Tot veler verrassing streek een Gutedel uit de Duitse deelstaat Baden-Württemberg in het PERSWIJN Wijnconcours 2023 met de eer in de categorie ’Beste wijn onder €10’. De onderscheiding viel toevallig samen met de eerste Welttag des Chasselas (Wereldgutedeldag) die onlangs in het Markgräflerland werd georganiseerd. Een goede gelegenheid om het druivenras gutedel beter te leren kennen.
Er zijn verschillende synoniemen voor het ras. Ik gebruik hieronder de naam afhankelijk van de context. In het Markgräflerland is dat meestal gutedel, maar soms noemen ze het ras, net als in Zwitserland, chasselas. Sommige wijngoederen gebruiken beide namen. Blankenhorn bijvoorbeeld, de winnaar van de onderscheiding, gebruikt gutedel voor zijn lager geclassificeerde wijnen en chasselas voor de hogere. De naam chasselas zou meer cachet hebben dan gutedel, is de gedachte. In Valais, Zwitserland heet de druif meestal fendant.
Oorsprong Fayoum?
Chasselas is een oud ras met een vrij brede verspreiding, maar Zwitserland is met ruim 3500 hectare nog steeds kampioen. Het Markgräflerland, het zuidelijkste puntje van Baden meteen ten noorden van Basel, is met ruim 1000 hectare een goede tweede. In de Elzas kijken ze op het ras neer. Het areaal neemt af en de druif verdwijnt meestal anoniem in de Edelzwickerblends. Dat de Fransen de neus er voor ophalen ligt waarschijnlijk aan het feit dat chasselas ook een tafeldruif is. Maar zijn neutrale aroma’s en lage zuren helpen ook niet om het ras op de kaart te zetten. Het PERSWIJN Wijnconcours maakt echter duidelijk dat deze neerbuigende houding onterecht is.
Hoewel er de wildste theorieën over de oorsprong van gutedel de ronde deden – het ras zou bijvoorbeeld uit de Fayoumoase in Egypte komen – weten we nu uit DNA-onderzoek dat de druif zijn wortels aan de Zwitserse kant van het meer van Genève heeft. Weingut am Schlipf Schneider in Weil am Rhein verwijst met zijn zacht-aromatische en licht getextureerde Gutedel El Fayoum nog naar deze oude theorie. Er bestaan trouwens ook nog drie kleurmutaties van Chasselas: Rose Royal, Rouge en Violet.
Geen makkelijke druif
Gerd Schindler van het VDP-wijngoed Lämmlin-Schindler dat al in de jaren 80 overstapte naar biologische teelt, vertelt mij dat het niet een heel makkelijke druif is. Gutedel loopt vrij vroeg uit en staat dan bloot aan eventuele vorst. Ook heeft het ras een nogal krachtige bladgroei en kan een zeer hoge opbrengst geven. De ideale bodem moet daarom niet te voedselrijk zijn, maar moet wel weer een goede watervasthoudende capaciteit hebben.
Groot oplegpotentieel
Op de Wereldchasselasdag, gehouden op Weingut Joseph Walz in Heitersheim, werden 38 Markgräfler wijnen gepresenteerd en zes, vaak gerijpte Zwitserse. De Zwitsers weten al langer dat een gerijpte Chasselas fantastisch kan zijn. Provins’ umami-rijke, nog altijd frisse Pierrafeu Fendant 1992 (uit het kanton Valais) en Arc-en-Vins’ La Belle du Dézelay Grand Cru 2013 (uit het kanton Vaud) bevestigden dat nog maar eens. Die laatste was eigenlijk nog een jonkie, maar met een tikje blonde tabak en een lichte lychee-achtige weelde was-ie niet te versmaden.
Gelukkig waren er ook een aantal rijpe Duitse Gutedels. De Chasslie 2015 van Weingut Zotz was met zijn rokerige mineraliteit een kleine sensatie, maar Huck-Wagners nog altijd zacht-frisse Gutedel Kabinett Trocken 2003 van de Efringer Ölberg stal de show. De Efringer Ölberg is trouwens ook het terroir van de bekende Hanspeter Ziereisen, wiens Steingrüble 2021 ik onlangs bij een andere gelegenheid proefde. Met slechts 10 procent alcohol was het een bijna etherische wijn met desondanks een prachtige concentratie en voldoende body. Gutedel van de bovenste plank. Die zou ik graag over twintig jaar nog eens proberen.
Terroir expressie of wijnmakerswijn?
Nu is het zo dat de Duitse consument zijn Gutedel graag jong en fris drinkt. Met zijn neutrale smaakprofiel is het juist in zijn jeugd een uitdaging om de wijn er bovenuit te laten steken. Martin Männer van het wijngoed Blankenhorn vindt de neutraliteit van het ras zeer geschikt om het karakter van het terroir uit te drukken. Zo zien ze dat in Zwitserland ook. In het kanton Vaud heeft iedere appellation of ieder dorp zijn eigen Chasselas expressie. Dézelay, Saint-Saphorin en Yvorne zijn namen om te onthouden.
