Reportages & Reizen

BRAD GREATRIX: ‘I AM THE JUICE MAKER’

De Britten zelf zijn al jaren verzot op hun eigen mousserende wijn. Zelfs zo erg dat er tot voor kort niet veel flessen werden geëxporteerd, maar dat verandert in rap tempo. De ene na de andere English Sparkling Wine verschijnt op de Nederlandse markt. Die van Nyetimber was er al even. Magda van der Rijst ging er op bezoek en sprak met wijnmaker Brad Greatrix.

Hoewel Nyetimber in 1988 werd opgericht door het Amerikaanse echtpaar Sandy en Stuart Moss, is het de Nederlander Eric Heerema die er sinds 2006 geld, ziel en zaligheid insteekt. Hij geloofde toen al in de uitstekende kans die het Zuid-Engelse terroir bood, had voldoende prachtige champagnes gedronken om te weten waar hij naar toe wilde en kende zijn eigen tekortkomingen. Daarom ging hij na de overname direct op zoek naar ambitieuze, deskundige en gelijkgestemde mensen om mee te werken en ontmoette wijnmakersduo Cherie Spriggs en Brad Greatrix.

DROOM

Brad Greatrix en Cherie Spriggs, beiden afkomstig uit Canada, studeerden onder meer biochemie en oenologie in Vancouver en andere instituten, werkten in verschillende werelddelen en waren, in 2007, op het punt in hun leven beland dat ze samen ergens wijn wilden maken. Brad Greatrix: ‘Dat is niet eenvoudig, maar het toeval wilde dat we eerder Nyetimber dronken, een cadeau van Cheries ouders, en daar enorm van onder de indruk waren. De herinnering aan die wijn en het goede gevoel dat erbij hoorde, kwam terug en Cherie opperde om contact op te nemen. Right time, right place, right people… Nyetimber bleek op zoek naar één wijnmaker. Ze kregen er twee.

DRIE-EENHEID

Nyetimber werkt met chardonnay, pinot noir en pinot meunier van de eigen wijngaarden. Dat zijn er inmiddels 11, in totaal 425 hectare waarvan 350 hectare nu in gebruik, verdeeld over de 3 counties West-Sussex, Hampshire en Kent. De wijngaarden hebben een zuidelijke expositie, grotendeels beschermd door de South Downs. Brad: ‘Terwijl hooggelegen wijngaarden tegenwoordig het toverwoord zijn in warme wijnregio’s liggen onze wijngaarden juist laag, vrijwel allemaal onder de 100 meter boven zeeniveau voor de beste, warmste omstandigheden.’

HEKEL AAN NATTE VOETEN

‘We zijn heel precies in de keuzes waar we aanplanten. De 11 plots zijn vanwege hun specifieke kenmerken gekozen en weer onderverdeeld in 150 blokken. De bodem is extreem rijk aan kalk en krijt met een uitmuntende drainage. Het kan hier stevig regenen, maar anders dan bij klei waar de bodem lang drassig blijft, voelen deze bodems na 2 uur weer vast aan. Die free draining eigenschap is belangrijk want pinot noir, meunier en chardonnay houden niet van natte voeten.’

1,5o CELSIUS CADEAU

Zuidoost-Engeland ligt een aantal graden noordelijker dan Champagne. Tot voor kort maakte die 1 à 2 breedtegraden precies het verschil waardoor de druiven in Frankrijk net rijp genoeg werden en die in Engeland meestal niet. De opwarming van de aarde speelt Engeland nu in de kaart. Het is er inmiddels anderhalve graad warmer dan 30 jaar geleden.

ZEILEN VOOR ZONLICHT

Brad: ‘Die warmte helpt, maar het weer blijft wisselvallig. Neem 2024, een regelrechte ramp. Veel te koud en te nat. Dan moeten alle zeilen bij om de druiven gezond rijp te krijgen.’ Die zeilen kun je letterlijk nemen, want de bodem van een deel van de wijngaard is met wit zeil bekleed, voor weerkaatsing van het zonlicht. Verder staan de planten wijd uit elkaar voor maximale opvang van zonlicht. Heggen in de wijngaarden doen dienst als windbrekers.’

INTACTE TROSSEN

‘Voor Nyetimber is het cruciaal dat alle druiven van de eigen wijngaarden komen. Cherie en ik, en ook onze wijngaardmanager Ben Kantsler, kennen ieder rijtje in elk blok. We houden alles nauwkeurig in de gaten, bijvoorbeeld ook hoe de laaghangende trossen zich ontwikkelen ten opzichte van de hogere. Als er reden voor is, plukken we die apart. We hebben een team van circa 500 ervaren plukkers uit Midden- en Oost-Europa en halen prachtige, intacte trossen van de planten. Onmisbaar voor mousserende wijn die je volgens de traditionele methode bereidt.’

KLEINE KRATJES

‘Om de trossen tijdens het transport zo min mogelijk te beschadigen, gebruiken we kleine kratjes van 15 kilo in plaats van 40. Toen we ermee begonnen, kostten die fruitkistjes niks. Tegenwoordig heten ze English Sparkling Wine Crates en betaal je er veel meer voor. Het idee erachter is dat je weinig lagen hebt, waardoor ook de onderste druiven heel blijven.
Als je de druiven in een gigantische bak stapelt, ze vervolgens op een transportband en in een pers stort, gooi je meteen een deel van het voordeel weg dat je hebt opgebouwd door met de hand te oogsten.’

TEMPO TELT

‘We oogsten hier laat, vanaf oktober. Het risico is groot dat het weer omslaat, dus snelheid is geboden. Daar is ons perscentrum op ingericht. Dit jaar hebben we in 16 dagen druiven van 350 hectare verwerkt.’ Het perscentrum, fonkelend van al het roestvrij staal, is sinds 2017 operationeel. Brad: ‘Het unieke aan deze plek is het laadsysteem. Zodra de pallets met kratjes arriveren, gaan ze naar een van de twee laadvakken, worden de stapels met kratjes automatisch op de transportbanden geplaatst, in één rij gesorteerd, naar de overkant getild en in de pers gestort. De essentie is om de zorgvuldig geplukte en vervoerde druiven zo snel mogelijk in de pers te krijgen.’

(ON)GECONTROLEERDE MACERATIE

‘Hier zit een groot kwaliteitspunt: het gaat om het behoud van hele trossen. In deze stap van het proces beschadigt het fruit. Daar ontkom je niet aan. Zodra je begint met het laden van de persen, vallen de eerste druiven op de bodem, spetteren, er komen meer druiven bovenop, en je hebt, wat ik noem, ongecontroleerde maceratie die plaatsvindt op de bodem van de pers. Hoe vlugger we de pers vullen, des te sneller het persen kan starten en als we zo ver zijn, hebben we de extractie weer onder controle.’

‘I AM THE JUICE MAKER, CHERIE IS THE WINEMAKER’

PERSFRACTIES

Er staan 6 Coquard PAI (pressoir à plateau incliné) persen van verschillende inhoud waar de druiven 2 à 3 uur zacht worden geperst. De druk neemt heel langzaam toe en alle ‘persfracties’ worden getest. Brad: ‘We proeven voortdurend en in dit stadium draait het om het mondgevoel. Ik weet precies welk sap Cherie nodig heeft. Ik zorg voor het sap, zij maakt de wijn. Uit één perslading creëren we 4 verschillende persfracties, soms 5.’ De wijngaarden onderverdeeld in 150 blokken blijven gedurende het hele proces gescheiden. Na het persen worden de fracties ook apart gehouden. Na 24 uur in hun eigen bezinktank worden ze in een speciale tankwagen met 7 compartimenten van verschillende grootte naar de kelder vervoerd. Brad lacht: ‘En dan ligt de bal bij Cherie.’

ARTISTIEKE DEEL

‘Veel techniek, hè?’ vraagt Brad als we het perscentrum uitlopen. Dat er bij Nyetimber niet zomaar op het gevoel wordt gewerkt, is duidelijk. Waar gemeten kan worden, wordt gemeten en er is kennis en geld om volop te experimenteren. Brad: ‘De lat ligt hoog. We maken wijnen voor het hoogste niveau en de lange termijn. Wijnen die met de jaren aan complexiteit winnen. Nyetimber is een baby met z’n 36 jaar, maar kent veel voorgangers. We imiteren niet, maar gebruiken de eeuwenlange ervaring uit de klassieke gebieden om hier de allerbeste mousserende wijn in een eigen stijl te creëren. En bij die eigen stijl, daar kom je bij het artistieke deel.’ Bij Cherie dus. Met haar praat ik graag bij een volgend bezoek.

VAN NITIMBREHA TOT NYETIMBER

Het hoofdkwartier van Nyetimber staat in Chiltington, in West-Sussex. Meer dan 1.000 jaar geleden stond er op die plaats de nederzetting Nitimbreha. Waarschijnlijk was het een getimmerd huis of schuur van hout. Bijna 1.000 jaar later, in 1988, plantte het Amerikaanse echtpaar Moss er chardonnay, pinot noir en pinot meunier en in 1992 was de eerste wijn een feit. In 2006 namen Eric en Hannah Heerema het wijndomein over met de ambitie van Nyetimber de beste Engelse mousserende wijn te maken.

