Hoe staat het ook alweer in de boeken? Chenin zou een klassieke Franse druif zijn, vaandeldrager en vlaggenschip van de Loire. Een veelzijdig ras qua mogelijkheden om er uiteenlopende typen wijn van te maken. À la riesling, goed voor stille droge, halfzoete, zoete en edelzoete wijnen, evenals mousserende. Succes verzekerd, zou je dan zeggen.
Maar hoeveel wijnliefhebbers noemen chenin spontaan als een van hun favoriete druivenrassen? Bar weinig. Chenin is allesbehalve trendy, laat staan sexy. Of dat ook terecht is, is nog maar de vraag.Die in aanleg zo veelzijdige chenin is dus bepaald geen publiekslieveling. Op de ranglijst van meest aangeplante druiven in zijn vaderland Frankrijk bekleedt hij slechts de 16e plaats en komt hij met 9.500 hectare nog niet eens aan een aandeel van 1 procent. Ook wereldwijd is zijn rol tamelijk beperkt met tegenwoordig 35.000 hectare. In 2000 waren dat er nog 45.000.
Imagoprobleem
Zelfs aan de Loire, zijn historische thuisbasis en goed voor 95 procent van de totale Franse aanplant, neemt chenin tegenwoordig slechts de derde plaats in, na cabernet franc in Anjou en melon de Bourgogne in Muscadet, maar nog wel voor sauvignon blanc in Touraine. Na decennia van forse krimp sinds de jaren 60 van de 20e eeuw is de omvang van de aanplant aan de Loire nu min of meer stabiel. Hier en daar is zelfs sprake van een opleving, hoe bescheiden ook.
Anno 2016 is chenin aan de Loire vooral in trek als druif voor mousserende wijnen. Stille wijnen van ooit populaire smaaktypen als demi-sec en moelleux, zijn hopeloos uit de mode geraakt, terwijl edelzoete botrytiswijnen van het type liquoreux, hoe fraai en prestigieus ook, qua volume een tamelijk marginale rol spelen. Zoet is immers uit. Met droge versies is het niet zo heel veel beter gesteld. Chenin is nu eenmaal geen druif die ‘makkelijk toegankelijke’ wijnen voortbrengt. Anders dan de sauvignon blanc is het een druif met betrekkelijk weinig terpenen die voor uitbundig intense aroma’s zorgen, maar wel een met veel zuren en nadrukkelijke mineraliteit. Daar maak je alleen niet zo een, twee, drie allemansvrienden van.
Herkomst
Pineau de Loire, plant d’Anjou, het zijn maar twee voorbeelden uit een hele rij regionale synoniemen voor chenin. Hoewel je vaak de dubbele naam chenin blanc tegenkomt, staat hij in de officiële Franse catalogus voor druivenrassen te boek als chenin. De benaming naam ‘chenin’ duikt pas in 1534 voor het eerst op in een tekst. En dan niet in een landbouwkundige verhandeling, maar in boek I, hoofdstuk 25 van het door de aartshedonist – en zoon van Anjou – François Rabelais geschreven La vie très horrifique du grand Gargantua. Hij is afgeleid van Mont Chenin of Montchenin, een bezitting van een abdij waar de druif min of meer ‘ontdekt’ werd als ras met potentieel.
Reiziger
Hoe zeer chenin vandaag de dag ook vereenzelvigd wordt met de Loire en in het bijzonder met de regio Anjou, zijn herkomst ligt ergens elders. Het is namelijk een zaailing van de Juradruif savagnin en als zodanig een van de vele rassen die daarvan afstammen. Chenin is overigens niet de enige Loiredruif met wortels in den vreemde. Dat geldt immers ook voor de melon de Bourgogne, de cabernet franc, de côt (alias malbec) en de pinot noir.
