Op een enkele uitzondering na zal je van Saale-Unstrut bij Nederlandse en Belgische importeurs geen fles in de rekken vinden. Gebrek aan kennis bij ons, de vaak minuscule (hobby)domeinen en de lage productie maken de wijnen minder exportvriendelijk. Voor een goed beeld moet je ter plaatse gaan. Dan besef je pas hoe bijzonder en uniek deze kleine regio wel is.
Complexiteit. Het is een woord dat sterk wordt geassocieerd met wijn van hoge kwaliteit. De beste wijnen ter wereld zijn niet eendimensionaal, maar gelaagd, harmonisch en in balans. Ze laten zich niet in een paar woorden vatten. Ze ontwikkelen zich bij flesrijping positief en blijven fascineren. Maar waar komt die complexiteit vandaan? En hoe kun je die positief beïnvloeden? In dit tweeluik wil ik die vragen – op hoofdlijnen – onderzoeken en trachten te beantwoorden. Daarbij gaan we van wijngaard naar wijn.
Toen de Nederlandse en Belgische wijnbouw ontlook in de jaren 60 en 70 van vorige eeuw, zochten wijnbouwers naar vroegrijpende rassen met niet al te veel zuren. De gemiddelde temperatuur lag een stuk lager dan nu en er werd volop gechaptaliseerd (suiker toevoegen aan de most). Men vocht tegen onrijpheid bij druiven, te hoge zuren en te lage alcoholgehaltes. De eerste domeinen zoals Slavante (NL), De Apostelhoeve (NL) en Hagelander (BE, Vlaanderen) gingen in Duitsland en Luxemburg te rade en kozen voor müller-thurgau, een in Duitsland gekruist ras, en soms ook auxerrois, een natuurlijke kruising van pinot noir en gouais blanc. Onze wijnbouwpioniers vonden auxerrois aantrekkelijk omwille van de snelle rijping en het laag zuurtegehalte. Het laag suikergehalte was eerder een nadeel. Voor het bekende Belgische wijndomein Kluisberg was dat voldoende reden om de druif weer te rooien en te kiezen voor pinot blanc, guller met suiker maar ook met zuren. Ondertussen is het klimaat warmer geworden en een tekort aan suiker vormt geen probleem meer. In veel van onze streken wordt chardonnay rijp en zelfs riesling is succesvol in warmere gebieden zoals Limburg. Noem het gerust een aardverschuiving door de opwarming van het klimaat. Naar schatting hebben we zowel in Nederland als België een 25 hectare auxerrois. Voor België is dat een onderschatting gezien een aantal nieuwe aanplantingen. Het ras blijft populair bij opstarters.
Het voordeel van auxerrois vroeger, namelijk de lage zuren, is nu een belangrijk nadeel geworden. Volrijpe druiven missen soms het noodzakelijk zuur voor evenwichtige wijn. Dat is zelfs in koelere gebieden zoals de Westhoek in België en Zeeland in Nederland een aandachtspunt. In de Auxerroisproeverij viel op hoeveel wijnen uit 2018 nadeel hadden ondervonden van de langdurige hitte. Nogal wat wijnen misten zuren en voelden log en saai aan. Vroegtijdig plukken van de druiven om zuren te behouden, is niet altijd een oplossing want dit zorgt voor onaangename vegetale aroma’s (fenolische onrijpheid). Een beetje gras in Auxerrois vind ik helemaal niet erg maar het moet subtiel blijven. Blenden met of mee-oogsten van druivenrassen met meer zuren is een optie – indien lager dan 15% hoeft dat niet vermeld op het etiket – of kunstmatig aanzuren. Dat laatste is door Europa alleen toegelaten in omschreven oogstjaren. Auxerrois uit oogstjaar 2019, ook warm maar met een koeler najaar, was beduidend beter. Frisser en met meer focus. Het is duidelijk dat auxerrois in de hetere jaren die ons te wachten staan, voor meer en meer problemen zal zorgen. Ieder jaar evenwichtige 100% Auxerrois maken zal lastiger worden. En dat is het nu al voor een aantal wijnbouwers. Auxerrois is, alles bij elkaar, geen ideale druif meer voor ons warmer wordende klimaat.