ZUIDOOST-ENGELAND

Ligging: circa 50o NB, vergelijkbaar met Champagne, ligging op 49o NB.
Bodem: green sand & chalk = kalk- en krijtrijk, deels kimmeridge.
Green sand = geërodeerd kalkrijke zandsteen dat voornamelijk bestaat uit glauconiet, samen met andere mineralen. Glauconiet + ijzer + zuurstof geeft de zandsteen een groenige gloed.
Klimaat: gematigd maritiem.

GEPROEFDE WIJNEN

Nyetimber maakt verschillende mousserende wijnen, allemaal volgens de klassieke methode. Dit zijn er 5 uit het groeiende assortiment.
Classic Cuvée Multi-Vintage (€ 45,45): chardonnay, pinot noir, meunier, 25 à 35% reservewijn, minstens 3 jaar gerijpt. Hij is fris, met toast, citrus en appel(schil).
Rosé Multi-Vintage (€ 61,45): klassieke druiventrio met 14% stille rode wijn. Zalmroze tint, fruitig, friszacht, mist complexiteit.
Blanc de Blancs 2016 (€ 78,95): chardonnay uit 2016, met meer dan 5 jaar rijping. Veel vulling, brioche, lime pie, citrus, minerale ziltige finale. Verfijnd.
Tillington 2013 (€ 133): vooral pinot noir, aangevuld met chardonnay van een klein deel uit de Tillington wijngaard. Delicaat met bloesem, citrus, honing, perzik, roombotercroissant en een minerale lange finale.
Cuvée Chérie Multi-Vintage (€ 48) deze demi-sec van chardonnay noemt wijnmaakster Cherie haar ‘Sparkling Kabi’ omdat hij zo makkelijk drinkt als friszoete kabinett-wijnen.

Importeur: Debruijninwijnen.nl

Magda van der Rijst

Het Franse departement Lot, met de hoofdstad Cahors, is de geboorteplaats van Malbec. De afgelopen jaren stonden de sterren ongunstig voor de appellation Cahors, een onverdiende tragedie die het harde werk van de wijnboeren overschaduwt. Naast de traditionele volle wijnen is er een reeks biologisch of biodynamisch werkende wijnmakerijen die lichtere, verfijnde en moderne wijnen maken en tegelijkertijd profiteren van een grote voorraad oude wijnstokken. De tijd dat er uit Cahors wannabe Bordeaux-wijnen kwamen, is voorbij.

Armand de Gérard, de directeur van de Union Interprofessionelle du Vin de Cahors die me had uitgenodigd voor een driedaagse deep-dive in deze fascinerende appellation, zegt: “Vroeger hadden we elke vier jaar een slechte oogst, maar nu is het eerder eens in de twee jaar. Vooral de voorjaarsvorst is een probleem geworden. Als gevolg van de klimaatverandering hebben we zachtere winters en daardoor beginnen de wijnstokken eerder aan hun jaarlijkse groeicyclus, waardoor ze kwetsbaarder zijn voor vorst. Sommige wijnmakerijen hebben in 2024 90 procent van hun oogst verloren. Ook in 2017, 2021 en in mindere mate in 2019 was er vorst.

Legio uitdagingen

De regio, klimatologisch gelegen op het kruispunt van maritiem-atlantische -, mediterrane – en berginvloeden (Centraal Massief) ontvangt een behoorlijke hoeveelheid regen die het risico op schimmelziekten verhoogt, maar die ook de bloei kan beïnvloeden, vooral bij rassen die daar gevoelig voor zijn zoals malbec.

De wijnboeren zijn unaniem trots op hun inheemse ras, maar de appellation worstelde om de vruchten te plukken van de populariteit van Argentinijnse Malbec. De algemene opinie was dat de wijnen van Cahors een beetje rustieker waren en niet zo verleidelijk, gepolijst en fruitig als hun Argentijnse broers en zussen. Hoe tegenstrijdig het ook mag klinken, de teruglopende belangstelling voor (Argentijnse) Malbec, bemoeilijkt ook de verkoop van Cahors-wijnen.

Voeg daarbij geopolitieke spanningen, op handen zijnde importheffingen in de VS, afnemende wijnconsumptie, vooral van rode wijnen, en de toekomst van Cahors, als honderd procent rode wijn appellation, ziet er nogal somber uit. Dit is des te wranger omdat de appellation ijverig heeft gewerkt aan haar comeback – de resultaten hadden nu hun vruchten moeten afwerpen.

Bordeaux

Met minstens veertigduizend hectare was Cahors ooit na Bordeaux het grootste wijngebied van Zuidwest-Frankrijk. Maar phylloxera vernietigde op enkele honderden hectares na alles. Door de Eerste Wereldoorlog en de daaropvolgende economische depressie duurde het tot de jaren 1950 voordat Cahors weer begon op te leven. De focus lag op kwantiteit en de wijngaarden keerden terug in de vallei van de rivier de Lot, dichter bij de dorpen op diepere, vruchtbaardere bodems, in plaats van op het armere Kimmeridgian kalksteenplateau, de zogenaamde causse.

De jaren tachtig en negentig waren, ook in Cahors, de jaren van Robert Parker. De wijnen werden gemaakt in de stijl van het naburige Bordeaux – veel extractie, tanninerijk, donker en gerijpt in voornamelijk nieuwe, vaak intens getoaste eikenhouten vaten. Deze stijl, de stereotype ‘zwarte’ wijn van Cahors, overigens vaak zeer goed gemaakt, bestaat nog steeds. Probeer bijvoorbeeld de soepele, rijke en donker-fruitige Probus van Clos Triguedina. Maar te denken dat Cahors alleen maar groot en donker is, is een misvatting.

Vernieuwers van het plateau

Vanaf ongeveer 2010 zette de verandering in. De eerste golf van vernieuwers herontdekte de hooggeschatte Kimmeridgian kalksteenbodems op het plateau, ten noorden en vooral ten zuiden van de meanderende rivier de Lot, die de appellation van oost naar west doorsnijdt. Wijnhuizen als Château les Croisille, Domaine La Calmette, Clos Troteligotte, Mas del Périé/Fabien Jouves, Chateau de Chambert en Combel-la-Serre gebruikten de kalksteenbodems, die geologisch identiek zijn aan die in Chablis en Sancerre, om de zuurgraad tot het belangrijkste structurele kenmerk van hun wijnen te maken en de tannine te temmen met een zachte extractie. Een ander voordeel van het plateau is dat het door zijn hogere ligging minder gevoelig is voor voorjaarsvorst.

Maya Sallée van La Calmette zegt tijdens een diner in een restaurant in het centrum van Cahors: “Voor mij bepaalt de zuurgraad de structuur van een wijn. Ik ben niet zo goed in het proeven van tannine, dat laat ik aan mijn partner [Nicolas Fernandez] over.” Balans in de relatie, balans in de wijn. Hun naar kersen en viooltjes geurende, kruidig-ranke Trespotz, ook de Occitaanse naam van hun dorp, deed me denken aan Blaufränkisch.

Voor buitenstaanders als Sallée en Fernandez – Sallée groeide op in Mexico en Fernandez komt uit Spanje – is Cahors ook aantrekkelijk omdat de grondprijzen nog laag zijn.

Lineaire witte en terroir-gedreven rode wijnen

De volgende dag dineer ik met Germain Croisille. Net als Sallée de dag ervoor heeft hij een witte wijn meegenomen om te laten zien dat, hoewel Cahors een appellation voor rode wijnen is, de regio ook perfect geschikt is voor witte wijnen. Chardonnay, Chenin Blanc, Sauvignon Blanc en het inheemse Noual zijn de belangrijkste rassen. Terwijl de wijn van Sallée een field blend is, is die van Croisille, die een zwak heeft voor Sancerre, gemaakt van sauvignon blanc. Beide wijnen ondersteunen de claims van Sallée en Croisille: fabelachtige lineariteit, hoge drinkbaarheid, tot nadenken stemmende complexiteit. Witte wijnen mogen weliswaar niet verkocht worden onder de appellation Cahors, maar gelabeld als IGP Côtes du Lot zijn ze een geweldige toevoeging die lokale wijnboeren kan helpen om de afnemende trek in rode wijnen het hoofd te bieden.

Drie terroirs

De causse bestaat grotendeels uit drie bodemsoorten: kalksteen, rode (ijzerhoudende) klei (sidérolitique) en bruine klei-kalksteen. De meeste wijnhuizen op het plateau proberen deze in hun wijnen tot uiting te laten komen. De lijn van drie wijngaardwijnen van Château de Chambert is bijzonder sterk. La Petite Maison 2015 van sidérolitique bodems paart gecondenseerde kracht aan stevige, glanzende elegantie, terwijl Le Puits 2010 van Kimmeridgian kalksteen typerende verticaliteit en spanning toont, verpakt in toetsen van potlood, bosbes en hartige evolutie.

