Naast landbouwbedrijven die diversifiëren of volledig naar wijnbouw converteren en wijndomeinen die ontstaan via crowdfunding, zijn er in Wallonië ook domeinen die opgericht worden door gegoede families of personen met goed gespekte spaarrekening, al dan niet in een vennootschap met investeerders of landeigenaars. Goede voorbeelden daarvan zijn Vignoble des Agaises en Chant d’Éole in Henegouwen, de twee grootste wijnbedrijven van België. U kunt hier het eerste deel van het artikel of wijnbouw in Wallonië lezen.
Vignoble des Agaises en Chant d’Éole
Vignoble des Agaises vierde in 2022 zijn 20-jarige bestaan. In 2002 betekende zijn eerste aanplant het begin van schaalvergroting en professionalisering van wijnbouw in Wallonië. Er was veel te vieren want Agaises is een groot en befaamd Belgische wijndomein geworden met 35 hectare wingerds. Het vennootschap tussen wijnhandelaar Raymond Leroy, landbouwer en grootgrondbezitter Etienne Delbeke, champagnehuis Thierry Gobillard en een aantal investeerders bleek van goudwaarde. De keuze voor mousserende wijn met champagnedruiven was een schot in de roos. Agaises ligt niet toevallig op dezelfde krijtlaag als Champagne, een zeer geschikte ondergrond. Acht jaar later, in 2010, plantte de familie Ewbank-van Hecke zijn eerste chardonnaystokken, op een boogscheut van Agaises en op dezelfde ondergrond. Dit gebeurde in samenwerking met champagneproducent Filip Remue. De familie Ewbank-van Hecke is eigenaar van meer dan 1000 hectare landbouwgrond aan de grens van België met Frankrijk. Chant d’Éole is ondertussen het grootste wijndomein van het land geworden met een aanplant van 52 hectare druivenstokken. Het groeide uit tot een toeristische trekpleister met geanimeerde rondleidingen, diverse evenementen en maar liefst twee restaurants. De wijnen van Chant d’Éole en Vignoble des Agaises zijn zeer gewild in België, de wijnen zijn op het domein altijd uitverkocht. Dat is toch wel bijzonder gezien het grote aantal flessen dat geproduceerd wordt. Zoals in Champagne wordt hier met hoge densiteit van aanplant gewerkt (10.000 stokken/ha) en met ruime opbrengsten. De topcuvées van beide domeinen behoren tot de beste wijnen die in België te vinden zijn, niveau betere champagne. De BOB Crémant de Wallonie interesseert hen niet. Ze willen geen crémant zijn, wel Belgische champagne.
De komst van de hybriden
In 2003, een jaar na Vignoble des Agaises, plant Philippe Grafé op een aangekocht landgoed in La Bruyère (dicht bij Namen) 8 hectare met hybride of interspecifieke druivenrassen zoals regent, rondo, solaris en johanniter. Er waren al hybriden in België maar niet op deze schaal. Philippe Grafé komt uit een voorname familie van wijnhandelaars, de familie Grafé-Lecocq. De man zal een hele generatie van Waalse wijndomeinen inspireren in het werk met interspecifieke rassen, ook Vin de Liège. In 2014 gaat hij een partnerschap aan met de gebroeders Wuyts die financiële ondersteuning bieden voor de conversie van de wijngaard naar bio. In 2017 sluiten de broers Despatures zich aan bij het gezelschap, twee bio-ingenieurs. Ze brengen know-how uit Bordeaux mee en nemen de leiding van het domein over. Het bedrijf is zich aan het moderniseren, met minder cuvées en een hogere en stabielere kwaliteit. 70% van de wijnen is mousserend: een originele, fruitige stijl met beperkte tijd sur lattes. Er wordt een hele mooie rode wijn gemaakt van voornamelijk pinotin met wat rondo (sappige zwarte kers, fijne kruiderij, chocolade, potloodslijpsel, verfijnde tannine, subtiele eikdosering, lengte) en een verfijnde witte van solaris, johanniter, bronner en souvignier gris. Het domein is bio en werkt volgens biodynamische principes. Voor bijkomende financiering is een Club des Amis opgericht, qua principe gelijkend op Club W van Domaine W (cf deel 1). Het domein telt momenteel 14 hectare wingerds.