Sommige wijndeskundigen propageren auxerrois omdat hij later uitloopt dan andere druiven en dus iets minder gevoelig is aan voorjaarsvorst. Ik vraag me af of dit toch vrij relatieve voordeel opweegt tegen de nadelen. De lage zuurtegraad werd al vernoemd. Maar ook de prijs. Die ligt voor Auxerrois gezien kwaliteit en imago lager dan bijvoorbeeld Pinot Gris of Chardonnay. Dikwijls tussen de 10 en 13 euro. Dat is nog steeds niet goedkoop voor wat het is. Daarenboven is auxerrois een moeilijke druif in de wijngaard en vrij ziektegevoelig. Het poetsen van nieuwe scheuten onderaan de staan vraagt specifiek bij dit ras veel arbeid. Een voordeel dan weer is de hogere opbrengst in vergelijking met andere pinotrassen. Die meeropbrengst is afhankelijk van de wijngaard in kwestie. Vraag is hoe groot de markt is voor een lekkere doch eenvoudige wijn van een weinig populaire of bekende druif boven de 10 euro? En brengt die druif voldoende geld in het laatje voor de wijnbouwer? Of kan die beter kiezen voor een druif met meer kwaliteitspotentieel en meer mogelijkheden tot bewerking in de cave (bâtonnage, houtrijping)? Ik zie persoonlijk wel een mooie toekomst voor Auxerrois maar dan in blends, als aromagever.
Auxerrois kan inderdaad een wezenlijke aromatische bijdrage geven aan blends, zowel in stille wijn als in mousserend. Auxerrois biedt direct toegankelijke, aantrekkelijke aroma’s van fruit en bloemen. Andere druiven zoals chardonnay, pinot blanc, riesling, pinot noir en pinot gris zullen dit bijzondere kenmerk in de blend aanvullen met fraîcheur, materie, diepgang, lengte en bewaringskracht. Auxerrois met zijn relatief laag suiker- en dus alcoholgehalte kan het totale alcoholgehalte van een blend doen dalen. Dat is een voordeel tegenwoordig. Er zijn al bekende voorbeelden van blends met Auxerrois op de markt. De meest succesvolle is misschien de Cuvée XII van De Apostelhoeve met 40% müller-thurgau, 30% pinot gris en 30% auxerrois in de stille versie en 50% auxerrois, 25% pinot gris en 25% riesling in de mousserende versie. Deze blends bleken aanvankelijk moeilijker te verkopen dan wijnen van een enkele druif, geeft wijnbouwer Mathieu Hulst van Apostelhoeve toe, maar eenmaal bekend, verkochten ze als warme broodjes. In België is er de Pinot van het West-Vlaamse domein Entre-Deux-Monts, een blend van auxerrois, pinot gris en chardonnay. Minder bekend maar bijzonder lekker is de blend van müller-thurgau, auxerrois, sieger en riesling van het piepkleine Waalse domein Clos de la Fouchère (BE) en de auxerrois- pinot blanc-pinot gris van het recente wijndomein Sint Catharinadal in Noord-Brabant (NL). In de Voerstreek (BE) maakt Pietershof al jaren een heerlijke Pinot Blanc-Auxerrois, die goed rijpt (de complexere rijpingsaroma’s van pinot blanc nemen tijdens de flesrijping het heft van auxerrois over). Deze wijn kwam uit de AuxerroisTafel als een van de beste. Een populaire blend in België is die van auxerrois met chardonnay. De Auxerrois-Chardonnay 2018 van Gloire de Duras (BE) blonk in de Tafel uit door zijn smaakvariatie en mooie, ronde vulling.
Wijnmaker Hans Van Neyen, het brein achter de Gloire de Duras-blend, gelooft niet in monocépage-wijn Auxerrois. Daarvoor heeft die wijn volgens hem te weinig fond, de wijn is niet compleet genoeg. En datzelfde verhaal hoorde ik bij meerdere wijndomeinen. Het grote Belgische wijndomein Château Bon Baron, volgens mij een van de beste Auxerroisproducenten – hun 2015 is de mooiste die ik al dronk – is afgestapt van deze cuvée en maakt met auxerrois enkel nog blends (met pinot blanc en gris). De wijn mist volgens wijnbouwster Jeanette van der Steen karakter. En dat was inderdaad ook mijn conclusie na de AuxerroisTafel.
