De wijnbouwoppervlakte in België wordt razendsnel groter. Dat is in niet geringe mate te wijten aan intense groei in Wallonië. Ook de Vlaamse wijnbouw ontwikkelt zich maar minder snel. Recente officiële cijfers ontbreken maar er is weinig twijfel dat België de kaap van 1000 hectare wingerds aan het overschrijden is met meer dan 260 wijndomeinen. Wallonië is Vlaanderen, lange tijd de grootste wijnbouwspeler van het land, in wijngaardoppervlakte aan het voorbijsteken. De Waalse journalist Marc Vanhellemont houdt de recente evoluties van de Waalse wijnbouw nauwkeurig bij op zijn blog www.marcvanel.be, een bron van betrouwbare informatie. De Waalse provincie met het grootste wijnbouwoppervlak en de meeste wijndomeinen in 2022 is Luik (134 hectare, 70 wijndomeinen), daarna komen Henegouwen (117 hectare, 38 wijndomeinen), Namen (98 hectare, 42 wijndomeinen), Waals-Brabant (67 hectare, 33 wijndomeinen) en Luxemburg (17 hectare, 9 wijndomeinen). Ik schreef dit tweedelig artikel over Wallonië en de Waalse wijndomeinen omdat ik merk dat weinig Vlamingen en Nederlanders ermee bekend zijn. Ook de communicatie tussen de wijnprofessionelen van Vlaanderen en Wallonië stond lange tijd op een laag pitje. Sinds kort is er meer overleg. Het besef groeit dat men samen sterker staat, niet in het minst in de promotie van Belgische wijn in het buitenland. Het valt op hoe weinig Waalse wijnbouwers de Nederlandse wijnbouw kennen (en omgekeerd?). Merkwaardig eigenlijk als je weet hoe belangrijk interspecifieke druivenrassen zijn in zowel de Waalse als de Nederlandse wijnbouw, respectievelijk 40% en 60% van de stokken. Een taalissue zal zeker spelen. Het werk van Stan Beurskens van wijndomein St. Martinus, dé Nederlandse specialist van de nieuwe druivenrassen, kent men in Wallonië nauwelijks of niet. Wel in Vlaanderen, waar Stan Beurskens ook advies geeft.
Niet langer het kleine broertje van Vlaanderen
De laatste twee jaren was ik vaak op Waalse wijndomeinen. Er is een interessante dynamiek aan de gang. Een aantal nieuwe domeinen zoals Vignoble du Château du Bousval en Domaine W stootten met hun hoge kwaliteit door tot de top van de Belgische wijnbouw. De hoogste score in een recente Perswijnproeverij van Belgisch ging naar de Chardonnay van het Waalse wijndomein La Falize (16,5/20). In de Gault&Millau selectie 2023 van de achttien beste wijnen van België zaten acht Waalse wijnen. Niet weinig als je weet dat twee van de drie wijndomeinen in België Vlaams zijn. Het Luikse wijndomein Vin de Liège (interspecifieke druivenrassen) en Château Bon Baron (klassieke druivenrassen) zaten in deze selectie zelfs met twee cuvées. Wallonië is niet langer het kleine broertje van de Belgische wijnbouw.
In Wallonië zijn verschillende soorten bedrijven te onderscheiden op basis van hun financiering. In deel één van het artikel neem ik de wijnbedrijven onder de loep die met crowdfunding werken (Vin de Liège, Domaine W, Vin du Pays de Herve … ) en de wijnbouwprojecten die ontstaan vanuit een landbouwbedrijf dat volledig of gedeeltelijk omschakelt naar druiventeelt en wijnproductie (Ry d’Argent, Tour de Tilice, Vignoble des Trois Rois, Degavre …). In deel twee focus ik op wijndomeinen die opgericht werden door personen zonder landbouwachtergrond, welgestelde families en investeerders (Château Bon Baron, Vignoble des Agaises, Chant d’Éole, La Falize …). Ik zet vooral de nieuwste domeinen met de hoogste kwaliteit in de schijnwerper. Het gemeenschappelijke kenmerk van de meeste Waalse bedrijven is aandacht voor duurzaamheid en biologische wijnbouw, met klassieke maar zeker ook met interspecifieke druivenrassen waarvan de teelt door velen als ecologischer wordt ingeschat. De klemtoon op biologische teelt is veel minder aanwezig in Vlaanderen. Daar zijn biolabels een zeldzaamheid. Laat mij de Belgische landbouw even onder de loep nemen om het verschil tussen de twee landsdelen duidelijker te maken.