Je zou ook kunnen zeggen dat gutedel vanwege zijn neutraliteit een wijnmakersdruif is. Met andere woorden, je moet als wijnmaker iets doen om er een interessante wijn van te maken. In Heitersheim waren er wat dat betreft een paar producenten die mij opvielen. Het biodynamisch werkende Scherer & Zimmer vergist het druivensap met de schillen. Dat levert meer fruit op in de wijn. Een tikje funky, maar absoluut fris en clean.
Lämmlin-Schindler en Herbster laten hun Gutedels geruime tijd op de volle lies rijpen. Lämmlin-Schindler’s Mauchener Ortswein 2022 had daardoor meer intensiteit en een mooie rokerige mineraliteit, terwijl het Herbsters Kirchofer Kirchberg Chasselas sur lie een duidelijke maar subtiele, hoppige gistsmaak gaf.
Blankenhorn excelleerde met zijn VDP.Ortswein Schliengen Chasselas Courage die 10 maanden op de volledige lies wordt gerijpt. De resulterende nootachtige romigheid geeft de wijn niet alleen extra textuur en smaak, maar ook een langer leven. Jammer dat Grapedistrict deze wijn niet in zijn assortiment heeft.
Er waren heel wat wijngoederen die experimenteren met de inzet van (deels nieuwe) houten vaten. Mits dat kundig en gedoseerd gebeurt kan dat mooie resultaten opleveren, zoals bij Zähringers Vierlig. Normaal gebruikt het Demeter-gecertificeerde Zähringer zijn vaten, meestal traditionele Vierlig-vaten van 600 liter, zo’n 25 à 30 jaar. Recent heeft het wijngoed enige vaten moeten kopen, waardoor het aandeel nieuw hout iets hoger is. Maar de inzet ervan is weloverwogen gedaan. Bovendien gebruikt Zähringer lokaal eikenhout uit het Zwarte Woud om de regionaliteit van hun wijn te benadrukken.
Schlossgut Ebringen gaf de druiven voor zijn Chasselas «S» 2021 48 uur inweektijd. In vergelijking met andere jonge wijnen, toonde deze meer fruit. De biologische zurenafbouw benadrukt bovendien de zachtheid van het ras. Heel aantrekkelijk.
Koolzuur
In het algemeen waren de Zwitserse Chasselas zachter dan de Duitse Gutedels. Het leek erop dat de Duitsers de wijn vaker aanzuren. Sommige van de jonge Duitse Gutedels hadden ook een piepklein beetje koolzuur, soms endogeen, dus als restproduct van de vergisting, soms toegevoegd. (Bij Zwitserse Fendants zie je dit ook wel, maar op de Wereldgutedeldag waren er slechts twee, en die hadden toevallig geen lichte prikkeling.) Als je je richt op het maken van snel drinkbare, frisse wijn – en dat is wat veel Markgräflers graag drinken – zijn beide zaken wellicht te verdedigen, maar van de soms wat agressieve toegevoegde koolzuur werd ik niet erg enthousiast. Overigens wees Gerd Schindler mij erop dat er voor het afsluiten van de fles ook vaak wat koolzuur in de hals van de fles wordt gespoten om ongewenste oxidatie te voorkomen. Die koolzuur kan onder bepaalde omstandigheden in de wijn oplossen.
Verdiende aandacht
Gutedel krijgt met een proeverij op zo’n speciale dag, vanaf nu ieder jaar op 12 december, de aandacht die het verdient. In Zwitserland werden Chasselasproducenten opgeroepen zelf initiatieven te nemen om het ras te promoten. Daarnaast was er een persconferentie in Bern. Voor de volgende editie hoop ik dat de Zwitsers en de Duitsers hun activiteiten bundelen. Als dat politiek gevoelig ligt, kan dat afwisselend in het ene en het andere land plaatsvinden. Ik hoop dat er dan ook meer Zwitserse Chasselas te proeven zijn, misschien ook uit andere delen van de wereld. Buiten de Elzas speelt chasselas in Frankrijk ook in de Savoie en rol. En wellicht kunnen we zelfs een aantal Chasselas uit Chili, California, Nieuw-Zeeland of Hongarije tegemoetzien. Het is per slot van rekening een Welttag.
Bart de Vries
Importeurs
Lämmlin-Schindler – Erasmus Wijnen B.V.
Weingut am Schlipf Schneider – Wijnhuis Amsterdam
Zähringer – Thiessen Wijnkoopers (NL), Champagnist (NL) en Peter Olaerts (B)
Schlossgut Ebringen – Roels Wijnimport (B), zoekt importeur in NL
Scherer & Zimmer – Pieksman Wijnen (NL)
Blankenhorn – Grapedistrict (NL)
Julius Zotz – Heeft geen algemene importeur, maar een klein aantal flessen zijn via Sauter Wijnen en IWS Wijn (momenteel geen website) verkrijgbaar.
Provins zoekt een importeur in Nederland en België.
Arc-en-vins was niet bereikbaar.