Croisille’s trio van terroir-Malbecs is al even fascinerend en lekker, en telt ook een wijn, Silice, met Grenache-achtige gratie van een zandig kavel op het plateau.

Lokale rassen

Fabien Jouves van Mas del Périé, waarschijnlijk de bekendste wijnboer van deze groep vernieuwers, is niet alleen een ambassadeur voor malbec, maar ook voor andere rode lokale, dat wil zeggen Zuidwest-Franse rassen. Van jurançon noir, valdiguié en gibert maakt hij een etherische, ietwat gamay-achtige wijn vol rode en donkere bessen, een peperige noot en wat verse kruiden – helder, licht (er zit ook wat Noual in) en smaakrijk.

Het roept de vraag op of de appellation de lijst met toegestane druivenrassen zou moeten uitbreiden. Het cahier des charges van de appellation schrijft een minimum van 70 procent malbec voor. De rest mag bestaan uit tannat en merlot. Terwijl merlot tot op zekere hoogte de Cahorswijnen kan afronden, vult geen van beide rassen het van nature donkere en tanninerijke karakter van malbec echt aan. In die zin lijken de minder bekende, lichte lokale rassen een logischere keuze, maar er is zo weinig aangeplant, dat het lange, ingewikkelde administratieve proces van verandering niet de moeite loont, zoals De Gérard uitlegt.

Vernieuwers op de terrassen

Zestig procent van de wijngaarden van de appellation liggen echter op de terrassen die afdalen naar de rivier de Lot. Er zijn vier niveaus, vanaf de oevers van de rivier omhooggaand, uit steeds oudere geologische tijdperken. (Zie hoofdfoto en foto hieronder.) Hoe hoger je komt, hoe armer de bodems, hoe hoger het kalkgehalte en hoe gewilder de wijngaarden. De laatste jaren is er een tweede golf van vernieuwers opgestaan die de complexiteit van het terroir van de terrassen herontdekt.

Sébastien Bernède, de zevende generatie van het 100 hectare grote domein Clos La Coutale, is een van hen. Hij schenkt me een glas in van een van zijn mooie micro-vinificaties van malbec van een klein perceel waar het tweede en derde terras in elkaar overlopen en dat hij bijzonder waardeert vanwege de complexe bodem. “Ik moet een evenwicht vinden tussen mijn wens om deze experimentele terroirgedreven wijnen op grotere schaal te maken en de traditie van het familiedomein,” zegt hij. Maar liefst 98 procent van La Coutale’s productie bestaat uit slechts één cuvée. Deze is groot genoeg om je een idee te geven van hoe het vroeger was en elegant genoeg om te laten zien waar de regio naartoe gaat. Met een goede toegankelijkheid (qua stijl, distributie en prijs) voelt Bernède het gewicht van dit erfgoed, niet alleen ten opzichte van vorige generaties, maar ook ten opzichte van de appellation. De wijn van La Coutale is een uitstekende ambassadeur voor Cahors en een uitnodiging om andere producenten en terroirs te proberen.

Vroegrijpe visionair

Onder de tweede golf vernieuwers is ook Jules Verhaeghe die langzaam de teugels overneemt op Château du Cèdre. Voor zijn 27 jaar is hij opmerkelijk wijs en visionair. Hij heeft een precies idee van waar hij heen wil met het wijnhuis, maar is nieuwsgierig genoeg om opties te overwegen en nieuwe dingen uit te proberen. Hij houdt van malbec maar ziet zichzelf eigenlijk als een betere witte-wijnmaker. Hij gelooft dat sauvignon blanc veel potentieel heeft in Cahors. Zijn overtuiging wordt gestaafd door zijn krijtachtige, bloemige, subtiele Les Grèzes, een sauvignon blanc-dominante blend. Een méthode traditionelle mousserende Chardonnay staat op zijn verlanglijstje. Hij maakt een zeer drinkbare lo-fi Malbec zonder toegevoegde zwavel (Extra Libre) maar ook een uitstekende Malbec vergist en gerijpt in nieuw eikenhout (GC). Hij vindt single vineyard wijnen een belangrijke manier om terroir uit te drukken (probeer zijn Charly van een perceel op het vierde terras), maar benadrukt het belang van blending. Hun vlaggenschipwijn, Le Cèdre is een fantastische Cahors die elke zelfverklaarde malbec-scepticus kan bekeren. Zijn portfolio lijkt misschien ongefocust, maar zijn wijnen zijn net zo precies en overtuigend als zijn manier van spreken.

Terwijl we een barrel sample van Verhaeghe’s GC 2023 proeven, legt hij in detail uit waarom het prima kan zijn om met 100 procent nieuwe eikenhouten vaten te werken, zolang je maar een vertrouwde relatie met je kuiper hebt. Alleen dan krijg je de beste vaten van het beste hout, van de beste delen van oude bomen. Ongetoast, natuurlijk. Ook deze GC, hoewel nog ultrajong, was ongelofelijk goed.

Lichtere wijnen, meer terroirexpressie

Mijn beeld van Cahors, na drie dagen rondtrekken, is dat van een dynamische appellation met veel jonge, getalenteerde wijnmakers die hard werken om de talloze uitdagingen waar de appellation voor staat te overwinnen. Er zijn minstens een half dozijn initiatieven die de appellation daarbij moet helpen. Château de Gaudou experimenteert met bourbonnais, een nog niet toegestane schimmelresistente kruising van malbec en plantet die beter omgaat met extreme temperaturen en minder bloeiproblemen heeft, sommige wijnhuizen doen mee aan de huidige Franse rooiregeling (een kleine twintig procent van de totale oppervlakte in Cahors gaat verdwijnen), sommige overwegen over te stappen op een andere vorm van landbouw, andere verkopen een deel van hun wijngaarden en beginnen druiven in te kopen om flexibeler te kunnen werken, en weer andere kiezen voor minder bekende lokale rassen (Fabien Jouves) of investeren in nieuwe kelders, apparatuur en wijntoerisme, of proberen voorraden op te bouwen (of te koesteren, zoals Château Lamartine) zodat ze geen klanten hoeven af te wijzen en mogelijk verliezen in jaren dat de oogst laag is.

Het belangrijkste is echter dat veel wijnhuizen zijn overgestapt op lichtere stijlen en meer terroir gedreven wijnen. Hun klare, expressieve en diverse Malbecs zijn de hoopvolle bakens voor een betere toekomst. Het is nu aan ons, sommeliers, distributeurs, importeurs, schrijvers en consumenten, om de prestaties van Cahors te erkennen en de prachtige wijnen te ontdekken.

Bart de Vries

Importeurs / Distributeurs Nederland

Château Les Croisille: Vojacek en Artisan Wines

Château du Cèdre: Colaris

Fabien Jouves: Champagnist

Château de Chambert: Sligro

La Calmette: Vinoblesse

Château Lamartine: Les Généreux

Clos Triguedina: Wijnhandel Cahors en BDB Classic Wines

Château Gaudou: op zoek naar een importeur / distributeur

Clos la Coutale: Cru Amsterdam

Importeurs / Distributeurs België

Château Les Croisille: Anverres en Divine Wines

Château du Cèdre: Vitis.

Fabien Jouves: Godaert & Van Beneden en Lacroix Vins

Château du Cèdre: Godaert & Van Beneden

La Calmette: Lacroix Vins en Le Dit Vin

Château Lamartine: Rabotvins

Clos Triguedina: Wijnen Feys en Caveman Wines

Château Gaudou: Carrefour

Clos La Coutale: Colruyt

Château de Gaudou: Carrefour

Fris wit uit de hete Alentejo

Je zou het misschien niet verwachten, maar witte wijnen uit Portugal hebben vaak een verrassende frisheid. Of het nu de mousserende wijn van Vertice uit de Dourovallei is, de Nossa Calcário van Filipa Pato en William Wouters uit Bairrada, of de Antão Vaz van Herdade Malhadinha Nova in de ’s zomers zinderende zuidelijke Alentejo – ze hebben ondanks de geografische breedte van de wijngebieden dorstlessende zuren. Zo ook de Rafael Branco en de Ponte Branco van wijngoed Herdade do Mouchão. Hier ben ik het maar ‘ns gaan navragen en dat leverde een verrassend antwoord.

Strikt gezien ligt Herdade do Mouchão in het als iets koeler bekendstaande district Portalegre. Maar in het uiterste zuidwesten ervan lijkt het klimaat eerder op dat van het snoeihete Évora. “Ieder jaar tellen wij hier het aantal dagen waarop de maximumtemperatuur de 45 graden Celsius bereikt,” zegt Iain Reynolds Richardson, de huidige eigenaar en de zesde generatie van het familiebedrijf nabij het dorp Casa Branca. En die hete dagen komen steeds vaker voor. “Bij zo’n 35 graden sluit de wijnstok zich en stopt de groei, maar als het kwik tot boven de 40 graden oploopt, dan kan de sapstroom helemaal ophouden en verschrompelen de druiven,” legt Reynolds Richardson uit. Zie daar, de uitdaging van vele wijnmakers in de Alentejo.