Bio in Wallonië
Er zijn grote verschillen in landbouwpraktijk tussen Vlaanderen en Wallonië. Dat laat zich ook in de wijnbouw voelen. Wallonië heeft minder bevolking (op meer oppervlakte) en minder verstedelijking dan Vlaanderen. Er is meer landbouwoppervlakte. Men vindt er vooral veeteelt (runderen) en akkerbouw. Landbouwtakken dus die veel oppervlakte vragen. Het landbouwbedrijf in Wallonie (57,3 ha) is gemiddeld twee keer zo groot als dat in Vlaanderen. In Vlaanderen baten boeren op een kleiner oppervlak een rendabel bedrijf uit door zich te specialiseren in varkens- en pluimveehouderij, glastuinbouw, fruitteelt en sierteelt. De Waalse landbouwgrond is minder schaars en gemiddeld 30 à 40% goedkoper. Dit is een belangrijke reden waarom bijvoorbeeld Chris Engels uit Limburg uitweek naar Luik voor de aanleg van zijn wijngaard (Vinadis). De aard en het extensieve van de Waalse landbouw leent zich bovendien gemakkelijker tot biologische werken, de talrijke weilanden bijvoorbeeld. Veertien procent van alle Waalse landbouwbedrijven werkt bio tegenover twee procent in Vlaanderen. 91% van het Belgische bio-areaal is Waals. De Waalse regering investeert in ecologie, minder pesticiden en zelfvoorziening qua energie. Zij biedt sterke ondersteuning aan bioteelt, aangemoedigd door Europese subsidies. Die subsidies worden per hectare uitgereikt en zijn interessantst voor extensieve teelten. In Wallonië wordt ingezet op uitbouw van korte verkoopketens die consumenten aanmoedigen om niet alleen lokaal te kopen maar ook bio. De wijndomeinen varen mee op deze stroom: een aanzienlijk deel van de wijngaardoppervlakte is bio-gecertifieerd en een aantal bedrijven heeft een certificering biodynamie (La Falize, Domaine W, binnenkort ook Bousval). De aandacht voor natuurvriendelijkheid is een sterke kant van de Waalse wijnbouw. De consument is er gevoelig aan. Château Bon Baron in de provincie Namen koos niet voor een biolabel maar voor het duurzaamheidslabel Fair’N Green. Daar zitten zowel ecologische, sociale als economische aspecten in vervat. Dit label was voor de Waalse regering een belangrijk argument in de selectie van Château Bon Baron als wijn voor officiële aangelegenheden. Ik vermoed dat ook Vlaamse wijndomeinen in de toekomst verleid zullen worden door duurzaamheidslabels. Het West-Vlaamse Entre-Deux-Monts geeft het goede voorbeeld.
Reconversie en diversificatie van landbouwbedrijven
In België is de gemiddelde oppervlakte cultuurgrond per landbouwbedrijf in tien jaar met een derde gestegen. Het aantal landbouwbedrijven is met een kwart teruggelopen. Vooral kleinere bedrijven stoppen. Schaalvergroting lijkt de enige manier om rendabel te blijven maar dat is niet evident. Dimitri Vander Heyden van Domaine W vertelde me dat elke week twee landbouwbedrijven ophouden te bestaan. Recent bezocht ik Adrien Degavre van wijndomein Degavre in Henegouwen (Ath). Hij beheert een landbouwbedrijf van 100 hectare beplant met onder andere graan, bieten, chicorei en aardappelen. Ook hij voelt de druk tot schaalvergroting. Die vergroting noodzaakt de aankoop van peperdure machines. Dat geld investeert Adrien liever in diversificatie (risicospreiding) en reconversie naar wijnbouw. Hij plantte op de meest geschikte percelen van zijn domein chardonnay, auxerrois, pinot blanc, pinot noir en meunier (momenteel 4,5 ha). Het intense werk van een wijngaard had Adrien misschien onderschat, iets wat ik wel meer hoor. Onder begeleiding van een oenoloog uit Champagne maakt Adrien, ondertussen opgeleid als wijnbouwer, fijne en zuivere mousserende wijn. Zijn eerste wijn is een blend van chardonnay, pinot blanc en auxerrois (7 gram dosage, 12 maanden sur lattes, bloemig, pompelmoes, strak, zacht, elegante aperitiefwijn). Het wijndomein is voor deze jonge landbouwer een manier om zijn prachtige vierkantshoeve uit de achttiende eeuw te valoriseren en verder te onderhouden. Misschien worden de traditionele vierkantshoeves, verschillende nog uit de achttiende eeuw, wat de kastelen zijn voor Bordeaux! Ik kan enorm genieten van een bezoek aan zo’n hoeve, ze stralen zoveel charme en geschiedenis uit. Jammer dat de gebouwen zouden afgebroken worden omdat ze geen functie meer hebben.
