Palladius van The Sadie Family Wines – Zuid-Afrika’s witte grand cru

‘In Swartland reed ik altijd door een oude wijngaard van chenin blanc om naar mijn jonge Columella-wijngaard te gaan. Op een gegeven moment dacht ik, ik ben ook gek, ik moet wit maken’, verhaalt Eben Sadie. Palladius was geboren.

Dat was in 2002. De overtuiging om serieus wit te maken in een warm gebied als Swartland, kwam door Eben’s ervaringen in Spanje –Eben was betrokken bij Terroir Al Limit in Priorat– en Zuid-Frankrijk. ‘Ik dacht altijd dat witte wijnen cool climate wines moesten zijn, zoals Mosel en Elzas. Maar ik leerde witte Granges des Pères kennen, Gauby, Le Soula en witte Priorat. En al die sommeliers in Catalonië schonken mediterrane witte wijnen, die vaak beter bij gerechten pasten dan frisse witte wijnen, met veel zuren.’ En door de jaren heen is die wijn, Palladius, net als Eben Sadie’s rode topwijn Columella vernoemd naar een Romeinse schrijver van een meesterwerk over landbouw, uitgegroeid tot de witte grand cru van Zuid-Afrika. Maar een heel andere dan andere destijds al beroemde witte wijnen van Zuid-Afrika, meestal blends van sauvignon blanc en sémillon. Palladius is een Swartlandblend, van wijngaarden op meerdere plekken in het district dat de laatste twintig jaar zo veel betekent voor de kwaliteit, originaliteit en dynamiek in de Zuid-Afrikaanse wijnbouw. En Palladius heeft daar veel aan bijgedragen.

Een ‘lastpak’

Het verhaal van Palladius is evenwel heel anders dan dat van zijn rode tegenhanger Columella (eerste jaargang 2000), vertelt Eben op een zonovergoten middag bij Central Park in Voorburg, waar hij negen jaargangen laat proeven via zijn importeur, Wijnkooperij De Lange. Hij is bijna aan het einde van een lange Europese ‘tournee’ en dus vermoeid. Maar zoals altijd in vorm als het gaat om verhalen. ’Columella (een syrah-based blend, red.) was vanaf het begin in 2000 irritatingly okay, zo’n verstandige jongen. Palladius was van begin af aan een lastpak, gangster and scruffy; ik heb er lang over gedaan om de wijn zo te krijgen als ik hem wil.’ Eben is heel open als hij over de ontwikkeling van zijn wijnen praat en in feite ook heel persoonlijk over zichzelf als wijnboer en wijnmaker (Paul Jordaan, Eben’s rechterhand, is de feitelijke wijnmaker sinds 2019, red.). Hij legt uit dat hij Columella minstens tien jaar op ongeveer dezelfde manier wilde maken, om alles zijn tijd te geven en allerlei jaargangen mee te maken. ‘Bij Palladius heb ik veel sneller dingen veranderd, misschien sneller dan ik wilde. Want veel veranderen maakt alles onoverzichtelijk en dan raak je uit het oog wat werkt, wat goed is.’

Een steeds complexere blend

De meest in het oog springende veranderingen betreft de samenstelling qua druivenrassen. Chenin blanc van oude wijngaarden in Paardeberg, met hun bodems van sterk verweerd graniet, vormt van het begin de basis. Aanvankelijk waren ook chardonnay en viognier belangrijk. Het aandeel viognier, rijk en aromatisch van natuur, is gestaag teruggebracht, chardonnay is helemaal uitgefaseerd. Grenache blanc werd belangrijker als component en in 2004 gebruikte Eben voor het eerst roussanne. In 2007 kwam clairette blanche erbij in de blend en daarna verdelho, beide vroeg geoogst voor extra zuren en frisheid. Vanaf 2011 volgden palomino, marsanne en sémillon blanc en gris, in 2013 colombard. De actuele jaargang, 2019 (2020 is net uit, zag ik), is gemaakt van elf verschillende druivenrassen: chenin blanc, grenache blanc, clairette blanche, viognier, verdelho, roussanne, marsanne, sémillon blanc, sémillon gris, palomino en colombard.