Château de Bioul is na Vin de Liège en Chenoy het derde grootste wijndomein dat uitsluitend met interspecifieke rassen werkt (12 ha). Het koppel Vanessa Vaxelaire en Andy Wyckmans besliste in 2009 om op het kasteel en omliggende landgoed van de gegoede zakenfamilie Vaxelaire (vroeger de GB-grootwarenhuizen) wijn te maken. Het is een indrukwekkend kasteel waar ondertussen talrijke evenementen plaatsvinden zoals een jaarlijks spektakel met vuur. Château du Bioul is bio-gecertifieerd en werkt volgens biodynamische principes. Er worden witte, rode en mousserende wijnen gemaakt in een toegankelijke stijl. De wijnen van 2022 zijn mooi. De Terre Charlot 2022 (inox) van 100% solaris bezit tropische aroma’s en mooie zuren, een prima zomerwijn. De Cortil Braco 2022 (beton) van cabernet noir, pinotin en cabernet jura doet me aan Beaujolais denken door zijn uitbundige fruitigheid met viooltjes, fijne zuren en peper. Een leuke wijn.
Ook klassieke druivenrassen natuurlijk
Het Waals-Brabantse Domaine de Mellemont is het eerste domein in Wallonië dat voor wat schaalvergroting zorgde in het verbouwen van klassieke druivenrassen zoals pinot noir, auxerrois, müller-thurgau, sieger en ortega (4 ha). Het werd in 1993 opgericht door drie kapitaalkrachtige vrienden waaronder Pierre Rion, nog steeds voorzitter van de belangenorganisatie van Waalse wijnbouwers Association des Vignerons de Wallonie. Het domein werd in 2021 overgenomen door vier partners. Zij ambiëren een overgang naar bio. De nieuwe wijnen van Mellemont heb ik nog niet geproefd. En dan is er, tien jaar later, Château Bon Baron. In 2003 besluiten de Nederlandse Jeanette van der Steen en haar man Piotr om voor hun landhuis in het Naamse Profondeville wijnstokken te planten. Toen hadden ze al een drukke carrière achter de rug in het Nederlandse zakenleven. Ze kwamen naar België voor rust en misschien, op termijn, een B&B. Het domein begon klein en groeide uit tot een van de grotere en meest kwalitatieve in België, ruim 16 hectare. Wijndomein Bon Baron is befaamd voor zijn volle, rode wijnen van pinot noir maar ook acolon, gamaret, garanoir en cabernet dorsa. Mijn lievelingswijn is La Grande, een houtgerijpte blend van gamaret en garanoir. In wit gooien ze hoge ogen met muscat, pinot gris en chardonnay, cuvées die een groot bewaarpotentieel hebben. Er is ook karaktervol mousserend. De wijnen zijn overal verkrijgbaar in België en meer en meer in Nederland. Een specifieke reeks (degelijke) Bon Baron-wijnen wordt gesleten in grootwarenhuizen. Het zijn blends met namen zoals Cuvée Composition Pinot en Cuvée Amorosso (knap!) bij Colruyt en Copper Lion rosé, Cuvée Lion wit en rood bij Delhaize.
Twee relatief nieuwe wijndomeinen gaan in Wallonië de concurrentie aan met de hoogkwalitatieve wijnen van Château Bon Baron, namelijk Domaine La Falize (2012) en Vignoble du Château de Bousval (2014). En dan vergeet ik het kleine wijndomein Beekborne nog uit het Waals-Brabantse Hélécine dat wijngaarden heeft in Wallonië en Vlaanderen. Maar daar schreef ik vroeger al uitgebreid over.
