dit land – dat zich in 1991 onafhankelijk van Joegoslavië verklaarde – zullen aantreffen, lijkt wel zeker. Hoog tijd dus om en een wijnhuis te bezoeken en ons te laten verrassen door Kroatische wijnen.

Badel 1862

We beginnen onze dagtrip met een bezoek aan Badel 1862. Het bedrijf is de distributeur van Daruvar, het wijnhuis waaraan wij deze dag een bezoek zullen brengen. We zijn in Nederland door Schermer Wijnkopers en Distillateurs – importeur van ondermeer wijn uit de Balkan – met Badel 1862 in contact gebracht.

In de negentiende eeuw is Badel 1862 gestart als producent van likeuren en lokaal gedistilleerd. Vanaf de eenentwintigste eeuw heeft het bedrijf zich sterk als distributeur ontwikkeld en dat heeft er inmiddels toe geleid dat merken als Pepsi, Martini en Bacardi tot de portefeuille mogen worden gerekend.

Daruvar

Na een rondleiding door het prachtige gerenoveerde pand van Badel 1862, met klassiek gedecoreerde gangen en vergaderzalen, worden we opgehaald door twee medewerksters van de afdeling marketing. We rijden naar het stadje Daruvar waar zich het gelijknamige wijnhuis bevindt, zo’n 2 uur noordoostelijk van Zagreb, in de provincie Slavonia. Gedurende de oorlog begin jaren ’90 is het gebied hevig gebombardeerd, maar hiervan zijn tegenwoordig nog maar weinig sporen in het landschap terug te vinden.

Bij aankomst in Daruvar ontmoeten we Saša Lukic, de wijnmaker Daruvar. Een vriendelijke, goedlachse man die het vak van wijnmaker met de paplepel van zijn vader en grootvader heeft ingegeven gekregen. Op 140 ha grond, verdeeld over 2 gebieden zijn ondermeer de druivenrassen Graševina, Sauvignon Blanc en Chardonnay aangepland.

Droge zomers

Daruvar is gelegen in een gebied met zowel een land- als een zeeklimaat. Dat betekent zowel dat er zowel stevige volle ronde wijnen, als frissere wijnen kunnen worden gemaakt. De bodem is kleiachtig, heeft een relatief hoge zuurgraad en is in staat goed water vast te houden. Hierdoor kan de extreme droogte van sommige zomers prima worden opgevangen.

Het moment waarop wordt geoogst verschilt van jaar tot jaar en is met name sterk afhankelijk van de hoeveelheid regen die het jaar is gevallen. Of de druiven oogstrijp zijn wordt hier net als vroeger nog steeds geproefd, daar heeft men simpelweg het meest vertrouwen in.  

Wijnkasteel

De premiumwijnen van Daruvar worden naar Kasteel Jankovits gebracht. Dit kasteel, gebouwd in 1777, ligt op steenworpafstand van de wijngaard. Edelheer Jankovits gebruikte dit indrukwekkende gebouw als zijn zomerverblijf. Hij zorgde destijds voor een economische impuls in het gebied. Momenteel is het kasteel in bezit van de gemeente, de wijnkelder wordt al 90 jaar door Daruvar gebruikt.

Proefnotities

We kunnen ons niet aan de indruk ontrekken dat men in Kroatië een voorkeur heeft voor sterk aromatische, licht zoete wijnen. Op de wijnkaart van het merendeel van de door ons bezochte restaurants, vinden we dan ook voornamelijk dit genre wijn wat niet onze voorkeur geniet. Jammer, want er worden in Kroatië weldegelijk wijnen geproduceerd die beter passen bij onze smaak. Dat geldt zeker voor de wijnen van Daruvar.

In Kroatië worden wijnen gecategoriseerd in tafelwijn, kwaliteitswijn en topwijn. De door ons geproefde wijnen van Daruvar hebben een winkelprijs van rond de € 5,00 voor de kwaliteitswijn en € 7,00 voor de topwijn. We kunnen in algemene zin zeggen dat de wijnen aangenaam fris en elegant zijn.

Geproefd:

• 
  Graševina 2011, Daruvar

  Licht mousserend. Fris, elegant en kraakhelder. Zeer licht van kleur.

• Riesling 2011, Daruvar

  Eerder geplukt in verband met de hoge temperaturen in dit jaar. Opmerkelijk genoeg is de wijn vrij licht van kleur geworden. Aangenaam glas, fris, en goede zuren.

• Chardonnay 2011, Daruvar

  Typische Chardonnay in de stijl van de nieuwe wereld. Puur en fris.

• Sauvignon 2011. Daruvar

  Topwijn. Heerlijk fris, licht tropisch. Prima lengte.

• Graševina 2011. Daruvar

  Topwijn. Veel aroma, tropisch, bloemig. Wat veel alcohol in de smaak.

Voor meer informatie, zie: www.badel1862.hr

Tekst en fotografie: Hugo Lases

Voor de elfde keer hield VDP eind augustus zijn gewoontegetrouw uitstekend georganiseerde Vorpremiere voor de pers van Grosse Gewächse, afgekort als GG. Deel drie van het verslag.Tekst: René van Heusden en Lars Daniëls MV

Voor de elfde keer hield VDP eind augustus zijn gewoontegetrouw uitstekend georganiseerde Vorpremiere voor de pers van Grosse Gewächse, afgekort als GG. Deel twee van het verslag.Tekst: René van Heusden en Lars Daniëls MV