Niets veranderd sinds 1901

Casa Branca ligt in een ietwat saai, relatief vlak deel van de Alentejo. Veel olijfboomgaarden, kurkeiken, slaperige dorpen en hier en daar een wijngaard. Vanaf de weg kan je het wijngoed Herdade do Mouchão niet zien liggen. Maar als je de onverharde toegangsweg volgt, kom je al snel uit bij een idyllisch, aan een klein stroompje gelegen cluster gebouwen omringd door wat eucalyptusbomen. Er is weinig veranderd sinds de eerste jaren van de twintigste eeuw. In beide vleugels van de spierwitte, u-vormige adega uit 1901 staan onder de hoge plafonds overwegend 5000-liter-vaten, waaronder de beroemde tonel 3 en 4, gemaakt van Portugees eiken-, kastanje- en tropisch macacaúbahout. Herdade do Mouchão koopt slechts incidenteel nieuwe vaten en die worden dan als eerste voor de instapwijnen gebruikt. Pas als ze smaakneutraal zijn geworden, kunnen ze doorschuiven naar de betere wijnen. Tegen de achterwanden zijn de lagares ingebouwd – massief marmer afgestreken met cement. Daarnaast de korfpersen, waaronder twee stokoude nog in gebruik zijnde exemplaren. Het ziet er niet alleen zo uit als meer dan een eeuw geleden, ook de wijnen worden op de oude manier gemaakt.

Aandeelhouders

Reynolds Richardsons vader, Iain Richardson, had aanvankelijk een baan in de textielindustrie die hem en zijn gezin over de halve wereld voerde. Zijn vrouw Elizabeth is een telg uit de Reynolds familie. Zoon Iain, die zoals in Portugal gebruikelijk is zowel zijn vaders als moeders achternaam draagt, werd geboren in Mumbai, zijn vijf zussen (“de aandeelhouders”) op verschillende andere plekken in de wereld. Maar het familiehuis stond in het Portugese Estoril. In de nasleep van de links-progressieve Anjerrevolutie van 1974 werden veel grote bedrijven, waaronder Mouchão, genationaliseerd. Toen het bedrijf in 1986 aan de familie Reynolds werd teruggegeven besloten Iain sr. en Elizabeth de handschoen op te pakken en de verwaarloosde zaak te renoveren. Sinds tien jaar staat Iain jr. aan het roer.

Van wijnmaker tot manager

Als enoloog (“het leuke werk”) heeft Reynolds Richardson zijn sporen verdiend bij verschillende Portugese wijngoederen, ook onder zijn vader bij Mouchão. Nu richt hij zich op het managen van het bedrijf (“het saaie werk”), maar, geassisteerd door de bekende enoloog Hamilton Reis, blijft hij eindverantwoordelijk voor alles wat in de wijngaard en in de kelder gebeurt. Naast 45 hectare aan wijngaarden telt Mouchão honderden hectare aan kurkeiken en olijfbomen. Reynolds Richardson is er trots op dat het nog steeds al die producten op de markt brengt waarmee het in de 19^de eeuw begon. Zijn verleden als wijnmaker komt in de conversatie vaak naar voren. Hij waarschuwt me een paar keer dat hij misschien te veel de diepte in gaat. En hij wordt bijzonder enthousiast als hij me een antiek gereedschap, een desenraizadora of foice, laat zien waarmee de bovenste wortels van de wijnstokken gesnoeid konden worden.

Tegen de gangbare opvattingen

Dat brengt ons op het speciale terroir van Mouchão. De belangrijkste wijngaarden liggen tussen lage heuvels in de dalen van een paar kleine riviertjes. De goed drainerende, alluviale bodems hier zijn diep en de waterspiegel bevindt zich gedurende vrijwel het hele jaar slechts een paar meter onder het oppervlak. Dit is volgens Reynolds Richardson een van de redenen dat de druiven hun zuren goed behouden. Hij geeft toe dat het ingaat tegen de gangbare opvatting dat wijngaarden het beste tegen de helling geplant kunnen worden, waar de wijnstokken diep moeten wortelen om water te vinden. Sterker nog, de paar hectare die Mouchão nog op hellingen heeft staan, gaan verdwijnen. De bodems zijn te arm, zegt Reynolds Richardson.

Irrigatie á la Mouchão

Toen Reynolds Richardsons vader en moeder Herdade do Mouchão weer op de rails hadden, was er een ware wijnboom gaande in de Alentejo. Tijdens de dictatuur was de Alentejo door het bewind aangewezen als de graanschuur van het land en werd wijnbouw verbannen naar het tweede of derde plan. Wijngaarden verdwenen of verwilderden. Maar met het herstel van de democratie en de toetreding tot de (voorloper van de) Europese Unie veranderde alles. Wijnbouw maakte een comeback –  vooral grootschalig en geïrrigeerd. Reynolds Richardson paste die aanpak aan. “Irrigatiewater dringt niet diep in de bodem waardoor een oppervlakkig wortelstelsel ontstaat,” legt hij uit. Als het nodig is geeft Reynolds Richardson nog steeds water aan de planten, maar hooguit een paar keer per jaar en dan in een keer een grote hoeveelheid die dieper in de bodem doordringt. Zo drijft hij de wortels richting het aanwezige grondwater en houden de wijnstokken altijd natte voeten.

Ras en oogsttijd

Het druivenras speelt natuurlijk ook een rol bij het op peil houden van de zuren. Arinto kan dat als de beste, ook als het warm is. Rafael Branco is dan ook een blend van dit ras plus antão vaz (voor breedte, body en wat tropisch fruit) en een klein beetje fernão pires (voor aroma).

Vroeg oogsten helpt natuurlijk ook, maar dat doen ze bij Mouchão alleen met de fernão pires. Als die rijp wordt dan vallen ze ten prooi aan de vogels en Reynolds Richardson vindt het niet de moeite waard om voor het kleine areaal dat ze hebben netten te spannen.

Instap met bewaarpotentieel

Rafael Branco is Mouchão’s witte instapwijn, een woord dat eigenlijk geen recht doet aan de kwaliteit. Typisch zo’n wijn die veel waar voor zijn geld geeft: citroenfris, een licht kalkige mineraliteit, een beetje kruidigheid, ietsje notig reductief, een ziltige ondertoon, fijne citrusschilachtige textuur. De potentie van Rafael Branco wordt bevestigd door een mooi toeval. Een distributeur in Porto was een partij flessen van de jaargang 2011 van de destijds nog Dom Rafael geheten wijn vergeten. Toen die onlangs werd gevonden bleek de kwaliteit nog uitstekend. Ik kan het beamen, want inmiddels zijn de flessen op de markt gebracht. Zelf heb ik er zes in de kelder liggen. Fantastisch gerijpte wijn voor een prikkie!

Authentieke Verdelho

Ponte Branco is Mouchão’s meer substantiële witte wijn van honderd procent verdelho.  Toen Reynolds Richardson het roer overnam, was een van zijn eerste wapenfeiten het enten van verdelho op alle perrumstokken. Hij haalt een boek van W.H. Koebel uit 1909 tevoorschijn. Hierin doet de Engelse reisjournalist verslag van zijn bezoek aan het toen nog relatief jonge wijngoed en beschrijft hoe er al verdelho in de wijngaarden stond. Waarschijnlijk maakte Mouchão er zoete wijn van – “… it is rich and generous…” – en het werd geschonken “to do honour to the dessert”. Koebel is zo positief dat hij medelijden heeft met de bezoeker van het zuiden van Portugal, die er niet op staat echte Verdelho geserveerd te krijgen. Ondanks dat perrum in de Alentejo als een autochtoon ras geldt, was de aanplant van verdelho voor Reynolds Richardson de authentiekere keus. De Ponte Branco heeft de allure van een witte Bourgogne en met rond de 7 g/L aan totale zuren is er ook in deze wijn geen gebrek aan kernachtigheid.

Halve pergola

Reynolds Richardson heeft zich ook beziggehouden met de loofwand. Bij een wijngoed in Urra heeft hij geprobeerd van de loofwand een overhangend ‘zonnescherm’ te maken, meer dus dan het gebruikelijke laten zitten van wat blad om de tros te beschermen tegen direct zonlicht. Zijn idee zou je misschien als een halve pergola kunnen omschrijven. Het probleem, geeft Reynolds Richardson toe, is dat er in bestaande wijngaarden vrijwel nooit voldoende ruimte tussen de rijen is voor zo’n loofwand.

En aanzuring? In het uiterste geval en alleen als een kleine correctie. Maar, verzekert  Reynolds Richardson mij, het gebeurt niet vaak, hooguit een keer in de tien jaar.