Het prestigieuze La Falize
Baron Frédérick De Mévius werd voor het eerst op het idee van wijnbouw gebracht door Master of Wine Fiona Morrison, echtgenote van Jacques Thienpont van Château Le Pin in Pomerol. De familie De Mévius is één van de rijkste families in België (mede-eigenaar van het vroegere Interbrew) en een belangrijke speler bij biergigant AB Inbev. De vijf wijngaardpercelen van La Falize, binnenkort vier hectare, liggen verspreid op een domein van 220 hectare met daarin een indrukwekkende versterkte hoeve uit de 17e eeuw, in feite een kasteel. Het domein kwam in bezit van de familie De Mévius in 1904. We bevinden ons in Rhisnes, provincie Namen. De baron woont in Londen en zakt af en toe een weekendje naar zijn landgoed in België af. Hij nam het over van zijn vader in 1991. De baron heeft iets met duurzame, biologische landbouw. Hij wil bewijzen dat die even rendabel kan zijn als conventionele landbouw. Op het domein werd een bioteelt geïnstalleerd van graan, erwten, wortelen, aardappelen, tomaten (serre), witloof, asperges, aardbeien en oude variëteiten appels. De appels worden verkocht voor de productie van cider. De groenten en het andere fruit zijn te koop in lokale verkooppunten (merknaam Terre de Renaissance) of gaan naar restaurants. Het principe van regeneratieve landbouw wordt toegepast: geen herbiciden, geen intrusieve bewerking van de grond door middel van ploegen (‘low tilling’), gebruik van bodem bedekkende gewassen en grazende dieren. 70 hectare van het grote domein is bos. Van biodiversiteit gesproken! Ik bezocht het indrukwekkende landgoed in een 4X4 met Pierre-Yves van Haute, de beheerder van het domein. Dat was een heus avontuur op die drassige landwegen.
De wijnstokken van La Falize worden vrij laag over de grond geleid, zoals in Bourgogne. Sylvain Pellegrinelli van wijndomein Leflaive uit Puligny-Montrachet gaf advies over de plaats van de wijngaardpercelen (de meest stenige) en het soort wijnstokken. Hij stuurt het werk in de wijngaard aan. Er is vooral chardonnay aangeplant en in mindere mate savagnin en pinot noir. De opbrengsten zijn laag, tussen 35 en 25 hectoliter per hectare (strenge snoei, veel groene oogst). De druiven van de verschillende percelen worden op een trieertafel geselecteerd en apart gevinifieerd. Ze worden na rijping op eik tot een enkele cuvée geblend. De druiven worden geperst met een horizontale Vaslin-pers. Niemand minder dan Peter Colemont van het beroemde Clos d’Opleeuw helpt bij de vinificatie van de wijnen. Ze worden op Bourgondische manier gemaakt met spontane gisting en malo op eiken vaten van verschillende leeftijden (Bourgondische pièces). Er wordt niet geklaard, noch gefilterd en als enig additief wordt sulfiet gebruikt (<30 mg). Ik kon de basiswijnen apart proeven en ze zijn zeer verschillend van elkaar: de ene heel strak en lang, de ander breder en fruitiger. Het geheim van het domein is volgens Pierre-Yves de blending waarbij het geheel completer en complexer wordt dan de aparte delen. En dat klopt helemaal. La Falize Chardonnay is een rijke, pure klassewijn met finesse, gevarieerd smaakpatroon en mooie houttoetsen die om flesrijping vragen. Het warme 2022 gaf een rijke, voluptueuze wijn met tropisch fruit en goede zuren, 2023 zal strakker zijn met minder exotisch fruit maar met extra verfijning. De grootste verrassing voor mij was de houtgerijpte Savagnin. Ik kon de 2022 en 2023 van het vat proeven. Ze beloven grote wijnen te worden met 2023 als mijn lieveling (notig, bloemen, appel, concentratie, finesse, lang). De wijn van La Falize heeft een certificatie biodynamie van Demeter maar vermeldt dat niet op het etiket. Pierre-Yves legt uit dat ze het principe belangrijker vinden dan het imago. Het jammere aan La Falize is dat het niet te bezoeken is, geen oenotoerisme hier.
