Zou door de eeuwen heen de angst voor het zoetgevooisde, behekste stemgeluid van de Lorelei ook de druiven eromheen onbemind hebben gemaakt? Het moet bijna wel, want wijnen uit de Mittelrhein zijn niet bepaald bekend. En dat terwijl ze toch behoorlijk indrukwekkend zijn. Hoog tijd dus voor een spotlight op dit kleine, maar kwalitatief hoogwaardige Duitse Anbaugebiet.
Als opwarmertje op weg naar de jaarlijkse VDP Grosses Gewachsprobe afgelopen augustus, bezochten we samen met Alain Jacobs van het Informatiebureau voor Duitse Wijn de Mittelrhein: een nauw en bochtig stukje van het Rijndal met imposante rotsformaties en extreem steile wijngaarden. Alleen het schitterende landschap (UNESCO-erfgoedmateriaal) maakt een bezoek al de moeite waard, de lokale wijnmakers en hun verrassende wijnen des te meer. De Mittelrhein is nog altijd een van de onbekendere in het rijtje van dertien Duitse Anbaugebiete. Zelfs Jancis Robinson besteedt in haar nieuwste World Atlas of Wine slechts vier (weliswaar positieve) zinnen en een foto aan de wijnregio. En dat terwijl de druiven van de steile terraswijngaarden aan dit smalle stukje Rijn de pijlers vormen voor wijnen van ware topkwaliteit.
Klein, steil en spannend
De idyllische Mittelrhein met zijn burchten en middeleeuwse stadjes ligt ten noorden van de Rheingau aan het diep uitgeslepen Rijndal tussen Bingen en Bonn. De 100 kilometer lange regio verdeelt zich over beide oevers van de Rijn. Met zijn 460 hectare is het een relatief kleine wijnregio (ter vergelijking: de Ahr heeft er 561). Er zijn twee Bereiche (Siebengebirge en Loreley), tien Großlagen en 111 individuele Einzellagen. De bodem bestaat hier voornamelijk uit leisteen en grauwacke, met hier en daar wat löss. In het noordelijke deel zijn ook nog wat bodems van vulkanische oorsprong te vinden.
In de Mittelrhein staan voornamelijk klassieke druivenrassen aangeplant, denk aan müller-thurgau, kerner en spätburgunder. De lokale leider – met zijn 70% van de totale aanplant – is zonder twijfel riesling. De combinatie van het leisteen (geleidende warmte), de extreem steile hellingen (maximale zoninvloed en beschutting) en de aanwezigheid van de rivier (lichtweerkaatsing en temperatuurregulering) zorgt voor de ideale omstandigheden voor het ras. De Mittelrhein-Rieslings zijn daardoor aromatisch, delicaat, spannend en knetterzuiver: in hun stijl meer Mosel dan Rheingau.
Bopparder Weinberge in Südlage
Het bekendste stukje van de Mittelrhein bevindt zich tussen de dorpen Boppard en Bacharach. De direct aan de Rijn gelegen Bopparder Hamm (het Latijnse Hamus betekent Kurve, oftewel lus) is een van de meest spectaculaire wijngaarden van Duitsland én de grootste aaneengesloten Lage van de Mittelrhein. Het is de plek waar de Rijn een grote slinger maakt en een stukje van west naar oost stroomt. De leistenen Weinberge zijn daarom grotendeels op het zuiden gericht: bijzonder gunstig dus voor zo’n noordelijk gelegen gebied. Tel daar nog het maximum van 60 hectoliter per hectare bij op en tel uit je winst.
Säure sind die Seele – Weingut Sturm
Vooralsnog zitten er alleen VDP-wijnmakers aan het stukje Rijn tussen Koblenz en Mainz, maar ook in het noordelijke deel van de Mittelrhein worden kwalitatief hoogwaardige wijnen gemaakt.
We bezochten er Martin Sturm van Weingut Sturm. Deze wijnbouw-zij-instromer en voormalig economisch journalist begon zijn bedrijf in 2010 in Leutesdorf. Sturm kwam bij toeval in het dorp terecht: zijn eerste stage was hier en de wijngaarden (inclusief oude stokken) waren er goedkoop. Zijn 4 hectare Steilhang bewerkt hij biologisch. Vulkanisch as afkomstig uit de Eiffel zorgt voor een hogere pH-waarde in de bodem, wat Sturms noordelijke rieslings mildere zuren geeft.
De universele Leutesdorfer Gartenley-Lage is blijkbaar nog geen VDP-materiaal, maar daar kan Martin Sturm met zijn biologische wijnen zomaar verandering in aan gaan brengen. Hij heeft er namelijk voor gekozen zijn wijnen per perceel samen te stellen, wat voor een verrassend hoge kwaliteit van al zijn wijnen zorgt. Zijn handschrift is uitgesproken: Feinheit – typerend voor Leutesdorf naar het schijnt – met uitgebalanceerde zuren vormen de kern van al zijn Rieslings, Kerners en Spätburgunders. Mijn favoriet was zijn Riesling Kabinett halbtrocken Hinterm Haus 2014, volgens Sturm de halbtrocken Wein für die trockenen Trinker. Helaas ook volledig uitverkocht.