Klimaatverandering blijft het belangrijkste thema, zegt Reynolds Richardson, maar met de huidige maatregelen gaat het vooralsnog goed. De kwaliteit van de witte wijnen bevestigt dat. En dan hebben we het nog niet over zijn rode wijnen gehad – 50 procent van zijn aanplant is alicante bouschet, de rode parel van de Alentejo, dat het grootste deel uitmaakt van Mouchão’s topwijn van dezelfde naam. Maar dat is een ander verhaal.

Bart de Vries

Met zijn iconische Smaragdwijnen van beroemde wijngoederen als Prager, Knoll, F.X. Pichler en Hirtzberger heeft de Wachau sinds de jaren 80 de wereld veroverd. Maar de laatste tijd staat de regio onder druk. De nadruk op een classificatie op basis van Mostgewicht of suikergehalte in de druiven, met de alcoholrijkste wijnen aan de top van de piramide, is volgens sommigen steeds moeilijker te handhaven. Door de stijgende temperaturen dreigen met name de wijnen uit de topcategorie steeds machtiger te worden. Daarom zouden koelere delen van de Wachau, zoals de nog relatief onbekende rechteroever van de Donau, steeds meer in trek raken. Of ligt het genuanceerder? Tijdens de Single Vineyard Summit (SVS) had ik de gelegenheid om de rechteroever beter te leren kennen.

Wachau rechteroever

Als je het over de Wachau hebt, kan je vrijwel niet om Domäne Wachau heen. Als geheel telt de Wachau zo’n 1300 hectare aan wijngaarden, waarvan maar liefst 400 van Domäne Wachau zijn. Ook op de rechteroever van de Donau is hun aanwezigheid dominant. In Rossatz, Rührsdorf en Arnsdorf bewerkt de coöperatie via haar wijnbouwers 104 hectare, 46 procent van het totaal. De rechteroever is iets kleinschaliger dan de linkeroever. Dit verklaart voor een deel waarom Domäne Wachau er zo actief is. Veel wijngaardeigenaars zijn te klein om zelfstandig wijn te maken.

Die Wachau ist die Wachau

Master of Wine Roman Horvath, de general manager van Domäne Wachau, legt uit dat de Wachau nog steeds een van koelste wijnbouwgebieden van Oostenrijk is. “Als we in de Wachau serieuze problemen met het klimaat zouden hebben, dan kan je in de rest van Oostenrijk überhaupt geen wijn meer maken.” De realiteit is dat Domäne Wachau en andere wijnboeren onder andere door biologisch te werken, begroeiing tussen de rijen, aangepaste loofwandarbeid en iets vroeger te oogsten de laatste jaren steeds beter met de klimaatverandering om kunnen gaan en daardoor weer preciezere wijnen zijn gaan maken. Roman Horvaths eerste reactie op mijn vraag wat de rechteroever voor hem betekent is daarom misschien niet verrassend. “Die Wachau ist die Wachau.” Maar als we verder praten komen er toch een aantal markante verschillen naar voren.

Bordeaux

Op de rechteroever van de Donau is het inderdaad een fractie koeler dan in het historische Wachau-heartland tussen Krems en Spitz. Veel wijngaarden hebben een oriëntatie tussen noordoost en noordwest waardoor de zoninstraling minder sterk is. De bodems zijn bovendien dieper en voedselrijker wat de wijnen een iets ander karakter geeft. Horvath maakt een verrassende vergelijking met Bordeaux. Ook daar zijn de wijnen van de rechteroever wat ronder en voller. Bij gebrek aan kalk zijn ook op de rechteroever grüner veltliner en riesling de belangrijkste rassen, hoewel verhoudingsgewijs het aandeel grüner veltliner een stuk hoger ligt. Een ander belangrijk verschil is dat een groot deel van het landschap minder steil is – op de rechteroever zijn beduidend minder terrassen dan elders in de Wachau.

De zuren in de druiven ligt hierdoor een fractie hoger, maar voor Domäne Wachau is de rechteroever niet direct een bron van frisheid voor zijn cuvées. Daarvoor moet je volgens Horvath in de Spitzergraben zijn. Georg Frischengruber van Weingut Frischengruber in Rührsdorf bevestigt dat. “In de warmste delen van de Wachau wordt gemiddeld twee weken eerder geoogst dan in de Spitzergraben,” zegt hij. “De rechteroever zit er tussenin.”

Veranderingsbereid

Horvath zegt dat de omvang van Domäne Wachau het niet alleen mogelijk maakt een brede collectie wijnen te produceren, maar ook het gewicht geeft om vernieuwingen door te voeren. Met name door de aanwezigheid van de coöperatie is het aandeel biologische verbouwde druiven op de rechteroever hoger dan links. Tien jaar geleden is Domäne Wachau gestopt met glyfosaat, zo’n vier jaar geleden met herbiciden. Toen is het ook begonnen hun wijnbouwers in de eerste jaren van de transitie naar biologische teelt een premie van 50 procent te betalen. Maar het is niet alleen geld dat het succes van de biologische landbouw op de rechteroever bepaalt. “De wijnboeren zijn er progressiever, actiever en meer bereid tot verandering, om zo aansluiting te vinden bij het succes van de linkeroever, dat wil zeggen hoge kwaliteit, hoge prijzen en altijd uitverkocht,” verklaart Horvath.

Een van die jonge, ambitieuze wijnmakers is Martin Bergkirchner uit Mitterarnsdorf. Dat Bergkirchner, die ervaring heeft opgedaan bij onder andere Dr. Loosen en Emmerich Knoll, ambitieus is, blijkt als hij vertelt dat hij Lucas Pichler van het illustere F.X. Pichler durfde uit te dagen. Volgens de laatste is eigenlijk alleen riesling geschikt om zoete wijn te maken, maar Bergkirchner wilde bewijzen dat dat in goede jaren ook van grüner veltliner kan. Het is wellicht een kwestie van smaak, maar Bergkirchner lichtvoetige  Beerenauslese 2021 mag er zeker zijn. Sinds hij het familiebedrijf van 6 hectare in 2015 heeft overgenomen van zijn vader, de voorzitter van Domäne Wachau, is hij overgestapt op biologische druiventeelt en verbouwt hij nog maar de helft van zijn druiven in samenwerking met de coöperatie. Hij bottelt nu een kleine maar mooie serie ingetogen Grüner Veltliners en Rieslings. Om te illustreren dat het op de rechteroever echt een graadje koeler is, zegt hij: “In de schaduw van de bergen, waar het op sommige plekken tot de middag kan duren voor de zon op de wijnstokken komt, kunnen de omstandigheden soms een tikje uitdagend zijn. Het duurt dan lang voordat de dauw of de regen opdroogt, wat de kans op schimmelziekten vergroot. Wij kunnen ieder jaar Smaragdwijnen maken, maar alleen van druiven uit de beste wijngaarden, dat wil zeggen op de armere bodems iets hoger op de helling. Hier blijven de druiven kleiner en de trossen luchtiger, waardoor schimmelziekten er minder snel vat op krijgen en de druiven een langere hangtijd kunnen hebben.” Je proeft het terug in zijn fijne Riesling Ried Hoferthal Smaragd die een mooie balans tussen subtiel citrusfruit en abrikoos enerzijds en stenige mineraliteit anderzijds tentoonspreidt, en zowel breedte als lineariteit heeft.

Toch kan het ook op de rechteroever weldegelijk warm zijn, blijkt in het gesprek met Georg Frischengruber, een van de wegbereiders voor de emancipatie van de rechteroever. Zijn wijnen kunnen zich inmiddels meten met het beste wat Wachau te bieden heeft. Hij vertelt me dat een van zijn grootste uitdagingen is om de oogst koel in de kelder te krijgen. Het is, zegt hij, een belangrijk gespreksonderwerp binnen Vinea Wachau. Door gas van -75 graden Celsius door de druiven te blazen, de pers te koelen, en het hele pershuis te voorzien van airco heeft hij flinke stappen gezet. “Het is er ijskoud,” klaagt hij met een knipoog.

Mautern, in het uiterste oosten, is een beetje een buitenbeentje. Hoewel gelegen op de rechteroever, is het een van de warmste delen van de Wachau is. “Het is vergelijkbaar met Loiben en Dürnstein aan de andere kant van de Donau,” zegt Andreas Eder van Weingut Eder. De Donauvallei is hier relatief open waardoor de druivenstokken veel zon krijgen. Gecombineerd met de Pannonische warmte is de stijl van de wijnen merkbaar rijker en hebben mildere zuren. Eders Silberbichl Riesling 2022 had duidelijk tropische trekken, maar omdat de jaargang koel was, was hij niet machtig. Wijnbouwers die tijdens de SVS wijnen van de warme jaargang 2023 presenteerden, hadden duidelijk meer moeite om het alcoholpercentage te controleren.