Paardeberg als basis

Qua herkomst is Paardeberg in zuidelijk Swartland, waar Sadie Family Wines gevestigd is, verreweg het belangrijkst. Eben haalt tegenwoordig de druiven uit maar liefst 14 verschillende wijngaarden in Paardeberg, die deels zijn eigendom zijn. Verder heeft Eben twee wijngaarden aan de westkust van Swartland, bij St. Helenabaai, op kalkrijke zandbodems. Tenslotte is er een in Piketberg, in het noorden van Swartland, op het zandsteen van de Piekenierskloof Formation. Ook de bodems zijn van belang in de ontwikkeling van de stijl van Palladius. ‘In het begin had ik meer wijngaarden op schist’, vertelt Eben. ‘Maar schist is vaak beter voor rode wijn, let maar op, waar het graniet begint, staan witte druiven.’ Het sterk verweerde graniet van Paardeberg geeft heel herkenbare wijnen, zeker van chenin blanc. Ze zijn zoutig en mineralig, mits ze niet te veel alcohol en glycerol hebben, en weinig restzoet.

Stijlontwikkeling

En dat was een probleem in de eerste jaargang, 2002. ‘Ik oogstte laat destijds, wilde heel rijpe druiven. Er staat 14,9% alcohol op het etiket, maar de wijn heeft in werkelijkheid 15,3%; ik heb minder dan 15% vermeld vanwege de accijns. We hebben alles ontsteeld en geperst, met gisting in houten vaten van 500 liter, waarvan 25% nieuw hout. Maar de wijn werd niet droog, hield 8 g/l restsuiker. Hij ging op de fles wat hergisten, wijnen hadden zelfs een kleine bubbel. Mijn Deense importeur baalde ervan, Japan was er dol op’, herinnert Eben zich. Maar het was meteen een wake-up call voor Eben. Vanaf 2007 ging hij vroeger oogsten en besloot hij geen nieuw hout meer te gebruiken. In 2013 begon de verbouwing van de wijnmakerij en hadden betonnen eieren (van Nomblot) en amforen van gebakken klei voor de spontane gistingen hun intrede gedaan (die waren er al toen ik in 2012 Eben bezocht). Zijn amforen laat hij door leverancier en vriend Yogi de Beer uit Houtbaai keihard bakken. ‘Op zijn toppunt is de temperatuur 1185 ºC, de amforen worden bijna als glas’, zegt Eben. Dat laat hij doen om zoveel mogelijk oxidatie tegen te gaan en toch te profiteren van de bijzondere vorm van een amfoor. Door de relatief smalle onderkant van een amfoor is het gistcontact vrij gering en de reducerende kracht van de gisten dus minder groot. Hij gebruikt ze voor druivenrassen die gevoeliger zijn voor zuurstof, zoals roussanne en marsanne. De meer ‘reductieve’ variëteiten, zoals bepaalde chenin, sémillon en clairette, gaan in oeufs Nomblot. ‘Beton is poreuzer dan mijn amforen, dus is er meer invloed van zuurstof’, legt Eben uit. Tegelijk staan de eieren bekend om hun goede gistcontact; de vortex die wordt gevormd door de eivorm houdt de gisten zwevend en in permanent contact met de wijn. Ze hoeven dus niet opgeroerd te worden en dus hoeft de cuve ook niet geopend te worden. Dit kan in principe ook allemaal in hout, maar dan moet je van tijd tot tijd een nieuw vat kopen, met als gevolg directe impact op het aroma van de wijn. En dat vindt hij niet passen. Het hout dat Eben gebruikt voor de circa 12 maanden rijping van Palladius, na een gisting en rijping in betonnen eieren en amforen van ook zo’n 12 maanden, zijn oudere houten foeders. ‘In mijn nieuwe kelder kan wijn zich niet verbergen; er is geen make-up, beton, amforen en oud hout laten wijn zien zoals ie is.’ Eben is overigens niet tegen houtgebruik. Überhaupt is hij totaal niet dogmatisch, maar juist onderzoekend en constant scherp op mogelijke verbeteringen. Zo laat hij nu een wetenschapster de microflora van zijn kelder onderzoeken, om te weten welke gisten zijn wijn maken. Ook doet hij onderzoek naar de stabiliteit van de tannine in zijn wijnen.

