TOP 40-lijst wijndruiven (deel 4)

We hebben zo’n 4,5 miljoen hectare wijngaard op de wereld. Dat is lekker veel, maar wat zijn nou de meest aangeplante druivenrassen? Lars Daniëls maakte een top 40.

#25 Tribidrag

wereldwijde aanplant: 33.649 ha (0,75%) | meeste aanplant: VS (18.551 ha; 55,1% van wereldtotaal)
synoniemen: primitivo (Puglia), zinfandel (VS), crljenak kaštelanski (Kroatië)
gebruikt voor: vooral rode wijnen, ook rosé (Blush Zinfandel) en blanc de noir (White Zinfandel)
bijzondere voorbeelden: Ridge Vineyards, Geyserville 2018 (Californië; field blend met ± 70% zinfandel) | San Marzano, Primitivo di Manduria Sessantanni 2017 (Italië) 

Tribidrag is de oudste en dus aangenomen officiële naam voor een van oorsprong Kroatische variëteit, die beter bekend is als primitivo in Zuid-Italië en zinfandel in de VS. Pas in 2001 en als resultaat van wat bekend staat als de Zinquest, werd duidelijk dat zinfandel en primitivo genetisch identiek zijn aan tribidrag en dat die uit het Dalmatië stamt. Daar werd de variëteit al in de eerste helft van de 16e eeuw vermeld, in Puglia als primativo in 1799 en in de VS in 1829. Tribidrag is een ouder van plavač mali, crljenak crni en vranac. De VS (vooral Californië) heeft de grootste aanplant, gevolgd door Italië (met name Puglia). Verder is Noord-Macedonië noemenswaardig, Kroatië nauwelijks meer.

Tribidrag is productief en moet voor wijnen van hoge kwaliteit getemd worden. Zowel als Zinfandel als Primitivo is meestal alcoholrijke wijn, met gedroogd fruit en specerijen in geur en smaak. De beste wijnen zijn indrukwekkend en origineel, zoals die van oude wijngaarden in Sonoma, Lodi, Sierra Foothills en Paso Robles. In Puglia zijn Manduria en Gioia del Colle hotspots.

#24 Muscat blanc à petits grains

wereldwijde aanplant: 33.739 ha (0,75%) | meeste aanplant: Italië (13.334 ha; 39,5% van wereldtotaal)
synoniemen: zeer vele, zoals moscato bianco (Italië), muscat met specifieke herkomst (Frankrijk), moschata samou (Griekenland), moscatel galego branco (Portugal), gelber muskateller (Duitsland), brown muscat (Australië) en muskadel (Zuid-Afrika)
gebruikt voor: vooral zoete witte wijnen (ook versterkt en mousserend), ook droge witte wijnen
bijzondere voorbeelden: Michele Chiarlo, Moscato d’Asti Nivole 2020 (Italië) | Domaine des Bernardins, Muscat de Beaumes-de-Venise 2019 (Frankrijk; deels muscat noir à petits grains) | Klein Constantia, Vin de Constance 2015 (Zuid-Afrika)

Een van de oudste en meest wijdverspreide muskaatdruiven is muscat blanc à petits grains, die een ouder van muscat d’Alexandrie blijkt te zijn. In het algemeen wordt aangenomen dat de variëteit uit Griekenland stamt, dat de Grieken de druif naar Italië hebben gebracht en de Romeinen naar Zuid-Frankrijk. Italië is koploper qua aanplant, waarvan veel wordt gebruikt voor Moscato d’Asti en Asti Spumante. Frankrijk volgt en maakt vooral vins doux naturels van muscat blanc à petits grains, zoals Muscat de Beaumes-de-Venise en Muscat de Rivesaltes. Thuisland Griekenland heeft met Samos een beroemde herkomst. Verder staat muscat blanc à petits grains in heel veel landen aangeplant, binnen en buiten Europa.

Zoals de naam aangeeft, heeft muscat blanc à petits grains relatief kleine druiven. De planten zijn gevoelig voor schimmels; warmere plekken met wind zijn goed voor de kwaliteit van de wijnen. Die zijn immer heel herkenbaar, of ze nu droog, zoet of zoet en verstrekt zijn: ze ruiken naar verse druiven, bloemen en specerijen.