De elegante Chardonnay van Vignoble du Château de Bousval
Als we over Belgische klasse-Chardonnay spreken, kan Bousval niet ontbreken. Deze wijn is misschien wel de meest elegante en mineralige van allemaal. Hij doet wat denken aan de stijl Chablis. Vignoble du Château de Bousval is eigendom van de doorwinterde ondernemer Michel Verhaeghe de Naeyer. In 2000 koopt hij het kasteel van Bousval met alle bossen en landbouwgronden eromheen. Net zoals baron De Mévius kiest hij voor ecologisch verantwoorde wijnbouw en permacultuur. Er werd twee jaar gewacht met de aanleg van de wijngaarden, eerst werd de grond gerevitaliseerd. De wijnen zijn bio-gecertificeerd en in transformatie naar biodynamie onder toezicht van Biodyvin. De percelen werden uitgekozen en onderzocht op bodemstructuur door een geoloog. Er werd vooral chardonnay geplant maar ook wat pinot gris en pinot noir (7500 stokken/hectare). De druiven van de onderscheiden percelen worden op verschillende momenten geplukt, apart geperst en apart gevinifieerd. De chardonnay op kleibodem rijpt bijvoorbeeld trager. Het verschil in rijping van de chardonnay-druiven kan oplopen van tien tot zelfs veertien dagen. Er zijn daardoor wel twintig persbeurten nodig. Zoals bij La Falize is de definitieve wijn een blend, met dat verschil dat er bij Bousval verschillende cuvées zijn.
In de Gouttes d’O zitten meer druiven van zandgrond, hij smaakt fijn, fruitig en aromatisch. De Tout Cru bevat vooral wijn van leem- en kleirijke grond en heeft meer body en structuur. De (spontane) vergisting gebeurt in inox en wordt verdergezet op eik, beton of amfoor. Het betreft Franse eiken vaten van 220 en 500 liter, alleen gebruikte exemplaren van twee, drie of vier jaar. De malo vindt plaats op eik, soms pas in de lente van het volgende jaar als het te koud was in de herfst. De wijn wordt goed beschermd door sulfiet. Ik bezocht het domein twee keer. De eerste keer was ik al onder de indruk van de kwaliteit van de chardonnay-cuvée Tout Cru 2020 (amandel, boter, peer, perzik, vuursteen, mineralig, edel, lang). Een paar maanden geleden, tijdens mijn tweede bezoek, vond ik de kwaliteit nog gestegen: zowel Gouttes d’O 2022 (delicaat, mineralig, knappe appelexpressie, finesse, reliëf, zuiver) als Tout Cru 2022 (vatstaal: prachtig tropisch fruit, ananas, abrikoos, bloemen, breedte, structuur, krachtig, goede zuren, lang) zijn prachtig. Ook de Le Petit Gris 2022, een houtgerijpte Pinot Gris, kon ik erg appreciëren (50% barrique, 50% inox; peer, kweepeer, kruiden, vol, zuren). De Pinot Noir 2022 heeft in de neus mooi, rood fruit en viooltjes maar voor mij ook iets te veel vluchtige zuren. Een verrassende, nieuwe cuvée is de Le Naturiste 2022, een vin naturel van chardonnay: geen additieven (geen sulfiet), geen klaring of filtering, alleen koude stabilisatie (groene appel, stoofappel, zeer puur). Tenslotte proefde ik een rosé met de naam Le névrosé 2022 van chardonnay, pinot noir en pinot gris (klein rood fruit, delicaat, veel fraîcheur, lichtgewicht). Elke cuvée heeft een unieke, grappige tekening van een scène met een konijn of ander figuurtje, gemaakt door een kunstenares. De tekening zegt iets over het jaartal in kwestie. In de wijngaard staat Germano Prior aan het roer, in de cave is dat Romain Jacob. Oenoloog Vincent Dienst van Domaine W was de vroegere keldermeester. Vincent heeft nu een adviserende functie op Bousval, samen met Pascal Marchand uit Bourgogne.
In dit artikel hoop ik duidelijk gemaakt te hebben dat er in de Waalse wijnbouw interessante zaken aan het gebeuren zijn. Op het niveau van de Waalse wetgeving zijn besprekingen aan de gang om het appellatiesysteem te hervormen. Momenteel zijn er drie BOB’s (Côtes de Sambre et Meuse, Vin mousseux de qualité de Wallonie, Crémant de Wallonie) en één BGA (Vin de Pays des Jardins de Wallonie, dat in de toekomst Vin de Wallonie moet worden). Wordt vervolgd …
Stefaan Soenen
Lees ‘De groei van de wijnbouw in Wallonië: krachtiger dan ooit (deel 1)’.