Door zijn lage zuren ligt het niet voor de hand maar auxerrois doet het wel degelijk zeer goed in mousserende blends. Ik vernoemde de Cuvée XII Brut van Apostelhoeve al. In Nederland zijn ook mooie Bruts van Hoeve Nekum (50% pinot noir, 36 maanden sur lattes) en Thorn (50% pinot noir, 12 maanden sur lattes) en in België hebben we de succesvolle Extra Brut van wijndomein Het Verhaal (met chardonnay en lemberger, 12 maanden sur lattes, LZ37), Dappersveld-Woestijn (25% pinot noir – 15 à 20 maanden sur lattes) en Monteberg (20% chardonnay en kerner – 12 à 18 maanden sur lattes). Hoe langer deze blends sur lattes liggen (rijping op de gistresten in de fles), hoe minder fruitig ze zijn en hoe “klassieker” ze worden: neutraler of meer ingetogen van fruit en meer invloed van de autolyse van gisten (brioche, nootjes, toast). Dat is een keuze van de wijnbouwer. Ik hou wel van het fruitig type mousserende wijn met auxerrois, met dus minder flesrijping. Het zijn originele wijnen waarmee de Lage Landen zich kunnen onderscheiden. Onze mousserende wijnen hoeven niet allemaal champagne-like te zijn.
Tijdens de proeverij ontstond een discussie over de aanwezigheid van restsuikers in veel Auxerroiswijnen. Master of Wine Cees van Casteren gaf ons zijn criteria voor gepast restzoet: restsuiker moet gebalanceerd zijn door voldoende zuren en het extract van de wijn moet geconcentreerd genoeg zijn zodat de wijn niet naar suiker gaat smaken. De wijnmaker van Thorn, Harry Vorselen, vulde aan dat de aroma’s van Auxerrois meer in de verf worden gezet door wat restsuiker. De Auxerrois uit Nederland had over het algemeen meer restsuiker dan die uit België. Blijkbaar heeft de Nederlandse drinker dat graag. Persoonlijk ben ik van mening dat de meeste auxerrois maar 3 gram restsuiker kan verdragen gezien het toch matige extract en zuurtegehalte. De wijnen beginnen door suiker op elkaar te gelijken en na een eerste lekker glas kan het saai worden. Restsuiker in auxerrois corrigeert eerder het gebrek aan aromadiepte dan dat ze de druifeigen aroma’s benadrukt. Sommige Nederlandse auxerroiswijnen waren door restzoet nauwelijks te onderscheiden van Auxerrois uit de Elzas. Veel terroirexpressie of persoonlijkheid heeft Auxerrois sowieso niet en restzoet wist dat weinige nog meer uit. Persoonlijk heb ik mijn Auxerrois liever droog.
Stefaan Soenen
Als je van het noorden van Portugal naar het zuiden rijdt, richting Alentejo, doorkruis je de DOC do Tejo via de grote, nieuwe brug over de Taag: hij ligt zo ongeveer midden in het land. De druivenaanplant en de stijl van de wijnen zijn een weerspiegeling van die centrale ligging. Alles staat hier. Je komt alvarinho tegen, de druif van het noordelijke Vinho Verde, maar ook fernão pires, waarmee in Bairrada mousserend wordt gemaakt. Voor de zuren is er arinto, de druif van Bucelas. Voor rood zijn er druiven uit de Douro en Dão, zoals touriga nacional, touriga franca en tinta roriz (hier aragonês genoemd). Ook alicante bouschet, een van de icoondruiven van de zuidelijke Alentejo, doet het hier geweldig, net als trincadeira. De meest ‘lokale’ blauwe druif is wellicht de castelão. Naast al die Portugese druiven vind je ook nog een brede selectie internationale druiven, voornamelijk Franse. Dat staat garant voor een grote diversiteit. De DOC staat het gebruik van maar liefst negentig druivenrassen toe. Dat is erg veel, maar de rode draad is dat de wijnen elegant zijn en niet te zwaar, dankzij de Atlantische invloed.