Het beroemde wijngoed Nikolaihof is ook in Mautern gevestigd. Het is lastig hun wijnen met die van collega’s te vergelijken, want ze komen veel later op de markt. Waar de meeste wijngoederen de jaargang 2023 naar SVS meebrachten, schonk Nikolaihof 2019. Dat Nikolaihof er jaar in, jaar uit in slaagt elegantie en precisie in zijn wijnen te brengen, moet haast wel te verklaren zijn uit het feit dat hun wijngaarden al decennialang biodynamisch bewerkt worden. Ondanks dat Mautern het meest onder invloed staat van de Pannonische zomerwarmte, is irrigatie hier minder urgent omdat de löss-dominante bodems een goed watervasthoudend vermogen hebben. Het is dan ook nauwelijks verrassend dat grüner veltliner hier veel belangrijker is dan riesling.

Het is niet zo dat de rechteroever nu plotseling een bron van frisse druiven voor wijngoederen op de linkeroever is geworden, zeker niet in Mautern. Maar het is wel zo dat over de laatste 10 à 20 jaar de druiven op de rechteroever steeds beter zijn gaan rijpen, waardoor er nieuwe mogelijkheden zijn ontstaan voor de wijnbouwers daar. Als de klimaatverandering doorzet zullen ook hier maatregelen genomen moeten worden. Maar, zoals Roman Horvath aangeeft, biologische teelt met groen tussen rijen en aandacht voor biodiversiteit en een gezond bodemleven, is het belangrijkste wat je kunt doen. En laten ze daar op de rechteroever nu net heel vooruitstrevend in zijn.

Aanbevolen wijnen van de rechteroever:

Bioweingut Bergkirchner, Riesling Ried Hoferthal Smaragd 2023

Eigenlijk tonen al Bergkirchners wijnen een mooie balans tussen mineraliteit en fruit, maar deze Smaragd koppelt daar nog een fijne concentratie en lengte aan toe, plus een zuchtje frisse bergwind.

Bioweingut Bergkirchner, Grüner Veltliner Beerenauslese 2021

Met slechts 10 procent alcohol levert Bergkirchner Beerenauslese af die een lichtigheid heeft, waarin je zijn ervaringen bij Dr. Loosen doet vermoeden. Zeker niet te zoet of te plakkerig. Duidelijk witte-peperkarakter van grüner veltliner.

Georg Frischengruber, Riesling Kreuzberg Smaragd 2023

Rokerig, mooi subtiel fruit (steenvruchten, citrus), zeer mineraal – stenig, kalkachtig, enige textuur, goed in balans, veel lengte.

Georg Frischengruber, Riesling Goldberg Smaragd 2023

Zeer uitnodigende zoetzure aromas van abrikozen en citrusvruchten, kalkachtig mineraal. In de mond wordt de mooie frisheid bevestigd. Puur. Medium body. Nu heel lekker, maar heeft waarschijnlijk nog een lang leven.

Domäne Wachau, Grüner Veltliner Kirnberg Smaragd 2023

Rijpe abrikoos en licht pepperig op de neus. In de mond is het fruit subtieler, volrond maar zeker niet machtig, beetje stenig mineraal. Een typische, heel goede Grüner Veltliner.

Nikolaihof, Grüner Veltliner Im Weingebirge Smaragd 2019

Een absolute topper, hoewel de vergelijkbaarheid met andere Wachauwijnen tijdens de SVS vanwege zijn langere rijping lastig is. Niet zo etherisch als ik van Nikolaihof verwachtte, maar erg mooi. Ruikt wat kruidig, houtachtig. Wat rijp fruit achter een tikje rubber. Beetje warmte en verfijnde kracht (maar niet te), rijp maar niet overrijp geel fruit (perzik, abrikoos, appel). Heel harmonieus en aantrekkelijk. Prettig, lichtgestructureerd mondgevoel.

Weingut Eder, Riesling Silberbichl Smaragd 2022

Duidelijk een Riesling uit het warmere Mautern. Tropische mango- en lycheeachtige tonen, rijpe steenvruchten, desondanks niet al te breed en met 13 procent alcohol ook niet machtig.

Josef Fischer, Riesling Kirnberg Smaragd 2023

Rijpe steenvruchten en een tikje tropisch, opgefleurd door lik citroen. Proef ik daar wat zoete specerijen en wat pietsie oxidatie? Licht, vrolijk.

Bart de Vries

De zuidoosthoek van Sicilië is een bijzonder gebied. Vaak prachtig, soms lelijk en heel anders dan rond de Etna of Marsala. Het is de streek van frappato en nero d’avola, en van de wijn waarin ze samenkomen: Cerasuolo di Vittoria. Het was het enige voor wijnbouw belangrijke deel van Sicilië dat ik nog niet kende: het zuidoosten. Om precies te zijn bracht de reis me naar de provincies Ragusa en Caltanissetta, met plaatsen als Chiaramonte Gulfi, Gela, Butera, Caltagirone en natuurlijk Vittoria. Opnieuw bleek dat het cliché ‘Sicilië is geen regio, maar een continent’ – iets wat sommige Sicilianen graag zeggen vanwege de enorme diversiteit van het grootste eiland van de Middellandse Zee – toch geen totale onzin is. Zowel de kuststreek als het directe binnenland van Ragusa doen heel anders aan dan Catania met Taormina en de Etna, of Trapani met Marsala en de zoutpannen. De landschappelijke verschillen en de klimatologische en bodemkundige verscheidenheid zijn groot, en dan is er nog de culturele diversiteit. Dat alles komt ook tot uiting in de wijnbouw en wijnen van het eiland.

DOCG: Cerasuolo di Vittoria in vogelvlucht

Ligging: in Zuidoost-Sicilië, grofweg tussen Caltagirone in het noorden, Gela in het westen, Chiaramonte Gulfi in het oosten en Santa Croce Camerina in het zuiden; grotendeels in de provincie Ragusa, deels in Caltanissetta en Catania

Oppervlakte: 252 hectare

Indeling: Cerasuolo di Vittoria, met daarbinnen een zone voor Cerasuolo di Vittoria Classico

Druiven: nero d’avola (50-70%), frappato (30-50%)

Productie: 4724 hectoliter in 2021

Klimaat: warm mediterraan klimaat; gem. temperatuur groeiseizoen: 21,6 °C; neerslag per jaar: 646 mm (156 mm in groeiseizoen); zonuren per jaar: 3000+ uur

Geologie en bodem: rode en okerkleurige kalkrijke zandbodem op kalksteen

Veel zon, veel plastic

Kijkend naar de geografie van het zuidoosten, valt allereerst op hoe zuidelijk we zijn. Ragusa ligt op 36º55’ NB, ter hoogte van Tunis. De zonkracht is er groot, zeker aan de kust. ‘Dat is ook de reden dat de tuinbouw onder plastic zo’n vlucht heeft genomen in de kustzone’, vertelt Arianna Occhipinti, een van de beste wijnmakers van Sicilië. Door de vele zonuren en hoge instraling kan in kassen het hele jaar door onverwarmd geproduceerd worden. De teelt betreft vooral (kers)- tomaten en er wordt geen glas, maar goedkoper plastic gebruikt. Het aanzien van het landschap wordt er flink door verpest, moet ik zeggen. Marco Parisi, wijnmaker van Feudi del Pisciotto, geboren en getogen in Palermo, zegt: ’De plastic kassen zijn tot daaraan toe; die tuinbouw is heel belangrijk voor de economie. Maar mensen moeten het netjes doen. Vaak laat men ze ongebruikt achter en ligt er overal plastic en andere rotzooi, die de natuur vervuilt. Het ziet er niet uit.’

Landinwaarts van de Piana di Gela (de kuststrook) begint het mooiere Sicilië, in de heuvels van Val di Noto en aan de voet van de Monti Iblei. Mooie wijngaarden, sinaasappel-, olijf- en amandelbomen en karakteristieke dorpen en stadjes op heuveltoppen. Het landschap ruikt bij vlagen heerlijk naar zàgara (sinaasappelbloesem) en finocchio (wilde venkel); voor mij dé twee geuren van Sicilië.

Heet klimaat, maar prachtige bodem

Het klimaat van het zuidoosten is warm mediterraan (Csa), met droge, hete zomers en heel veel zonuren: meer dan 3000 per jaar. In de zomer wordt het overdag gemiddeld meer dan 30 °C en koelt het ’s nachts zo’n 11 °C af. Het lokale klimaat van Ragusa wordt sterk beïnvloed door enerzijds de zee en anderzijds de Hyblaeïsche Bergen (Monti Iblei). De zeewatertemperatuur voor de kust komt zelden onder de 14 °C en is in augustus meer dan 28 °C. De dominante wind uit het westzuidwesten voert relatief warme, zilte lucht aan. Maar een andere wind, de sirocco, brengt van tijd tot tijd heel hete, droge lucht vanuit de Sahara. Op 11 augustus 2021 werd bij Siracusa 48,8 °C gemeten, de hoogste temperatuur ooit in Europa. En ook deze zomer was het tijdelijk extreem heet en droog. Waar het klimaat en de ontwikkeling daarvan steeds vaker als nadelig wordt gezien, zijn de wijnproducenten wel lyrisch over de kalkrijke bodems. Bijzonder is dat het zuidoosten van Sicilië, met de Monti Iblei, geologisch tot de Afrikaanse plaat behoort, net als Puglia. De kalksteen en kalkzandsteen zijn sedimenten van mariene oorsprong en geven kenmerkende bodems van rood en okerkleurig zand en wat klei op kalksteen. Wijnboeren roemen de finesse en frisheid van de wijnen hier. ‘De kalksteen is belangrijk,’ zegt Arianna Occhipinti, ‘hij geeft elegante wijnen. Kijk maar naar nero d’avola, die geeft op klei vettige wijnen, op kalk verfijndere en strengere wijnen.’