De 33-jarige Simon Delforge van wijndomein Tour de Tilice dicht bij Luik is dezelfde mening toegedaan. Wat een mooie vierkantshoeve heeft de familie Delforge! De torens die vierkantshoeves zoals deze sieren, huisvestten vroeger vaak duiven. Duiven brachten boodschappen over, het houden ervan was prestigieus. De vader van Simon converteerde het bedrijf in 1990 al naar appels en peren. De crisis in de fruitteelt en het Russische embargo voor peren deden zoon Simon besluiten om te diversifiëren met wijnbouw (7,5 ha; totale oppervlakte 60 ha). Landbouwers kennen hun gronden door en door en weten de percelen voor druiven perfect te kiezen, in dit geval zuidelijk gerichte percelen met veel silex. Simon maakt alleen mousserende wijn, onder andere een bijzonder knappe, finessevolle en mineralige Osé van 100% chardonnay (20 maanden sur lattes met een percentage houtgerijpte wijn). In de cuvée 101 wordt chardonnay met johanniter en muscaris geblend voor een aantrekkelijke fruitige stijl van bubbel (9 maanden sur lattes). Twee verschillende types mousserend dus, slim! Met pinot noir wil hij een Blanc de Noirs maken omdat dit in België weinig voorkomt.
Vignoble des Trois Rois uit de provincie Luik (Oupeye) is een derde voorbeeld van een landbouwbedrijf dat gedeeltelijk overschakelt op wijnbouw. Aan het stuur van het fruitbedrijf staat Samuel Deuse, 28 jaar oud. Op de stenige bodems waar appel- en perenbomen moeilijk aarden, plantte Samuel solaris, muscaris, cabernet cortis, souvignier gris en chardonnay (8,5 ha). Samuel is duidelijk ambitieus en huurde het adviesbureau van Stéphane Derenoncour uit Bordeaux in voor intense begeleiding van wijngaard en cave. Met cabernet cortis, souvignier gris en muscaris maakt hij een opvallend verfijnde Rosé die in de wedstrijd Beste Belgische Wijn onmiddellijk goud won (puur, sinaasappel, abrikoos, floraal, fraîcheur, lang). De witte Osmose is een beloftevolle blend van souvignier gris, solaris en muscaris. Het is een sappige, culinaire wijn. De aromatische muscaris sprak mij iets minder aan door hoog alcoholgehalte en aanzienlijk bitter. Samuel heeft economie gestudeerd, hij werkt met een duidelijk marketingplan. Hij weet welk type wijn hij moet maken voor welke doelgroep.
De crisis in de landbouw maakt dat menig jonge landbouwer op de schoolbanken zit van binnenlandse maar ook buitenlandse wijnopleidingen. Veeteeltbedrijven die onder impuls van de jonge generatie volledig overschakelden naar wijnbouw en ondertussen gevestigde waarden werden in België, zijn Ry d’Argent in de provincie Namen (2005; 13,5 ha) en Chapitre in de provincie Waals-Brabant (2013; 13 ha). Domaine des Marnières, een fruitbedrijf in het Land van Herve, schakelde in 2003 gedeeltelijk over. Het maakt prachtige Frühburgunder en Chardonnay. Ik zag de jonge zoon van wijnbouwer en fruitteler Benoît Heggen met de tractor in de wijngaard rijden, dat belooft! Vermeldenswaardig omwille van mooie kwaliteit zijn Coteaux des Avelines (1,3 ha) en Domaine de Lowas (1,5 ha), nieuwe Waals-Brabantse wijndomeinen die werken met interspecifieke rassen. Domaine de Glabais uit Genappe (4,25 ha; mousserende wijn) en Domaine des Hêtres uit Luik (7,5 ha; lekkere muscat) gaan voor klassieke druivenrassen. Landbouwers kunnen een snelle start maken als ze overschakelen op wijnbouw: ze hebben grond, gebouwen, plaats om cave of opslagplaats te bouwen, tractoren en niet te onderschatten: know-how met gewassen. Ze kunnen het areaal langzaam opbouwen afhankelijk van de wijnmarkt want ze hebben andere gewassen. Wijnbouwopleiding en vinden van goede consulenten is belangrijk want met matige kwaliteit kom je er niet meer in België. Marketing van hun producten moeten ze leren, dat kan een heikel punt zijn. Sommigen landbouwers beperken zich tot teelt van druiven. Ze verkopen de druiven aan andere bedrijven of laten hun wijn elders maken. Vaak zijn het niet alleen economische motieven die jonge wijnbouwers naar wijnbouw leiden. Samuel Deuse drukt dat mooi uit als hij uitlegt dat alle peren eigenlijk hetzelfde zijn. Wijn is iets specifieks van uzelf, iets dat identiteit heeft. Zo daagt wijn de jongeren in de landbouwsector uit. Ze deden vaak hogere studies en verbreden graag hun horizont.