#23 Muscat d’Alexandrie

wereldwijde aanplant: 34.805 ha (0,78%) | meeste aanplant: Spanje (9.534 ha; 27,4% van wereldtotaal)
synoniemen: moscatel de Alejandría, vaak kortweg moscatel (Spanje, Portugal, Zuid-Amerika), zibibbo (Sicilië), hanepoot (Zuid-Afrika)
gebruikt voor: vooral zoete wijnen (ook versterkt), ook droge witte wijnen, basiswijnen voor distillatie en als tafeldruif
bijzondere voorbeelden: Donnafugata, Passito di Pantelleria Ben Ryé 2014 (Italië) | José Maria da Fonseca, Moscatel de Setúbal Superior 1911 (Portugal)
Muscat d’Alexandrie is een directe nakomeling van muscat blanc à petits grains en en nóg iets meer aangeplant wereldwijd. Ook deze muscat zou uit Griekenland kunnen komen, maar Sicilië is ook mogelijk. In ieder geval niet uit de Egyptische stad Alexandrië. De oude variëteit is al eeuwen lang veel aangeplant in Spanje en geraakte van daaruit ook in Zuid-Amerika, waar hij samen met listán prieto voor veel nakomelingen heeft gezorgd (o.a. cereza en diverse torrontés). Chili is na Spanje dan ook het land met de grootste aanplant, al verdwijnt veel moscatel daar in de pisco. Alle landen in de top 10 van aanplant hebben maar liefst minimaal 1000 hectare, waaronder Argentinië, Frankrijk en Australië, maar ook Marokko. 

Niet zelden wordt wat neergekeken op muscat d’Alexandrie in vergelijking met muscat blanc à petits grains. Zijn druiven zijn groter en wijnen wat minder verfijnd, al hebben ze een vergelijkbaar druivig en floraal aroma. Pantelleria, Malaga en Setúbal zijn heel goede herkomsten. 

#22 Alicante Henri Bouschet

wereldwijde aanplant: 36.031 ha (0,80%) | meeste aanplant: Spanje (19.294 ha; 53,5% van wereldtotaal)
synoniemen: alicante bouschet (internationaal), garnacha tintorera (Spanje)
gebruikt voor: rode wijnen 
bijzondere voorbeelden: Herdade do Mouchão, Alentejo tinto Tonel 3-4 2013 (Portugal) | Bodegas Pittacum, La Prohibición 2017 (Spanje)
Alicante Henri Bouschet, doorgaans kortweg alicante bouschet genoemd, is de hoogst genoteerde kruising in deze lijst. In feite gaat het om meerdere kruisingen door Henri Bouschet uit de Hérault (in 1855 en 1856) van grenache noir x petit bouschet, dat weer een kruising is van aramon noir met een teinturier. Een teinturier is een blauwe druif met rood vruchtvlees en ook alicante bouschet heeft dat. Vooral het meest productieve resultaat, voluit alicante Henri Bouschet, was succesvol, vooral als variëteit voor schadeherstel na phylloxera. In de jaren 80 begon de aanplant in Frankrijk echter sterk terug te lopen. Spanje, waar alicante bouschet garnacha tintorera wordt genoemd, Chili en Portugal hebben tegenwoordig (veel) meer staan. 

Alicante bouschet is van nature productief, dus is het niet verwonderlijk dat oude wijngaarden de beste wijnen geven, zoals in Alentejo. Die zijn diep gekleurd, dankzij het rode vruchtvlees en vele polyfenolen. En kunnen van bijzondere kwaliteit zijn. 

#21 Cayetana blanca

wereldwijde aanplant: 36.401 ha (0,81%) | meeste aanplant: Spanje (36.252 ha; 99,6% van wereldtotaal)
synoniemen: jaén blanco, pardina en vele andere lokale namen (Spanje), mourisco branco (Portugal)
gebruikt voor: witte wijnen en basiswijnen voor distillatie
voorbeeld: Vinos Cristina Calvache, Jaén blanca 2019 (Spanje)
Cayetana blanca zou je een Iberische oerdruif kunnen noemen. Het is een heel oud druivenras dat waarschijnlijk stamt uit het zuidwesten van het schiereiland, wellicht uit Extremadura (Spanje) of Alentejo (Portugal). De vele nakomelingen en nauwe verwanten uit die regio wijzen daarop, met als bekendste wellicht castelão, de derde variëteit van Portugal qua aanplant. Als wijndruif is cayetana blanca niet erg van belang; veel cayetana blanca wordt gebruikt distillaten als Brandy de Jerez. De witte wijnen die gemaakt worden in Andalusië en Extremadura zijn erg neutraal.

Over deze TOP 40

De rassen in deze top 40 vormen samen meer dan twee derde van de totale aanplant. Alleen druiven die echt voor wijn worden gebruikt (en dus niet voor distillatie, rozijnen en dergelijke), zijn meegeteld. Gebruikte bronnen zijn onder meer Which Winegrape Varieties Are Grown Where van Kym Anderson en Signe Nelgen, en Wine Grapes van Jancis Robinson, Julia Harding en José Vouillamoz.

Lars Daniëls, Magister Vini

Lees de TOP 40-lijst wijndruiven (deel 1)

Lees de TOP 40-lijst wijndruiven (deel 2)

Lees de TOP 40-lijst wijndruiven (deel 3)

Bronnen: Which Winegrape Variaties are grown where (Kim Anderson en Signe Nelgen), Wine Grapes (Jancis Robinson, Julia Harding en José Vouillamoz) en vele andere.

Dit artikel is eerder verschenen in PERSWIJN.