Vier jaar geleden bezocht ik Libanon, een piepklein wijnlandje in het Midden-Oosten. Ik deed er eind 2019 verslag over voor Perswijn in het artikel ‘Revival van de Libanese wijnbouw‘ en publiceerde mijn proefnotities op de website. Om mijn kennis van de Libanese wijnbouw na de reis verder te verdiepen, legde ik een verzameling Libanese wijnen aan met de bedoeling ze met wijnvrienden blind door te proeven en te bediscussiëren. De lockdown maakte dit lastig. Eind februari van dit jaar zaten we uiteindelijk met zijn zeven rond de tafel. Twintig wijnen, zowel recente als gerijpte cuvées uit verschillende streken uit Libanon, passeerden de revue. Toevallig, in maart, kwam een aantal Libanese wijnbouwers naar België voor een tasting van hun nieuwe wijnen. Ik had ze in Libanon bezocht. Ze kwamen naar Mechelen op uitnodiging van wijnhandel Gopic uit Retie: Qanafar, Aurora, Coteaux du Liban en Chateau Khoury. Uiteraard was ik erbij, blij om deze mensen opnieuw te mogen ontmoeten. Genoeg stof dus voor een nieuwe, tweedelige reeks over Libanese wijnbouw, met aandacht voor recente evoluties in het wijnland en de penibele economische situatie waarin het verzeild is.
Libanon is de meeste mensen van televisie en krant bekend als land vol problemen. Libanon als kruitvat van politieke spanningen in het Midden-Oosten, een burgeroorlog die nasmeult (1975-1990), een bijzonder complex politiek systeem en veel corruptie. De laatste jaren primeren economische problemen: het land zit financieel helemaal aan de grond. Kort na onze reis in september 2019 braken massale betogingen uit om wantoestanden in het beleid van de Libanese regering aan te klagen. De waarde van de lokale munt, de Libanese pond, is ondertussen volledig ingestort. Levensmiddelen zijn erg duur geworden en er is tekort aan medicijnen en brandstof. Veel mensen zijn werkloos en naar schatting 75% van de bevolking leeft onder de armoedegrens. De banken zijn gesloten, mensen geraken aan hun sterk gedevalueerde spaargeld niet meer en financiële transacties zijn moeilijk en kostelijk. Er ontstond een parallelle markt met Amerikaanse dollars. En alsof dat niet genoeg was, ontplofte in augustus 2020 een voorraad van ongeveer 2750 ton ammoniumnitraat in de haven van Beiroet, de grootste niet-nucleaire ontploffing die de wereld ooit gekend heeft. Een verschrikking voor het land. De situatie is voor vele Libanezen uitzichtloos. Tallozen wijken uit naar het buitenland en veel talent gaat zo verloren.
Ook voor wijnbouwers is alles duurder geworden. Ze geraken moeilijk aan hun materiaal of ze vinden alleen nog minderwaardig materiaal. Gezien de problematische binnenlandse markt, zetten ze alles op alles om hun wijnen naar het buitenland te exporteren. Ongelukkig genoeg kwam er naast alle miserie nog de coronacrisis bij in 2020. Die blokkeerde de export naar het buitenland volledig. Dit maakte de impasse alleen groter. In 2019 vertrok een derde van de wijnen naar het buitenland, ondertussen zou dat ongeveer de helft geworden zijn. Om hun wijnen aantrekkelijker te maken op de internationale markt, laten vele wijndomeinen hun prijzen zakken en wordt meer in bulk verkocht. Het buitenlandse kapitaal is broodnodig. Deze situatie biedt een uitgelezen opportuniteit voor wijnhandelaars en consumenten wereldwijd om met Libanese wijn kennis te maken. Er verschijnen alsmaar meer betaalbare pareltjes op de markt, ook in de Lage Landen. In een eerste deel van dit artikel focus ik op de rode wijnen, waarvoor het land vooral bekend is. Meer en meer wordt in Libanon gefocust op witte wijnen, met verhoogde aandacht voor interessante lokale variëteiten zoals obeideh, merwah en meksassi. Dit aspect komt in deel twee aan bod. Het moet de Libanese wijnbouwers deugd doen te vernemen dat internationaal onderzoek kon aantonen dat autochtone druivenrassen uit Libanon, maar ook Israël, Palestina, Jordanië en Syrië, aan de basis liggen van de meeste beroemde Europese druivenrassen zoals cabernet sauvignon en syrah. Deze bevinding benadrukt nogmaals het historische belang van Libanon in de geschiedenis van de wijnbouw. Reeds 6000 jaar geleden maakten de inwoners van Libanon, de Feniciërs, wijn. Ze verhandelden wijnen over het Middellandse zeegebied en ze verspreidden het idee en de techniek van wijnbouw.