Crowdfunding in de wijnbouw
Crowdfunding is een interessante maar werk- en tijdsintensieve manier om een wijnbedrijf te financieren. In Wallonië maakt men er gretig gebruik van. Crowdfunding is een waardig alternatief voor lenen bij een bank. Banken zijn niet happig op wijndomeinen gezien ze pas na vele jaren rendabel worden. Christophe Heynen maakte een eindwerk over crowdfunding binnen zijn Master of Wine-opleiding: welke zijn de verschillende soorten van crowdfunding, wat zijn de voor- en nadelen? Zijn werk is te vinden op de Master of Wine-website. Vin de Liège gaf in 2012 het goede voorbeeld voor België. Het ontwikkelde zich met crowdfunding tot een van de toonaangevende domeinen in België met ondertussen 18 hectare wijngaard en mooie kwaliteit. Vin de Liège is een vereniging zonder winstgevend oogmerk. Momenteel zijn er 3500 Vin de Liège-coöperanten. Ze betalen een som geld (500 euro per deel) en krijgen als wederdienst een aantal voordelen zoals korting op de aankoop van flessen. De coöperanten worden betrokken bij de werkzaamheden. Ze krijgen informatiesessies over wijnbouw en leren wijn proeven, ze nemen deel aan sessies waarin de blending van de wijnen gebeurt, leren om te snoeien en helpen bij de oogst. Ze worden deel van de Vin de Liège-familie en haar convivialité. Daarvoor doen ze het ook, niet om er veel financieel voordeel uit te halen. Vin de Liège bewijst elk oogstjaar hoe goed wijnen van interspecifieke druivenrassen kunnen zijn. Mijn hartendief is de houtgerijpte Contrepoint van souvignier gris en solaris, een oranje wijn. Belangrijke pijlers van Vin de Liège zijn sociale betrokkenheid (cultuurvormend, convivialité), sociale economie (crowdfunding-filosofie, inschakeling van werklozen) en ecologie (biologische certificering, interspecifieke rassen). Deze elementen kan men ook terugvinden in het eerste crowdfunding wijnproject van België: Poirier du Loup uit het Luxemburgse Torgny (1999). Dat domein spitst zich toe op mousserende vin naturel (zie het eerder verschenen artikel op de website: De bio-wijngaarden van het Belgische Torgny – Perswijn). Maar ook in recente projecten zoals Vin de Pays d’Herve (8 ha), Blanc Caillou (1,5 ha), Thier de Blier (1,5 ha), Domaine de la Portelette (4,7 ha) en Bellum Fagetum (5 ha) zijn de accenten van Vin de Liège terug te vinden. Net zoals Vin de Liège werken ze met interspecifieke rassen. Men noemt ze coöperatieven maar dat kan misleidend zijn. Coöperatieve slaat hier op de methode van financiering (coöperatieve financieringsmethode) en niet op de bedrijfsvorm waarbij wijnbouwers (grondeigenaars) zich verenigen om de kosten van een wijnbedrijf te delen. Nieuwe wijndomeinen zoals Les Pieds dans la Dyle uit Waver (leuke petnats) of Le Vignoble de Sirault (fijne Fines en Bulles van souvignier gris en johanniter) in Henegouwen sluiten meer aan bij het klassieke idee van een coöperatieve omdat verschillende dorpelingen eigen wijngaarden hebben waarvan de druiven gevinifieerd worden in een gemeenschappelijk gefinancierde cave. Ook hier is het sociale aspect duidelijk: de wijnbouw draagt bij aan het gemeenschapsgevoel in het dorp of de stad, er wordt samen geoogst en gefeest. In Vlaanderen kent men zoiets veel minder: wijnbouw is iets van individuele personen. Sommige wijndomeinen benijden de besproken bedrijven omdat ze voor het werk in de wijngaard en de oogst beroep doen op gratis krachten. Concurrentievervalsing, hoor ik wel eens vallen. Deze bedrijven hebben inderdaad een voordeel maar men mag niet onderschatten hoeveel werk er kruipt in het beheer van deze groep van coöperanten. Daar is personeel voor nodig. En het belangrijkste is dat het werk in de wijngaard goed gebeurt.