Onlangs werd de Californische zanger Jackson Browne bij een concert uitgefloten omdat hij naar de zin van het publiek te weinig oude, bekende nummers speelde: het lot van de oudere popmuzikant. Maar ook de wijnmaker heeft hiermee te maken. De wijndrinker wil vaak meer van hetzelfde, terwijl de wijnmaker graag eens iets anders maakt. Gelukkig, want experimenteerdrang leidt tot vooruitgang. Kijk maar in Californië.
Nederlander Wilco Lam brengt cultdomein Dry River in Martinborough, Nieuw-Zeeland naar nieuwe hoogten
Het verhaal van Dry River begint in 1979, toen dr. Neil McCallum en zijn vrouw Dawn land kochten op de plek waar vroeger een schapenboerderij was, ten westen van het dorp Martinborough. Ze plantten wijngaarden aan ten noordoosten van het dorp, op wat nu The Martinborough Terrace heet en wat een befaamd terroir is geworden.
De McCallums kozen hun locatie aanvankelijk vanwege het lokale klimaat. De smalle strook land bij Martinborough was een van de droogste plekken op het Noordereiland van Nieuw-Zeeland; het was er gunstig voor kwaliteitsdruiven als pinot noir en riesling. Toen onderzoek ook nog uitwees dat het stenige terras –dat de rivieren Ruamahanga en Huangarua zo’n 20.000 jaar geleden hebben afgezet– goed draineert en opwarmt, gingen de eerste stokken de grond in. De aanplant bestond uit pinot noir, chardonnay, gewürztraminer en pinot gris. In 1983 volgde meer pinot noir en McCallums persoonlijke lieveling, riesling, en nog weer later syrah. Nog steeds heeft Dry River een grote reputatie op het gebied van de genoemde witte variëteiten, maar de ware specialiteit van dit bedrijf is pinot noir.
Neil McCallum verkocht de wijngaarden en de wijnmakerij in 2003 aan de New Yorkse zakenman Julian Robertson en de Californische wijnproducent Reg Oliver, maar bleef tot 2011 als hoofdwijnmaker aan. De huidige wijnmaker, Wilco Lam, werkte nog onder McCallum en werd in 2014 verantwoordelijk voor de wijnen. Dat is bijzonder, want Wilco is geboren en getogen in Nederland. Hij deed hotelmanagement in Amsterdam en studeerde in Aberdeen, voordat hij naar het zuidelijk halfrond vertrok. Een carrière ‘in wijn’ was zijn doel. Na een postdoctorale studie wijnbouw en oenologie vond hij in 2009 werk bij Dry River. Tijdens ons interview blijkt al snel dat Wilco iemand is die met veel passie, kennis en nuance over zijn werk praat. Dat hij het niet doet voor een flitsend leven, bewijst zijn keuze voor Martinborough op jonge leeftijd. ‘In Martinborough is weinig te doen. Er wonen maar 1200 mensen, je kunt je sleutels in de auto laten als je in de supermarkt bent.’
Waar hij het wel voor doet, is het werken met geweldige wijngaarden op een uitdagende plek en in de voetsporen van een beroemde pionier, Neil McCallum. Hij praat graag over de specifieke uitdagingen en de voortdurende zoektocht naar de beste balans in de wijngaarden en dus in de wijnen. Een voorbeeld is de uv-straling. Neil McCallum wist dat extra licht een beetje gebrek aan warmte kon goedmaken. Dus ontbladerde hij de druivenzone en legde zelfs reflecterend materiaal onder de stokken. Dat eerste doet Wilco nog steeds, maar het reflecterende materiaal heeft hij in 2014 weg laten halen. ‘Veel ultraviolet licht geeft dikke schillen en donkere aroma’s. Dat paste eerst wel bij Dry River, maar de wijnen werden té donker qua aroma’s. Overigens: aroma’s zijn belangrijk, maar tannine en zuren nog belangrijker. Wat dat betreft kunnen we nog veel leren van Bourgogne.’
Op Dry River wordt niet geïrrigeerd, wat vrij zeldzaam is in Nieuw-Zeeland. Pinot noir doet het er desondanks prima en wordt ieder jaar goed rijp. Wilco: ‘Pinot noir geeft eigenlijk weinig problemen in onze wijngaard. We hebben maximaal twee trossen per scheut. Meestal zijn die vrij open, met veel variatie in de tros zelf, grotere en kleinere druiven, zuurdere en zoetere. Ik hou van die imperfectie, dat geeft spanning. Ook een wijngaard moet niet perfect voor het oog zijn, met alles minutieus weggesnoeid. Dat vind ik vreselijk.’
