Georgische wijnen uit de qvevri: enig in hun soort

In april keerde wijnliefhebber en vinoloog Willem Gout voor een korte trip terug naar Georgië. Twee jaar geleden deed hij in Perswijn al eens uitgebreid verslag van zijn bezoek aan dit land dat 8000 geleden de bakermat van de wijnbouw vormde. In een ongeremd enthousiast verslag vertelt hij nu over zijn laatste ervaringen, inclusief een introductie op het fenomeen qvevri-wijnen: vins nature en orange wines avant la lettre.

Weerzien

Met mijn wijnvrienden Michael Agniashvili en Gea Teerink reisde ik in 2012 door de wijngebieden Kartli en Kakheti. Sinds 2010 importeert hun bedrijf GeoWine Georgische wijnen in Nederland. Michael kent er de weg en anders vindt hij die wel. Als Georgische Nederlander spreekt hij immers onverstaanbaar goed Georgisch en Russisch.In 2012 maakte ik er de wijnreis van mijn leven: ik leerde toen niet alleen een prachtig land en gastvrij volk kennen, maar ook een roemruchte geschiedenis, gedreven wijnbouwers, boeiende wijnen en verrukkelijke gerechten. GeoWine gaat vanaf 2014 wijnreizen naar Georgië organiseren en nodigde mij uit om met hen ter plekke de laatste voorbereidingen te treffen.

Qvevri-wijnen: uit de aarde

Binnen de Georgische wijnbouw spelen qvevri-wijnen een prominente rol. Daarom eerst een korte uitleg over het ontstaan van deze wijn. Bij de traditionele Georgische manier van wijnbereiding fermenteren inheemse druiven vaak met schillen, steeltjes en pitten in grote, aardewerken kruiken (qvevri’s). Voor zover bekend is dit de oudste manier van wijnbereiding. Op eenvoudige en tegelijk ingenieuze wijze wordt hierbij gebruik gemaakt van de grond. Eerst wordt van de uitgegraven klei op vakkundige wijze een qvevri gemaakt. Na te zijn gebakken krijgt die qvevri zijn definitieve bestemming weer in de grond. Daar doet hij dienst als gistingstank en eenmaal afgesloten, als foeder en vat. Hierbij wordt dankbaar gebruik gemaakt van de koele en gelijkmatige temperatuur van de bodem.

Eigenlijk is dit de meest milieuvriendelijke manier van wijnbereiding. Er hoeft geen energieverslindende apparatuur te worden gebruikt, er komen geen onnatuurlijke gisten of roestvrijstalen tanks aan te pas en er hoeft geen enkele eikenboom voor een wijnvat te sneuvelen. Evenals de wijnstok komt de qvevri voort uit de bodem. Vervolgens ontstaat en rijpt er een unieke wijn in. Als die het daglicht ziet, is dat de geboorte van iets bijzonders. Want juist die ‘geaardheid’, het gebruik van karakteristieke druivenrassen en de daaruit voortkomende typiciteit van kleuren, geuren en smaken, maakt het proeven van qvevri-wijnen tot een ongekende belevenis!

Iago’s Wine

We begonnen onze rondreis met een bezoek aan de volstrekt biologisch werkende wijnbouwer Iago Bitarishvili in het dorpje Chardakhi (Kartli). Als geen ander kan hij over het miraculeuze vinificatieproces van de qvevri-wijnen vertellen. In zijn marani (wijnkelder) toonde hij de qvevri’s en allerlei traditionele gereedschappen die bij de wijnbereiding worden gebruikt. Iago’s Wine is gemaakt van de witte druif chinuri. Met zijn okergele kleur, aroma’s van gedroogd fruit en volle kruidige smaak is dit een gaaf voorbeeld van een qvevri-wijn.

De productie wordt de komende jaren uitgebreid met rode wijnen van de shavkapito. Ook in volume zal de productie stijgen, want Iago heeft in de afgelopen twee jaar zijn wijngaarden uitgebreid en een nieuwe kelder gebouwd. Direct daarboven is een prachtig proeflokaal gerealiseerd. Bij onze entree knapperde het vuur er in de grote haard, was de tafel gedekt en stonden zijn witte wijnen klaar om geproefd te worden. Georgische gastvrijheid in optima forma.