Het rijke verhaal van Domaine W
Domaine W is een recent voorbeeld van een succesvol Waals bedrijf opgebouwd op basis van crowdfunding. Het domein ligt in het Waals-Brabantse Sainte, een deelgemeente van Tubize. Op dit moment zijn er 1400 coöperanten. De eigenaars zijn Dimitri Vander Heyden en Sophie Wautier, 40-plussers. Binnenkort hebben ze 8 hectare chardonnay, pinot noir en meunier in productie, uitsluitend voor mousserende wijn. Dimitri maakte een blitzcarrière bij Danone, waar hij commercieel directeur werd met internationale functie. Samen met zijn partner Sophie, een psychologe, trok hij voor het werk naar Oostenrijk. In 2012 kochten ze daar een kleine cave en wijngaard en kwamen in contact met het biodynamische gedachtengoed en het idee van permacultuur. Op 32-jarige leeftijd was Dimitri de wereld van financiën en verkoop moe. Hij wilde iets betekenisvol doen met zijn leven en brak met zijn vroegere loopbaan. De natuur werd een van zijn drijfveren. De Britse wetenschapper/natuuractivist Rob Hopkins werd zijn inspirator.
De wijngaard in Oostenrijk werd verkocht en Dimitri ging aan het werk op het domein van zijn schoonfamilie in Sainte. De familie van Sophie bezit daar een vierkantshoeve met 40 hectare landbouwgrond. Het businessplan van Domaine W werd in 2015 uitgetekend. Ze begonnen met een aanplant van meer dan 1000 bomen en struiken want biodiversiteit is een belangrijk element in de opzet. Later kwamen de wijnstokken maar ook bloemenperken, bijenkorven, schapen en een kippenren. Een boerenpaard ploegt de wijngaard, de schapen grazen in de wijngaard. Er werd voor klassieke druivenrassen gekozen omdat Dimitri die kwalitatiever inschat dan interspecifieke. Druiven van de hoogste kwaliteit zijn belangrijk in het licht van economische duurzaamheid. Het domein kreeg een certificering biodynamie van Demeter. Ik ben kritisch naar de biodynamische theorie maar als er één sterke kant aan zit, dan is het toch de ethische (en spirituele). En dat voel je hier. Domaine W streeft naar een zo klein mogelijke ecologische voetafdruk, het domein moet een oase worden van duurzaamheid. Zo wordt de hoeve ook ingericht, met doorgedreven isolatie, zonnepanelen, grote bekkens voor wateropvang en een installatie om water te recupereren. De verwarming gebeurt niet alleen met zonnepanelen maar in de winter ook door stoken van een zelf gekweekte bamboe-achtige plant, miscanthus giganteus. Die plant groeit in het jaar na de oogst helemaal terug en neemt de bij het stoken uitgestoten hoeveel CO₂ weer op. Geen stookolie meer op Domaine W dus. Er werd een stockageplaats gebouwd voor 200.000 flessen die op een constante temperatuur van 16°C wordt gehouden.