Ik proefde wijnen van vier verschillende druiven: riesling, pinot gris, gewürztraminer en natuurlijk pinot noir. Dry River heeft een duidelijk eigen signatuur. Die heeft zich in de loop van bijna veertig jaar ontwikkeld. Wilco respecteert die uiteraard, maar veranderende tijden vragen om zelfreflectie en finetuning van de wijnen.
De stijl van de Riesling van Dry River, afkomstig uit de Craighall Vineyard die werd aangeplant in 1983, is vrij duidelijk ontwikkeld. Wilco’s wijn heeft weinig gemeen met andere Rieslings van het zuidelijk halfrond, zoals de strakke, vaak al jong ietwat naar petroleum ruikende Australische versies. ‘Australiërs maken Riesling met hun Sémillon in gedachten –neutraal, laag alcohol en strak in zijn jeugd, met grote potentie zich qua aroma en textuur te ontwikkelen. Mensen begrijpen niet altijd wat jonge Riesling vertelt; geef hem tijd, zo’n wijn zit lang in een keurslijf, maar gaat zich geweldig ontplooien.’ Ook de Riesling van Dry River heeft baat bij geduld, maar heeft gelukkig nauwelijks pétrole.
Dan de ‘Elzassers’: Pinot Gris en Gewurztraminer. Beide wijnen zijn zeer overtuigend; het is duidelijk dat Dry River veel ervaring heeft met deze rassen. Wilco: ‘De Elzas geldt als voorbeeld voor deze wijnen. Ze moeten rijp zijn, mogen zelfs decadent overkomen. Zuren zijn uiteraard van belang, maar het gaat om weelde. Dit zijn wijnen die je drinkt in je luie stoel.’ Het zijn wijnen van late oogst, waarbij botrytis welkom is. Wilco: ‘We gaan voor een breed aromatisch perspectief.’ De gisting vindt plaats in gebruikt hout, voltrekt zich spontaan en langzaam, de Pinot Gris krijgt weinig sulfiet en een spontane malo wordt niet geblokkeerd. Voor Gewurztraminer wordt meerdere malen geoogst, om naast de gewenste rijkdom ook genoeg zuren en rozengeur te hebben. ‘De malo voorkom ik bij Gewurztraminer; niet om het beetje zuurverlies, maar omdat ik er geen aroma’s van boter in wil’, vertelt Wilco.
Ten slotte proeven we drie jaargangen van het uithangbord, de Pinot Noir. De drie verschillende wijngaarden –Estate, Craighall en Lovat– worden biologisch bewerkt en geven behoorlijk verschillend fruit. Wilco: ‘Vooral Craighall is anders. Deze wijngaard is niet noord-zuid aangeplant, maar oost-west, en geeft meer reductie in de wijnen.’ Wilco hecht veel waarde aan het type tannine in zijn Pinot Noir en aan de kwaliteit ervan, ook omdat Pinot Noir van Dry River van begin af aan een wijn is die tijd nodig heeft en lang mee kan. ‘Tannine voor in de mond geeft een gevoel van schuurpapier en verraadt het gebruik van veel hele trossen. Als de tannine vloeiend en fluwelig overkomt, zijn juist weinig hele trossen gebruikt en is er veel ontsteeld. Tannine achter op de tong duidt meestal op hout.’ Tijdens het proeven ervaar ik vooral de eerste twee typen tannine, die elkaar perfect aanvullen.
De wijnen komen natuurlijk en vanzelfsprekend over, ondanks dat de jaargangsverschillen evident zijn én ondanks het feit dat Wilco de stijl van de Pinot Noir langzaam aan het veranderen is. De heel donkere aroma’s, nog wel proefbaar in 2010 en 2014, zijn sinds 2016 verdwenen. Hij gebruikt vaker hele trossen dan voorheen, voor meer florale aroma’s en frisheid. De gisting verloopt sinds 2013 spontaan en de inweekperiode is wat langer dan vroeger (15-21 dagen). Wilco doet nauwelijks pigeages meer (onderdompelen van de hoed), maar vooral nog remontages (overpompen), waardoor de extractie anders is.