Weinbau und Architektur – Weingut Matthias Müller
Daarna stond VDP-Weingut Matthias Müller op het programma. Müller werd in 2012 door Gault Millau tot ‘wijnbouwer van het jaar’ uitgeroepen. Het architectonische bouwproject met moderne Vinothek van het wijnhuis bevindt zich in het hart van het Werelderfgoed Boven-Midden-Rijndal in het kleine dorpje Spay. De 12 tot 13 hectare wijngaarden van het traditionele familiebedrijf (zonen Johannes en Christoph werken tegenwoordig volledig mee) liggen voor een groot deel op de Bopparder Hamm. Zo’n 90 procent van de aanplant is riesling en alles wordt handmatig geoogst.
Fruit, kruidigheid en mineraliteit staat centraal bij de wijnen van de Müllers. Ze maken elegante zoete wijnen en droge wijnen die fris, fijn en niet altijd knochentrocken zijn. Ook bij hen eindigde een Feinherb (eentje uit de schatkamer) bovenaan: de Bopparder Hamm Mandelstein Riesling feinherb 2015. Wijn met een prachtige rieslingneus en een verleidelijk mondgevoel, met lekker veel gerijpt, gekonfijt fruit.
Mittelrhein-Sekt – Weingut Ratzenberger
VDP-collega Jochen Ratzenberger sloot ons Rijnreisje af. Na een rondleiding door zijn Weingut met indrukwekkend keldergedeelte, bezochten wij met gevaar voor eigen leven een hoog uitzichtpunt met zicht over de wijngaarden van Ratzenberger en het middeleeuwse wijndorp Bacharach. De zuidelijke ligging van zijn extreem steile Blauschiefer-hellingen boven Bacharach en Steeg zorgt voor een optimale zonexpositie. Ratzenbergers zichtbare liefde voor de druiven en zijn natuurvriendelijke benadering doet de rest. De wijnen (Rieslings, maar ook Spätburgunder, Grauburgunder en Silvaner) zijn dan ook fris, verfijnd en elegant.
De absolute topper in zijn rij was de Bacharacher Riesling Brut Sekt 2014, met 50 maanden flesrijping. Met prachtig rijpe aroma’s, zalvende zuren en een heerlijk bittertje op het eind verslaat deze wijn moeiteloos vele andere mousserende wijnen wereldwijd. Zeker als je er slechts vijftien euro voor neer hoeft te tellen. Ik kan u overigens met zekerheid mededelen dat deze 2014 niet zomaar een lucky shot was. Ik kreeg namelijk ook nog een magnum uit jaargang 2003 mee naar huis. De neus daarvan had zich nog mooier ontwikkeld en het was ronduit indrukwekkend hoe jong en vitaal de wijn zich nog presenteerde. Wat is het toch fijn dat er magnums en leuke wijnmakers bestaan.
Eigen smoel
Behoorlijk verrassende dus die Mittelrhein. Kleinschalig en arbeidsintensief (een stijging tot 70 procent is geen uitzondering), met een rode draad – ongeacht ras of vinificatie – van kwaliteit, frisheid en elegantie. En dat dan tegen een zeer schappelijke prijs. Zoals gezegd zijn er parallellen met de Moezelregio, maar waarom vergelijken? Het wordt hoog tijd dat we de Mittelrhein zijn eigen smoel gaan geven.
WAAR TE KRIJGEN:
Weingut Sturm (helaas) nog geen importeur in NL
Weingut Matthias Müller Pasteuning, Amsterdam
Weingut Ratzenberger Wijnhuis Anneville, Ulvenhout
Romy Kooij | Miss WineLane
Als de wetgever de naam Mittelrhein zou vervangen door Loreley zou deze, boeiende, wijnregio gewoon wereldberoemd zijn!
Overigens is deze regio al sinds de jaren zestig, van de vorige eeuw, al bezig met natuurvriendelijke wijnbouw maar dat is nooit als een marketinginstrument gebruikt. Het was, en is, voor de wijnboeren daar gewoon een heel normale zaak dat men zo wijnbouw bedrijft.
Ik mis Weingart? Ook uit Spray, net als Muller, maar strenger in de leer. Een idool van de Duitse gastronomie. Florian en zijn gezin zijn antroposofisch en maken pure wijnen, en worden al vijftien jaar door Hugh Johnson geroemd: goedkoop en veel waar voor je geld. Bel gerust aan, maar op tijd want alles is na een half jaar uitverkocht.