Liefde voor Frappato

Ik vraag Arianna Occhipinti naar de belangrijke druiven van Vittoria. Ze is een groot liefhebster en voorvechtster van frappato. ‘Frappato is de variëteit waar ik het meest van hou; we namen elkaar meteen bij de hand. Frappato is gevoelig, vraagt tijd en aandacht: alles moet kloppen. Weinigen geloofden in deze druif, hij werd nauwelijks meer aangeplant. Mijn uitdaging begon in 2004, toen ik mijn eerste hectare kon huren in Fossa di Lupo. In het algemeen is Frappato een frisse, fruitige en sappige wijn met wat ruwe tannine. De bodem speelt voor mij een hoofdrol – die bepaalt de verschillen in Frappato.’ Dat wordt prachtig aangetoond door haar project Vini di Contrada, met drie verschillende Frappato’s in purezza uit drie verschillende contrade (historische subzones) met elk een andere bodem.

Ook bij Valle dell’Acate en bij COS is men dol op frappato. Gaetana Jacono van Valle dell’Acate vertelt over de ontwikkeling: ‘Tot 100 jaar geleden ging veel Frappato naar Frankrijk om te worden versneden in Bordeaux. In de jaren 90 vielen de lichter gekleurde, elegante wijnen nauwelijks te exporteren: ze werden niet begrepen. Pas sinds 2000 gaat het beter.’ Gelukkig maar, vindt Giusto Occhipinti van COS (een oom van Arianna): ’Het is de meest typerende druif van Vittoria. De wijnen heetten vroeger Frappato di Vittoria, maar toen Cerasuolo di Vittoria in 1973 de status DOC kreeg, werd Frappato di Vittoria verboden.’ Ook hij noemt het belang van kalksteen: ‘Alleen op de kalksteen van Vittoria wordt frappato elegant en typerend floraal.’

Nero d’Avola: Verfijnde power

Waar je de positieve invloed van de kalkrijke bodem van Vittoria nog meer merkt, is bij nero d’avola. Omdat die over vrijwel het gehele eiland staat aangeplant, is er veel vergelijkingsmateriaal. Op kleirijke bodems geeft nero d’avola ronde, vettige wijnen. ‘Op onze arme kalksteen merk je hoeveel extra verfijning Nero d’Avola krijgt’, zegt Giusto Occhipinti. En niet alleen in Vittoria. Ook de Nero d’Avola van hooggelegen wijngaarden op kalksteen bij Butera in het zuiden van de provincie Caltanissetta is verfijnd, ondanks zijn duidelijke power. Arianna Occhipinti voegt er nog aan toe: ‘Nero d’Avola is een wijn met een grote persoonlijkheid, die zich met de tijd mooi ontwikkelt in de fles.’

Prachtige blend in DOCG

Frappato kan origineel en mooi zijn, Nero d’Avola verfijnd als vrijwel nergens anders op het eiland, maar samen zijn ze nóg beter, in de blend Cerasuolo di Vittoria, de enige wijn van Sicilië met een DOCG (sinds 2005). Eigenlijk had die Vittoria Cerasuolo moeten heten, vindt Gaetana Jacono, om hem te onderscheiden van Cerasuolo d’Abruzzo, de rosé van de Abruzzen. Daar heeft ze een punt uiteraard: het is best verwarrend. Cerasuolo betekent ‘kersenrood’, maar er zijn vele tinten. Cerasuolo di Vittoria is een serieuzere wijn dan zijn naamgenoot uit Abruzzo – enkele uitzonderingen als de wijnen van Valentini en Emidio Pepe daargelaten – en is echt rood. En de wijze waarop frappato en nero d’avola elkaar completeren in Cerasuolo di Vittoria is prachtig. Arianna Occhipinti: ‘Ik denk dat het geheim van het goede huwelijk is dat beide variëteiten hun grote persoonlijkheden kunnen uitdrukken. Enerzijds frappato met zijn fruit, sap en tannine, anderzijds nero d’avola met zijn frisheid, elegantie en zuren.’ Op mijn vraag of Cerasuolo di Vittoria de essentiële Siciliaanse wijn is, antwoordt ze: ‘Cerasuolo di Vittoria is de enige DOCG op Sicilië, dat is uniek. En de wijn heeft alles in zich om groots te zijn; ik geloof dat het de belangrijkste wijn van Sicilië is. Voor mij is het in ieder geval de meest ambitieuze wijn, met de beste expressie van zijn herkomst.’

Meer druiven

In Vittoria wordt natuurlijk meer gemaakt dan Frappato, Nero d’Avola en Cerasuolo di Vittoria. Wit van grillo, inzolia, grecanico, zibibbo en chardonnay; rood van syrah en cabernet sauvignon: je komt het allemaal tegen, meestal onder de noemer DOP Sicilia of IGP Terre Siciliane. DOP Vittoria wordt net als Cerasuolo di Vittoria gemaakt van nero d’avola en frappato, maar in een ruimer gebied en volgens minder strenge normen.

Succes Etna frustreert

Iedereen die Arianna kent, weet hoe overtuigend ze kan zijn, dus haar geloven is niet moeilijk. Maar er moet worden gezegd dat Cerasuolo di Vittoria het qua naamsbekendheid en commercieel belang inmiddels dik aflegt tegen de meest gewilde wijn van Sicilië: Etna Rosso. Er is geen ontkomen aan, iedereen wil naar de Etna, producenten, toeristen en wijnschrijvers. Dat moet ergens frustrerend zijn voor andere gebieden van Sicilië. Maar zolang de DOC Etna zich niet te onafhankelijk van de rest gaat opstellen, is de aantrekkingskracht goed voor het grote geheel. Alle beroemde, grotere producenten van Sicilië, die van oorsprong niet op de flanken van de Etna zaten, hebben er nu wel wijngaarden. Het is aan hen ervoor te zorgen dat Sicilië zich als geheel verkoopt en dat niet alle aandacht uitgaat naar de Etna, hoe bijzonder het gebied en zijn wijnen ook zijn, want Cerasuolo di Vittoria is dat op eigen wijze ook.

Contrade

Net als Etna kent ook Vittoria kleinere, historische subzones, de contrade (enkelvoud: contrada). Ze worden meer en meer gebruikt in de zin van climats of terroirs. Jammer en vreemd is dat producenten de volledige namen ervan nog niet mogen gebruiken, naar verluidt omdat er geen controle bestaat op de exacte herkomst van druiven. Nu gebruiken ze afkortingen van de namen van de contrade, zoals FL voor Fossa di Lupo bij Occhipinti, of de naam zonder ‘contrada’ ervoor, zoals della Bastonaca bij COS.

Afwisselende bezoeken

Tijdens de rondreis door het gebied van Vittoria wordt duidelijk dat Cerasuolo di Vittoria op diverse manieren gemaakt wordt. Een archetype is de Cerasuolo di Vittoria Classico van COS, altijd gemaakt van 60% nero d’avola en 40% frappato, met spontane gisting in beton en rijping in grote houten vaten (25-30 hectoliter) van Slavonisch eikenhout. Valle dell’Acate gebruikt dezelfde verhouding tussen nero d’avola en frappato en doet min of meer hetzelfde. Arianna Occhipinti ook, maar zij gebruikt het maximale aandeel frappato (50%). Bij andere producenten zagen we ook barriques van 228 en 500 liter, deels nieuw. Hun effect op de wijn is duidelijk en snel te groot, naar mijn mening. Toch heb ik geen domme wijnen geproefd, ongetwijfeld omdat oenologen inmiddels goed weten dat je niet te veel van alles moet willen. Dus een wijn kan merkbaar hout hebben, maar heeft dan niet ook nog eens te veel extract en veel alcohol. We bezochten een zevental producenten, die een goed beeld gaven van de regio en haar wijnen, want ze verschilden flink van elkaar. We gingen langs bij een aantal topproducenten, belangrijke voortrekkers van Vittoria, maar ook bij (relatief) nieuwe projecten en prachtige domeinen van grotere ondernemingen van buiten Sicilië. Hier volgt een korte beschrijving van de producenten en mijn favoriete wijnen van de proeverijen ter plaatste. Op perswijn.nl staan meer proefnotities en scores.