Ondanks alle problemen beleeft de Libanese wijnbouw de laatste 25 jaar een ware renaissance. Het aantal wijndomeinen steeg van acht in 1997 naar ondertussen een 80-tal. De markt blijft gedomineerd door een aantal grote domeinen zoals Ksara (450 ha), Keyfraya (320 ha), Musar(200 ha) en Ixsir (120 ha). Naast deze wijngiganten vinden we meer en meer kleine producenten, jonge wijnbouwers die hun eigen weg zoeken en het uitzonderlijke potentieel bewijzen van het Libanese terroir. Ook de vin naturel-beweging is in opmars met domeinen zoals Sept, Mersel Wine, Verticale 33 en Umami. Er zijn weinig betrouwbare cijfers te vinden in Libanon maar de totale oppervlakte werd een aantal jaren geleden geschat op ruim 2500 hectare met een productie van 10 à 12 miljoen flessen. Het areaal zal de laatste jaren zeker aangegroeid zijn.
Veel wijnliefhebbers leerden de Libanese wijn kennen door de magnifieke rode wijn van Château Musar. De bevlogen wijnmaker Serge Hochar (1939-2014) maakte Musar beroemd en zette wijnland Libanon wereldwijd in de schijnwerper. Château Musar rood is qua stijl nog erg op Europese leest geschoeid en is voor mij zeker niet het voorbeeld van een typische rode Libanees. Gaston, de zoon van Serge, lichtte mij de filosofie van de blend van Château Musar rood toe tijdens een bezoek aan zijn domein: cabernet sauvignon zorgt voor geraamte, carignan voor spieren en vlees en cinsault voor een zachte huid. Uiteraard zijn er verschillende stijlen van rood in Libanon maar de meest voorkomende, zeker in het hogere gamma, is een blend van (hoofdzakelijk) cabernet sauvignon, merlot en syrah. Het laatste decennium is syrah steeds belangrijker geworden en als hulpdruif ook cabernet franc. Er zijn geen wijnappellaties in Libanon en weinig wijnwetgeving: iedereen plant aan wat hij wil. Rhône- en Bordeauxdruiven worden met elkaar geblend en sommigen werken met tempranillo, touriga national, sangiovese of primitivo. Libanese rode wijn is over het algemeen rijk en weelderig, bijzonder fruitig en kruidig, met veel body, een stevige tanninestructuur en voldoende zuren. Vaak vind je in het aromaprofiel een interessante mengeling van gedroogd fruit (vijg, dadel, rozijn) en vers fruit. We treffen zoete en pittige kruiden aan, naast noten en tabak. Ik stel me er vaak buikdanseressen bij voor. Na rijping krijg je interessante, aardse toetsen. De mindere exemplaren zijn zwoel en gekookt qua fruit en hebben onrijpe, stugge tannine. De meeste Libanese wijnen komen uit de Bekaa-vallei, op een gemiddelde hoogte van 1000 meter, met 300 dagen zon per jaar en alleen regen in herfst en winter. Het temperatuurverschil tussen dag en nacht ligt rond de 15° à 20° C, wat de fraîcheur van de wijnen goed doet. We konden aan de lijve ervaren hoe in de avond een koele wind opsteekt. De ondergrond is een mengeling van klei met kalksteen (kalk tot soms 80%). Opbrengsten zijn vaak niet hoger dan 30 hl/hectare.
De blauwe druiven hebben door de hoogte en de blakerende zon een dikke schil en zitten vol tannine en anthocyanen. De beheersing van de tannine is geen simpele zaak hier. De suikeropbouw gaat zo snel dat de fysiologische rijping gemakkelijk voorop loopt op de fenolische rijpheid. In onze proeverij stonden met Château Qanafar (17 ha groot) en Château Khoury (13 ha groot) twee verschillende stijlen naast elkaar. Ze gebruiken nagenoeg dezelfde druivenrassen, vooral syrah, cabernet sauvignon en merlot.
Jean-Paul Khoury uit het centrum van de Bekaa-vallei zoekt meer extractie in zijn wijnen door een lange maceratie waardoor ze jong vrij stug en streng kunnen zijn. De wijnmaker rekent op eikrijping en lange flesrijping om zijn wijnen zacht te krijgen. De wijnen blijven dus lang in de cave. Eén van zijn cuvées, de Symphonie 2010, kwam zelfs nu pas op de markt! De wijnen van Jean-Paul zoals Symphonie, Perseïdes en zeker de geweldige topcuvée Icon (met ook petit verdot) hebben veel structuur en smaakdiepte en blijven fruitig na zoveel jaren rijping. Het zijn complexe wijnen. Ze komen mij voor als ideaal voor restaurants omdat ze af zijn en voor een redelijke prijs te koop. Ze zijn langdurig gerijpt, behielden hun mooie fruit naast bijkomende tertiaire toetsen en zijn klaar om te drinken.