Vanuit de Loire is de chenin ook buiten Frankrijk terechtgekomen, mede dankzij de innige contacten tussen het protestante Holland en gelijkgezinde wijnbouwers aan de Loire. Medio 17e eeuw liet Jan van Riebeeck mogelijk al de eerste stokken aanplanten in de Kaapkolonie. Waarschijnlijker nog is dat uit het Loiredal geëmigreerde hugenoten hem daarmee naartoe namen nadat ze door de opheffing van het Edict van Nantes in 1685 onder zware vervolging kregen te lijden. Jammer is alleen wel dat het in die vroege jaren van de Kaapse wijnbouw – en ook nog lang daarna – erbarmelijk gesteld was met de identificatie en naamgeving van druivenrassen. Het blijft dus enigszins speculeren.
Veelzijdige druif
In de wijngaard kenmerkt chenin zich door een uitbundige groei. Wie wil, kan er dus royale opbrengsten mee halen. Zie de populariteit ervan in Zuid-Afrika als leverancier van basiswijnen voor distillatie tot brandy en in Californië voor eenvoudig, anoniem wit. Een rol als werkpaard waardoor de druif – ten onrechte – in diskrediet geraakt is. Enigszins te vergelijken met wat garnacha in Spanje overkomen is. Een tweede eigenschap van de chenin is zijn dunne schil. Door die dunne schil is hij uitermate gevoelig voor botrytis, wat tegelijkertijd zijn voor- en nadelen heeft. Het is mogelijk om chenin te oogsten in verschillende plukgangen bij uiteenlopende gradaties van rijpheid en latere zoetheid van de wijn. In dit opzicht is er onmiskenbare overeenkomst met riesling. De relatief hoge zuurgraad van de chenin maakt hem bovendien geschikt voor verwerking tot mousserende wijn. In de omgeving van Saumur gebeurt dat zelfs op uitgebreide schaal.
Thuis in Anjou én Touraine
Het aardige van de chenin is dat hij niet eenkennig is als het op bodem aankomt. Aan de Loire wordt dat overduidelijk aangetoond. Hij gedijt daar zowel op witte als op zwarte bodems – lees: zowel op de kalkhoudende tuffeau rond Saumur en bij Tours als op de schist in Anjou, in zowel Vouvray als Savennières. Chenin is zodoende vertegenwoordigd in een groot aantal Loire-appellations.
Voor fines bulles: Anjou, Crémant de Loire, Montlouis-sur-Loire, Saumur Brut, Touraine en Vouvray.
Voor sec: Anjou, Chinon, Coteaux du Loir, Jasnières, Montlouis-sur-Loire, Saumur, Savennières, Savennières Coulée de Serrant, Savennières Roche aux Moines, Touraine-Amboise, Touraine-Azay-le-Rideau en Vouvray.
Voor moelleux en liquoreux: Anjou-Coteaux de Loire, Bonnezeaux, Coteaux de l’Aubance, Coteaux de Saumur, Coteaux du Layon, Coteaux du Layon Villages, Coteaux du Layon 1er Cru Chaume, Montlouis-sur-Loire, Quarts de Chaume en Vouvray.
Met een dergelijke verspreiding verdient chenin niet anders dan het predicaat ‘Loiredruif par excellence’.
Chenin wereldwijd
Evenals de malbec en de carmenère is de chenin een van origine Frans druivenras dat een grotere aanplant kent in een ander land dan Frankrijk zelf. Waar Argentinië nummer 1 is voor malbec en Chili voor carmenère, is Zuid-Afrika dat voor chenin. Alleen lijken de Zuid-Afrikanen – ondanks diverse bijzonder mooie wijnen die daar gemaakt worden van fruit van oude stokken – zich veel minder met chenin te willen profileren dan de Argentijnen met hun malbec en de Chilenen met hun carmenère. Dat neemt niet weg dat chenin, ondanks alle rooiacties van de afgelopen jaren, met een aandeel van 18.000 hectare en 18 procent binnen de totale aanplant onverminderd Zuid-Afrika’s meest aangeplante druivenras is en dat er aan de Kaap ongeveer tweemaal zo veel van staat als aan de Loire.
In deel 2: Savennières, Chenin voor ver gevorderden
René van Heusden