Kakheti

De beste wijngaarden van Kakheti liggen aan weerzijden van de rivier Alazani. Dit is het herkomstgebied van beroemde microzones als Tsinandali, Mukuzani en Kindzmarauli. Net als in Bordeaux en Bourgogne zijn de grote wijnen hier vaak afkomstig uit nietige dorpjes. Daarbij houdt de vergelijking wel op, want in Kakheti zijn de wegen slecht en de dorpjes armoedig. De mensen leven hier veel meer op straat.

Het laatste plaatsje op de wijnroute van Kakheti is het hooggelegen en geheel ommuurde Sighnaghi. In dit mooi gerestaureerde stadje bevindt zich John’s Old Town Studios waar je van de schilderijen, tapijten, wijnen en gerechten van John Wurdeman kunt genieten. Omdat wij hem later die week in Tbilisi zouden ontmoeten, lieten wij zijn domein Pheasant’s Tears ditmaal links liggen en genoten we van de fraaie omgeving en de indrukwekkende uitzichten tot in Azerbeidzjan.

Wel bezochten we Schuchmann-Vinoterra, een middelgroot wijndomein in Kisiskhevi dat zowel conventioneel Europese, als qvevri-wijnen produceert van uitstekende kwaliteit. De marani en vinificatieruimte zijn, samen met de proefruimte en het restaurant, fraai geïntegreerd in een modern en luxe hotel. Het bedrijf bezit 120 ha wijngaarden waarvan ruim 65% beplant is met saperavi, het toonaangevende blauwe druivenras van Georgië. Bij de witte wijnen speelt rkatsiteli met 12 ha een hoofdrol. Andere druiven die gebruikt worden, zijn mtsvane en kisi plus een klein deel Europese rassen als malbec, merlot, cabernet sauvignon en chardonnay.

De jaarlijkse productie overschrijdt inmiddels de 500.000 flessen.Mijn persoonlijke indruk is dat de qvevri-wijnen van Schuchmann Vinoterra vaak iets meer Europees en toegankelijker smaken dan die van andere producenten. Ik denk dat wijnmaker en oenoloog Georgi Dakishvili daar de hand in heeft. Hij heeft zich grondig verdiept in westerse vinificatietechnieken en geeft meerdere qvevri-wijnen een opvoeding in eikenhouten vaten, wat in Georgië zeer ongebruikelijk is. Voor de beginnende proever van qvevri-wijnen is dit domein daarom zeer de moeite waard. Proeven gebeurt hier overigens in een ruimte waar je – via glazen doorkijkjes in de vloer – de qvevri’s ziet en tegelijk kunt genieten van een geweldig uitzicht op de wijngaard en de besneeuwde bergtoppen van de Kaukasus.

Opmerkelijke ontdekking

Het aardige van toeren door Georgië is dat je van de lokale bevolking soms bijzondere tips krijgt. Zo vernamen wij van een taxichauffeur dat er in het dorpje Velistsikhe een eeuwenoude qvevri-kelder was ontdekt. Bij aankomst hoorden we het verhaal over een oude vrouw die op het sterfbed haar verzorger had toegefluisterd dat ‘ze hier moesten gaan graven’. Waarnaar wist ze niet. Als jong meisje had ze iets gehoord dat zij niet onuitgesproken wilde meenemen in het graf.

Na haar overlijden zongen die woorden nog een poosje rond in het dorp. Toen later op de aangegeven plek werd gegraven, is een vrijwel ongeschonden qvevri-kelder uit de 16e eeuw aangetroffen. Die is in de afgelopen jaren omgetoverd tot een prachtig wijnmuseum met originele persbakken, qvevri’s en veel opmerkelijke wijngereedschappen. Je kijkt er recht in de geschiedenis van de Georgische wijnbouw! De eigenaren van dit domein produceren trouwens twee aardige wijnen, chacha (een soort grappa) en brandy. Op het middeleeuws aandoende terras proefden we de witte Rkatsiteli uit een piala, een kleien proefnapje, evenals een krachtige, iets zoet smakende Saperavi.

Passie om stil van te worden

Terug in de hoofdstad Tbilisi wachtten nieuwe vineuze verrassingen. Mike had daar een afspraak geregeld met de van oorsprong Amerikaanse kunstenaar en levensgenieter John Wurdeman. In 2012 ontmoette ik hem voor het eerst op zijn eerder genoemde domein Pheasant’s Tears in Sighnaghi.