Occhipinti

De azienda van Arianna Occhipinti is een must om te bezoeken. Om het landschap, de duurzaam bewerkte wijngaarden, het vuur en de visie van Arianna en de pracht van haar wijnen. Zoals gezegd is ze een groot liefhebster van frappato en gefascineerd door de bodem. Vandaar ook dat ze, naast Cerasuolo di Vittoria, vooral trots is op haar Vini di Contrada van frappato: PT uit contrada Pettineo, FL uit contrada Fossa di Lupo en BB uit contrada Bombolieri. De karakterverschillen tussen de wijnen, afkomstig van de verschillende zandbodems op kalk en deels ook van de leeftijd van de planten, zijn fijn, maar overtuigend. En de wijnen zijn allemaal heel puur, natuurlijk en fraai. Ze maakt ook mooi wit en goede Nero d’Avola.

Favoriete wijnen:

Frappato BB 2020 17,5 pnt

Grotte Alte 2018,

Cerasuolo di Vittoria Classico 17,5 pnt

importeur: Bâtard

Azienda Agricola COS

Azienda Agricola COS werd in 1980 opgericht door drie vrienden: Giambattista Cilia, Cirino Strano en Giusto Occhipinti. En in iets meer dan veertig jaar is het uitgegroeid tot waarschijnlijk het bekendste domein van Vittoria. De Cerasuolo di Vittoria Classico is al heel lang een terecht vermaarde wijn, die goed kan rijpen. Tijdens het heerlijke diner (die trofie met venkelpesto!!) werd onder andere de 1999 geserveerd, die nog in prachtige conditie was. COS is ook bekend om wijn uit amforen: Pithos. Ook dit bedrijf zou op je lijstje moeten staan als je in de regio bent. Niet alleen om de wijnen, maar ook om het traditionele landgoed, de biologisch gecertifieerde wijngaarden en de uitleg van Giusto Occhipinti.

Favoriete wijnen:

Cerasuolo di Vittoria Classico 2020 17 pnt

Cerasuolo di Vittoria

Classico delle Fontane 2010 17,5 pnt

importeurs: Heisterkamp, De Wijntherapeut

Valle dell’Acate

Valle dell’Acate is een andere vaste waarde in Vittoria. Het is opgericht in 1981 door Giuseppe Jacono jr. met als idee een coöperatie te starten, maar het werd een zelfstandig bedrijf. Het mooie domein met biologisch gecertificeerde wijngaarden is een soort paradijs in een zee van plastic kassen. Drijvende kracht is Gaetana Jacono, de dochter van Giuseppe. Ook zij heeft stevig ingezet op frappato; nero d’avola wordt vooral gebruikt voor Cerasuolo di Vittoria. Op het domein zijn zeven verschillende bodems van elkaar onderscheiden, waar zeven verschillende wijnen van gemaakt worden. Niet alleen rood is goed, maar ook de witte wijnen zijn aantrekkelijk.

Favoriete wijnen:

BDN 2020, Cerasuolo di Vittoria Classico 16 pnt

Iri da Iri 2015, Cerasuolo di Vittoria Classico 16,5 pnt

Casa di Grazia

Casa di Grazia bestaat sinds 2005 en ligt dicht bij zee, tussen Marina di Acate en Gela. Grazia is de vrouw van Angelo Brunetti, eigenaar van een groot constructiebedrijf van olie- en gaspijpleidingen en andere industriële installaties. Geld genoeg dus en dat is duidelijk. Maar er heerst een hartelijke sfeer en er is geen arrogantie. De 50 hectare wijngaarden liggen bij Siciliës grootste zoutwatermeer, Lago Biviere. Wijnmaker Tonino Guzo maakt een keur aan keurige wijnen, niet alleen van lokale variëteiten, maar ook syrah en cabernet sauvignon.

Favoriete wijn:

Victorya 1607 2021, Cerasuolo di Vittoria 15,5 pnt

importeur: Weldam Wines

Tenute Navarra

Een ambitieus project in de heuvels van Butera, dat nog in de kinderschoenen staat. Het is de verwezenlijking van de droom van Totò Navarra, die opgroeide in Engeland en geld verdient met tuincentra. Hij kocht in 2019 een groot landgoed van 175 hectare met een vervallen landhuis. Zijn zoon Salvatore en kleinzoon Totò jr. runnen het domein. Alle wijngaarden, op één oude wijngaard met nero d’avola na, zijn nieuw aangeplant en het wijngaardbeheer is zeer precies. Het landhuis wordt helemaal gerestaureerd en omgebouwd tot wijnmakerij met proeflokaal. Er komt ook een hotel met villa’s. De wijnen worden gemaakt onder supervisie van Tonino Guzo en zijn al op goed niveau. Een project om te volgen.

Favoriete wijn:

Maribu 2021, Cerasuolo di Vittoria 15,5 pnt

Feudi del Pisciotto

Dit prachtige, chique domein is onderdeel van Domini Castellare di Castellina, met twee domeinen in Toscane en twee op Sicilië. Het ligt op een heuvel ten oosten van Niscemi en is meer dan een wijngoed. Wat in de Tweede Wereldoorlog nog werd bezet door Duitse soldaten, is nu naast wijnmakerij ook een luxe wine resort, met prachtige hotelkamers en een toprestaurant. Wijnmaker is Marco Parisi, onder supervisie van Alessandro Cellai. Hij kan putten uit 50 hectare wijngaarden, met nero d’avola als belangrijkste druif. Zijn wijnen zijn zuiver en stijlvol. De rode hebben een beschaafde houttoon, de passito van gewürztraminer en sémillon is wonderbaarlijk goed.

Favoriete wijnen:

Cerasuolo di Vittoria 2020 16,5 pnt

Passito 2016 17 pnt

Principi di Butera

Ons laatste bezoek was aan een ander indrukwekkend domein: Principi di Butera. Dit ligt ver naar het westen en valt buiten het gebied van Cerasuolo di Vittoria. Een buitenbeentje in dit artikel dus, maar een interessant bedrijf. Het is eigendom van Zonin, het grootste familiewijnbedrijf van Italië, dat Veneto als oorsprong heeft. Principi di Butera ligt relatief hoog (320 meter), heeft 170 hectare wijngaarden en maakt veel verschillende wijnen. Opmerkelijk is de kwaliteit van de mousserende wijn van nero d’avola (metodo classico). Ook de rode Nero d’Avola is prima.

Favoriete wijnen:

Nero d’Avola Pas Dosé

Metodo Classico 2018 16 pnt

Nero d’Avola Deliella 2016 16,5 pnt

importeur: Cordier

 Lars Daniëls, Magister Vini

Is het een mythe, of is het echt onmogelijk om wijn uit Zwitserland te importeren? Het is een vraag die ik vaak krijg. En zoals meestal ligt de waarheid ergens in het midden. Dat het mogelijk is bewijst Patrick Adank van het wijngoed Hansruedi Adank in het kanton Graubünden. In de video vertelt hij over zijn regio, zijn prachtige mousserende wijnen en zijn unieke Pinots Noirs. Maar er zijn meer wijngoederen die openstaan voor export.

Geland op het Griekse eiland Santorini voor een driedaagse wijntrip. Een eerste impressie? Iets tussen fantastisch en verschrikkelijk. Het verhaal van de wijn, de geschiedenis en het uitzicht zijn hoe dan ook fenomenaal. En route!

 Tot veler verrassing streek een Gutedel uit de Duitse deelstaat Baden-Württemberg in het PERSWIJN Wijnconcours 2023 met de eer in de categorie ’Beste wijn onder €10’. De onderscheiding viel toevallig samen met de eerste Welttag des Chasselas (Wereldgutedeldag) die onlangs in het Markgräflerland werd georganiseerd. Een goede gelegenheid om het druivenras gutedel beter te leren kennen.

Na een bezoek van een paar dagen is het vrij duidelijk dat Barcelona Wine Week (BWW) de wind mee heeft. Bezoekers zijn enthousiast en de standhouders ook. Allerlei zaken spelen een rol in het huidige succes. Zich loskoppelen van de foodbeurs Alimentaria, om volledig te focussen op wijn, was een grote beslissing, die goed uitpakt. Het kiezen en vastleggen van data vroeg in het jaar, weliswaar na Millésime BIO maar vóór de meeste andere grote beurzen, was essentieel. En men krijgt het voor elkaar een heel divers en compleet aanbod te bieden, met grote producenten maar ook vele kleine(re) producenten, uit alle gebieden van het gigantische en veelzijdige wijnland Spanje. Er worden allerlei proeverijen, presentaties, ronde tafelgesprekken, etc. georganiseerd om het programma actueel en boeiend te maken. Last but not least, Barcelona als stad heeft natuurlijk een enorme aantrekkingskracht, met alle geweldige horeca.

Naast landbouwbedrijven die diversifiëren of volledig naar wijnbouw converteren en wijndomeinen die ontstaan via crowdfunding, zijn er in Wallonië ook domeinen die opgericht worden door gegoede families of personen met goed gespekte spaarrekening, al dan niet in een vennootschap met investeerders of landeigenaars. Goede voorbeelden daarvan zijn Vignoble des Agaises en Chant d’Éole in Henegouwen, de twee grootste wijnbedrijven van België. U kunt hier het eerste deel van het artikel of wijnbouw in Wallonië lezen.