Gaaf dat het een Nederlander is die met veel respect voor zijn illustere voorganger en de status van Dry River dit cultdomein naar nieuwe hoogten brengt.
Riesling Craighall Vineyard 2016 16 pnt
11,5% alc., 8,1 g/l zuren, 6 g/l restsuiker
grapefruit, citroen, nauwelijks pétrole, fris, licht aards; duidelijke zuren en bitters, licht maar heel intens, prachtig extract, goede lengte, komt droog over.
Pinot Gris 2016 17 pnt
13,5% alc., 6,1 g/l zuren, ± 20 g/l restsuiker
wat oxidatief (weinig zwavel), zoete kweepeer, gember, honing, rijk, kruidig; niet te zoet, heel intens en krachtig, warmte, genoeg zuren, mooie bitters; Elzas met Pacific twist.
Gewurztraminer Lovat Vineyard 2016 16 pnt
13,5% alc., 5,5 g/l zuren, ± 20 g/l restsuiker
mooi primair en heel herkenbaar, rozen, sappig fruit; goed complex, mooie bitters, erg goede balans, zeer lang.
Pinot Noir 2016 17,5 pnt
12,5% alc., 6,2 g/l zuren, < 2 g/l restsuiker
heeft lucht nodig, iets reductie, daarachter prachtig rood fruit, ook bramen, heel energiek; heeft nog veel tijd nodig, maar geweldige potentie, fijne tannine, heel goede zuren.
Pinot Noir 2014 17 pnt
13,5% alc., 6,5 g/l zuren, < 2 g/l restsuiker
ruikt bijna als noordelijke Rhône, donker, kruidig en dierlijk, wat reductief; rijke wijn, toch mooie balans, genoeg zuren, mooie tannine, grote lengte.
Pinot Noir 2010 17,5 pnt
13% alc., 5,8 g/l zuren, < 2 g/l restsuiker
fijne ontwikkeling, rood fruit, fijn kruidig, wat herfstige bosbodem; zeer fijne zuren en tannine, is heel Bourgondisch, klassieke Pinot Noir, begint nu mooi op dronk te komen. Prachtig, echt heel hoog niveau qua verfijning, typiciteit en gevoel.
Importeur: Les Généreux.
(Dit artikel stond eerder in Perswijn 2020-6)
Lars Daniëls MV
Nu het zomer is, lijkt het voor grote delen van de Europese wijnbouw problematische voorjaar al weer ver weg. Maar zoals in een gebied als Chablis bijvoorbeeld blijkt, gaat dat voor de wijnboeren uiteraard niet op. Er hangen plaatselijk maar heel weinig druiventrossen aan de planten, en wat er hangt, heeft vaak een flinke achterstand in ontwikkeling. De grote schimmeldruk door het natte weer maakt de situatie alleen maar meer penibel. Dus is het goed om nog eens te kijken naar de vorstschade van eerder dit jaar. Joep Speet, Magister Vini en sourcing manager bij Delta Wines, heeft een verhelderend stuk geschreven.
Onlangs schreef ik naar aanleiding van het boekje Swiss Grapes van José Vouillamoz over het druivenras eyholzer roter. Wijngoed Chanton uit het Duitstalige deel van Wallis is het enige dat het ras verbouwt. Deze week verhuizen we naar Valais, zoals de naam van het kanton in het westelijke, Franstalige deel luidt. Hier, in het dorp Fully, zet Olivier Pittet zich in voor het behoud van het ras grosse arvine. En dat is belangrijk!
Ook al is Zwitserland met zo’n vijftienduizend hectare aan wijnstokken een klein wijnland, het aantal aangeplante druivenrassen is enorm. Ruim 250. Veel ervan zijn bekende, internationale rassen en experimentele kruisingen, maar vooral het kanton Wallis biedt een keur aan bijna vergeten autochtone druivenrassen. José Vouillamoz schreef er een mooi uitgegeven boekje over. En ik proefde wijn van twee van de zeldzaamste rassen, eyholzer roter en grosse arvine, gemaakt door gepassioneerde wijnmakers.
Nederlands
English
Français
Deutsch
Italiano
Español