Daar proefde ik unieke en intrigerende qvevri-wijnen van een bevlogen wijnmaker. Plaats van handeling was ditmaal wijnbar-restaurant Azarphesha aan Ingorokva 2. We werden er welkom geheten in “the capital of the land that gave the world wine”. Wurdeman is hét voorbeeld van de perfect ingeburgerde buitenlander: hij spreekt niet alleen Georgisch, maar denkt er ook in.Met gepaste trots vertelde hij dat zijn Rkatsiteli 2009 per glas geschonken wordt in het Kopenhaagse Noma. Het assortiment wijnen van Pheasant’s Tears biedt een rijke schakering aan kleuren, geuren en smaken! We proefden tien wijnen ervan uit de wijngebieden Kartli, Imereti en Kakheti. Soms ruik en proef je het aardse van bospaddenstoelen en truffel, dan weer walnoten en geroosterde amandelen, tonen van rozen en droogbloemen, kruidige indrukken van oregano en zwarte peper of fruit dat je doet denken aan kers, cranberry, granaatappel, zwarte bes en framboos. Bij de wijnen heerlijke gerechten, want koken is voor John een nog grotere passie dan wijn: ragout van wilde paddenstoelen, khachapuri (een soort kaasbrood) met verse groenten en een pasta op basis van fijngemalen spinazie en wortelen. Daarbij ook nog eens prachtig meerstemmig Georgisch gezang. Om stil van te worden.

Georgische Châteauneuf-du-Pape?

De opvallendste wijn van de avond was de Tibaani 2013, een rode van, geloof het of niet, 417 (!) verschillende druivenrassen. John vertelde dat de wijn afkomstig is van een wijngaard in Tibaani waar hij van veel rassen soms maar twee of drie stokken heeft staan. Alle druiven waren vorig jaar kort na elkaar rijp en werden in drie plukgangen binnengehaald. Na een ‘wilde vergisting’ rijpte de wijn drie maanden met schilletjes in de qvevri.

Tijdens het proeven ervan dwaalden mijn gedachten af naar Châteauneuf-du-Pape, de Franse appellation waar sommige wijnen van 13 verschillende druivenrassen worden gemaakt. Dat vond ik altijd al veel. Maar 417? Wat betreft de kwaliteit hoeft die reus uit de Rhône zich geen zorgen te maken om deze experimentele Georgische dwerg. Dit is een leuke, soepel smakende rariteit, maar door het gebruik van zoveel verschillende druiven niet meer te duiden.

Internationale aandacht

Tot onze verrassing begroetten we later die avond ook Iago in de wijnbar. Samen met John en andere qvevri-wijnmakers zou hij de volgende dag naar de Vinitaly in Verona reizen. John ging daarna nog naar Slovenië en London. Het moge duidelijk zijn dat qvevri-wijnen allure hebben en steeds meer internationale aandacht krijgen. Als geen ander kan de charismatische John Wurdeman deze wijnen promoten. Het is mij een raadsel waarom deze bevlogen wijnmaker daarvoor in Nederland nog geen podium heeft gekregen, c.q. gevonden. Na ruim 2½ uur eten, wijnproeven, zang, wijnweetjes en humor bracht hij een laatste toast op ons uit en namen we hartelijk afscheid. Glimlachend vertrok hij met de rugzak over zijn schouder en zei hij: “Please, stay if you want to and enjoy these wines!”

Vino Underground

Voor wijnliefhebbers met belangstelling voor qvevri-wijnen is Vino Underground in Tblisi ‘the place to be’. Deze prachtige en professionele proeflocatie is gevestigd in een kelderruimte aan de Galaktion Tabidze. Het bedrijf wordt gerund door negen wijnboeren die gespecialiseerd zijn in het produceren van natuurlijke wijnen.

Zowel Iago Bitarishvili als John Wurdeman behoren tot dit gezelschap. Tijdens ons bezoek konden er 44 verschillende wijnen per glas of fles worden geproefd. Daarnaast wordt er brood, zonnebloemolie, olijven, kaas en ham geserveerd.

Een of meer van de producenten is geregeld aanwezig om de boodschap van de qvevri-wijnen uit te dragen. Een goede zaak, want het proeven van die wijnen kan juist voor de echte wijnliefhebbers in het begin lastig zijn. Druivenrassen, vinificatie en het gebruik van de qvevri geven wijnen met een volslagen andere harmonie.  Kleur, geur en smaak verhouden zich vaak op een andere wijze tot elkaar. Zo kan de kleur van witte qvevri-wijnen variëren van bleek- tot okergeel en zelfs oranje. En zowel witte als rode qvevri-wijnen kunnen duidelijk zoete geurindrukken combineren met een droge smaak vol aangename zuren en verrassende bitters.