Sophie is de zesde generatie van een landbouwfamilie. De hoeve, gebouwd in 1856, heeft altijd een belangrijke sociale functie gehad in het dorp en blonk tijdens de wereldoorlogen uit door zijn dienstbaarheid en vrijgevigheid. Dimitri en Sophie willen die historische sociale functie van het domein verder zetten. Daarom creëerden ze een gemeenschap van sympathisanten: Club W. Dit zijn coöperanten die toetreden door kiezen van een bepaalde deelnemersformule en betalen van het daarmee verbonden bedrag (minimum 300 euro). Afhankelijk van de formule krijgen ze een aantal voorrechten op het domein en een welbepaald aantal flessen schuimwijn per jaar. In de duurste formule (3600 euro) word je meter of peter van een rij druivelaars, krijg je een naambordje in de wijngaard en zes gratis flessen per jaar. Je geniet een opleiding tot wijngaardwerker. Alle Club W-leden hebben voorrang bij de aankoop van wijn, kunnen de zaal van het domein (Salon W) of het grote dakterras reserveren en allerlei culturele evenementen met de W-community meemaken. Het domein zet zijn deuren geregeld open voor andere bezoekers. Zij kunnen op aanvraag een geluidsbox krijgen om mee te nemen tijdens een uitgestippelde wandeling op het domein met stopplaatsen waar uitleg wordt gegeven via een QR-code.
De ondergrond van de 8 hectare grote wijngaard bestaat uit zand, leem en in de bovenste percelen schist. De percelen worden elk apart gevinifieerd. De rijen tussen de stokken zijn vrij breed en bezaaid met gras en kruiden. Voor goede concentratie en evenwicht tussen fruit en zuren wordt een opbrengst nagestreefd van ongeveer 60 hl/ha. Domaine W ambieert wijnen van de hoogste kwaliteit. Voor de basiswijn wordt gewerkt met spontane gisting en malo. Een deel wordt in hout opgevoed, barriques maar ook grote foeders van 3000 liter. De planning is om meer met hout te werken, meer met reservewijn en langere periodes sur lattes.
Dimitri is bijzonder trots op zijn gloednieuwe Coquardpers, een pers voor 4000 kilo druiven die gebruikelijk is in Champagne. Het werken ermee is intensief want de koek moet tijdens het persen wel vijf keer worden omgeroerd door telkens vier mensen. De belangrijkste cuvée is de Brut de Brabant van ongeveer 50% chardonnay en gelijke delen meunier en pinot noir. We vergeleken de 2020 (33% eik; 2 gram dosage; 2 jaar sur lattes; groene appel, curry, zacht en tegelijk strak mondgevoel, gerookt) met een voor mij persoonlijk nog mooiere 2021 (25% eik; 3,5 gram dosage; 2 jaar sur lattes; brioche, notig, rijpe appel, gedroogde perzik, aards, concentratie, breed, iets complex/gerijpt, lang). Daarnaast maakt het domein een heerlijke Rosé en een finessevolle, mineralige Blanc de Blancs van 100% chardonnay (2020, 10% reservewijn 2019). Alle wijnen hebben karakter en diepgang, het model dat nagestreefd wordt is duidelijk grote Champagne. Het domein is trots op zijn oogst 2021 omdat het er met de beperkte door Demeter toegestane gewasbeschermingsmiddelen in geslaagd is om na een verregende en koele zomer toch een mooie, rijpe oogst van klassieke druiven binnen te halen. Domaine W doet beroep op adviseurs van Demeter, know how uit Champagne en heeft het geluk de talentrijke oenoloog/wijnbouwer Vincent Dienst in eigen rangen te hebben.
Een ander hoogkwalitatief wijndomein dat zich sinds 2018 via crowdfunding ontwikkelt, is Mont des Anges in Henegouwen (Nouvelles), een samenwerking tussen de Belg Vincent De Busschere en Laurianne Lejour uit Champagne. Op een gelijkaardige manier als Domaine W brachten zij een groep van mensen samen die hen helpt het project te financieren: de Club des Amis de Vignoble. Het domein telt ondertussen negen hectare wijngaard. De wijnen kunnen zich meten met die van de grote, prestigieuze buren Vignoble des Agaises en Chant d’Éole. Mont des Anges onderscheidt zich van hen door het gebruik van blauwe druiven zoals meunier en pinot noir. De wijnen zijn geconcentreerd en hebben een mooie structuur. Bedrijven zoals Mont des Anges maar ook Chapitre dekken een deel van de kosten zelf en doen daarnaast beroep op crowdfunding, bijvoorbeeld voor de bouw van een nieuwe cave.
In het tweede deel van het artikel komen Waalse wijnbedrijven aan bod die gestart werden door personen zonder landbouwachtergrond, welgestelde families en investeerders. Dit zijn wijndomeinen zoals Vignoble des Agaises, Chant d’Éole, Château de Bioul, Château Bon Baron, Vignoble du Château de Bousval en Domaine La Falize. Lees ‘De groei van de wijnbouw in Wallonië: krachtiger dan ooit (deel 2)’.
Stefaan Soenen