Château Qanafar van Eddy Naim ligt meer in het zuiden van de Bekaa-vallei. Eddy zoekt een meer fluwelige, toegankelijke maar toch zeer geconcentreerde stijl met bijzonder verleidelijk, zoet bessenfruit, kruidigheid en fijne tannine. Eddy laat het sap al tijdens de fermentatie af van de schillen en vermijdt daardoor overdreven extractie van tannine. Korte maceratie dus. Wie deze twee wijnbouwers maar een beetje kent, zal het met me eens zijn dat de stijl van hun wijnen aansluit bij hun persoonlijkheid. Dat fenomeen merkt ik trouwens vaak en het komt me voor als logisch: in de wijn drukt de wijnbouwer ook zichzelf uit. Ook Jean-Paul Khoury kan op aanvraag wijn maken die jong toegankelijk is. Zo maakt hij voor Gopic een heerlijke Red Libanon 2019, een wijn die ik iedereen kan aanraden als betaalbare instap naar Libanees rood (17 euro).
De mooiste rode wijn die we in onze tasting proefden, was de Château 2007 van Coteaux du Liban (syrah, cabernet, merlot). Zestien jaar oud met veel rijkdom, knap en weelderige fruit, kruiden, elegantie en veel finesse. Een wijn die nog te koop is. Hij kost rond de 40 euro maar is zijn geld dubbel en dik waard. Dat Libanese rode wijn niet per se duur hoeft te zijn, bewijst wijndomein Aurora met een heerlijke, houtgerijpte Village 2020 van cabernet sauvignon en merlot (13 euro). Een trapje hoger is hun “Chateau”-wijn van dezelfde druiven (Gopic bvba is invoerder van Aurora, Khoury, Qanafar en Coteaux du Liban).
Welke ontdekkingen heb ik recent nog gedaan wat rode Libanese wijn betreft? De opkomst van de cinsault natuurlijk! De Libanezen ervaren deze druif toch wat als eigen druif gezien cinsault reeds in de 19e eeuw uit Algerije werd binnengebracht door Franse Jezuïten. Wijnen van oude stokken cinsault zijn begeerd. We proefden de befaamde Cinsault Vieilles Vignes van Domaine de Tourelles (2017, verschillende importeurs). Libanese 100% cinsault drijft op rood fruit van aardbei, rode kers en framboos, gedroogd rood fruit ook, kruidigheid, en veel fraîcheur. In dit geval ook een serieuze tanninestructuur die wat overheerst. Mijn voorkeur gaat uit naar de lichtere stijlen Cinsault, met zachte tannine, zoals Coteaux du Liban 2020. Maar ook de Cinsaults van Verticale 33 en Terre Joie. Dat laatste, fantastisch wijndomein wordt sinds kort in de Lage Landen ingevoerd (Matthys Wines). De frisse, fruitige Cinsaults zijn door hun lichtere en delicate stijl voor sommige mensen een verademing naast al die stevige, tanninerijke rode Libanezen maar ze hebben niet die rijkdom en diepte. Cinsault kan in een blend wonderen doen door zijn prachtige rode fruit en aciditeit. Zoals in de rode Château Musar en de mooie cuvée Hochar Père et fils van hetzelfde huis.
Tenslotte nog een woordje over Libanese rosé. Toen ik in 2019 het wijnfestival Vinifest in Beiroet meemaakte, was me de hoge kwaliteit van de rosé opgevallen. Libanezen blijken vooral wit en rosé te drinken, veel minder rood. De meeste rosé wordt gemaakt met de witte wijn-methode, directe persing van de druiven dus. Vinificatie zonder malolactische omzetting. In Mechelen was ik onder de indruk van de finessevolle Paradis Rose 2020 van Qanafar, samengesteld uit 75% tempranillo, 10% syrah en 5% zinfandel. Prachtige zuren, verfijnd fruit en bijzonder culinair! Een andere mooie rosé die we proefden, was de sappige Rosé Altitude 2022 van Ixsir met zowel verfijning als kracht (verschillende invoerders). De allermooiste rosé was de Cabernet Franc Rosé 2017 van Aurora: internationale topkwaliteit! Live and kicking na zes jaar flesrijping. Ook de rode versie van deze wijn heeft hoge kwaliteit en is een aanrader voor de Cabernet Franc-liefhebbers onder ons.
Lees het tweede deel van ‘Libanon revisited. Een prachtig wijnland in crisis’.
Stefaan Soenen
Hoofdfoto: oude flessen rode Musar die rijpen in de Musar-kelder