Tot besluit

In de vele wijnlanden en gebieden die ik bezocht kunnen wijnbouwers enthousiast vertellen over de geschiedenis van hun domein, de leeftijd en kwaliteit van hun wijnstokken. Over de bodemgesteldheid van hun wijngaard, de lokale klimaatomstandigheden en de traditionele of eigenzinnige keuzes die ze maken bij de vinificatie. Ik mag daar graag naar luisteren en probeer in hun wijnen dat verhaal terug te proeven. Vaak lukt dat, soms niet. Georgië voegt daar met zijn qvevri-wijnen iets extra’s aan toe: verrassende smaakbelevingen waarvoor je bij het proeven al je wijnkennis en ervaringen moet loslaten en je moet openstellen voor iets anders. Je doet dan als het ware een stap terug in de tijd en proeft de geschiedenis van de wijn. Qvevri-wijnen zijn niet alleen ‘wijnen met een verhaal’, maar ook uiterst serieus. Wijnen met een verleden én een veelbelovende toekomst.   Voor meer informatie over de wijn en wijnreizen naar Georgië: www.geowine.nl.

Willems qvevri top 10:

Wit

Mtsvane 2011 (Kakheti – Pheasant’s Tears)

Amberkleurige wijn van 50 jaar oude stokken in Manavi. Rokerige geur met tonen van lychee en rozen. Strak droge smaak, rijk geschakeerd en vol rijpingspotentieel.

Goruli Mtsvane 2011  (Kakheti – Soliko)

Eveneens amberkleurige wijn die dik traant. Kruidige geuren van rozemarijn en oregano. Breed uitwaaierende smaak met fijne zuren en stevige bitters. Sinaasappelschilletjes en appelstroop vechten om de boventoon. Mooi nablijvend in de mond.

Rood

Tavkveri 2012 (Kartli, Mukhrani – Pheasant’s Tears)

Donkerrode kleur met zwartblauwe gloed. Aardse geur van bospaddenstoelen en truffel. Maar ook zwarte peper en rode bessen. Volle smaak met indrukken van rijpe pruimen en kruidenthee.

Shavkapito 2012 (Kartli, Mukhrani – Pheasant’s Tears)

Aardse wijn met een wat boerse geur waarin ook zwarte truffel te herkennen is. Rijk geschakeerde smaak met indrukken van cranberry, framboos, granaatappel, rozenbottel en geroosterde amandelen.

Saperavi 2012 (Kakheti – Pheasant’s Tears)

Diepe zwartrode kleur. In de geur wat verborgen indrukken van laurier en witte peper. Nog gesloten van smaak maar met tonen van zwarte bessen en walnoten.

Saperavi 2011 (Kakheti – Nika Bakhia)

Dik tranende wijn, diepe donkerpaars-rode kleur, bijna tegen het zwarte aan. De wijn kleurt het glas paars! Nog wat gesloten geur waarin pure chocolade, kersen en leer te herkennen zijn. Krachtige en tanninerijke smaak met fraaie zuren. Breed, boers met pittig rood fruit en kersenpit. Veel potentie!

Saperavi 2011 Our Wine (Kakheti – Soliko)

Ondoorzichtige, diep donkerrode kleur. Zeer gesloten geur met voorzichtig wat specerijen. Een uiterst tanninerijke smaak en kersenkanjer! Breed, zwaar en complex. Geweldige wijn!

Saperavi 2012 (Kakheti – Nikala’s Cellar)

Diepe, donkerrode kleur. Kruidige geur met een herkenbare geur van dennenbomen. Heerlijke smaak vol romigheid, rood fruit en rijpe tannine. Verrukkelijke wijn.

Saperavi Dry Red 2012 (Kakheti – Berishvili)

Diepe donkerpaars-rode kleur. Jonge, krachtige geur met indrukken van chocolade en hazelnoot. Complexe smaak, breed, zoet fruit (bessen en kersen), terroir, geroosterd brood en veel alcohol (14,2%).

Otskhanuri Sapere 2013 (Imereti – Amiran Vepkhvadze)

Toegift van Vino Underground, staat niet op de proeflijst. Gemaakt van sapere (familie van saperavi). Zwartrood en dik tranend, laat een stevige kleur in het glas achter. Bedwelmende geur van specerijen en naaldhout, later zacht en glad.

In smaak is deze wijn zachter en soepeler dan de Saperavi maar hij bulkt van het rode fruit en heeft een goed bewaarpotentieel.

Tekst en fotografie: Willem Gout