Beter wijngaardwerk

In zijn wijngaarden heeft hij al veel progressie geboekt, vindt hij. Inmiddels voorbeeldig zijn de natuurlijke maatregelen die hij treft om meer organisch materiaal in de grof zanderige granietbodems te krijgen, om hun watervasthoudcapaciteit te verbeteren, meer vocht in de bodem te houden en de bodemtemperatuur te verminderen. Vooral door het slim gebruik van cover crops en hun beheer. ‘Maar ik heb ook gewoon veel meer mensen werken in de wijngaarden. In 2012 had ik vijf mensen, nu doen we alles met 28. Meer handen en ogen dus, maar die moesten wel getraind worden. ‘Je moet er in het begin echt zelf bij zijn, alles zelf voordoen, met ze door de wijngaard gaan en meerdere planten volgen. Belangrijkst is om ze mee te nemen in het idee, niet alleen vertellen wat ze moeten doen en hoe, maar ook uitleggen waarom. Dat het snoeivlak precies 90º moet zijn, omdat de kans op infecties dan het kleinst is, etc.’

Ultieme Swartlandblend

Het resultaat van het verbeterde wijngaardbeheer is merkbaar in zijn recente wijnen, zegt Eben. Sterker nog, ondanks alle veranderingen van druivenrassen en wijnmaken, noemt hij viticulture als de belangrijkste reden dat Palladius nu is zoals hij de wijn hebben wil: ‘2019 is de beste Palladius die we hebben gemaakt, maar alleen door de wijngaarden en hoe we ze bewerken.’ Eben lijkt na een kleine twintig jaar zijn doel met Palladius dus te hebben bereikt, dat van de ultieme en zeer verfijnde Swartlandblend. En het valt te prijzen dat hij zijn blend niet heeft afgewaardeerd ten opzichte van de eveneens prachtige en zeer boeiende single vineyard-wijnen die hij maakt, zoals bepaalde uit de Ouwingerdreeks. Niet zelden wordt nogal klakkeloos aangenomen dat wijnen uit individuele wijngaarden het summum zijn, een nogal Europese gedachte. De zogenaamde nieuwe wijnwereld in het algemeen denkt daar terecht wat anders over, ook bij gebrek aan beroemde wijngaarden uiteraard. Bovendien hebben Western Cape en Swartland in het bijzonder al een zekere traditie opgebouwd met blends, samengesteld op basis van druiven uit heel verschillende terroirs. Cartology van Chris Alheit is een mooi voorbeeld, maar Palladius loopt voorop.

Altijd zelfkritisch

Maar iemand als Eben Sadie is nimmer tevreden en stelt zichzelf altijd vragen: ‘Soms denk ik, onze wijnen nu zijn wel erg schoon geworden, we hebben wat van dat gangsterkarakter nodig van de eerste Palladius!’ Dat maakt de man zo fascinerend, hij vraagt zich continu –en vaak openlijk– af: hoe kan het nog beter, puurder en origineler? En dus wordt Palladius, nu al zonder twijfel de witte grand cru van Zuid-Afrika, in de toekomst nog beter, dat durf ik wel te stellen. Misschien moeten we onze puntenschaal optrekken naar 25.

Zuid-Afrika’s witte grand cru

Waarom is Palladius Zuid-Afrika’s witte grand cru? Wel, allereerst is het een wijn met een aanzienlijk track record inmiddels. En naar mijn mening moet een wijn die aanspraak wil maken op het etiket ‘Zuid-Afrika’s witte grand cru’ chenin blanc als basis hebben, want dat is het visitekaartje van het prachtige land. En dan liefst chenin uit oude, niet-geïrrigeerde wijngaarden, vanwege hun unieke expressie. De basis ligt in terroir. Maar Palladius is ook –dat heeft u gelezen– een heel mooi samengestelde wijn, waarin elke component zijn functie heeft en de uiteindelijke blend naar het hoogste niveau tilt. Het geheel is meer dan de som der delen. Bovendien is het wijnmaken gecontroleerd maar zeer terughoudend. En als je dan zo’n serie proeft, met alle evolutie van de wijn en de recente jaargangen die van enorm hoge kwaliteit zijn, dan zeg ik: case made.

Proefnotities Palladius

Palladius 2002

chenin blanc 45 %, grenache blanc 20%, viognier 20%, chardonnay 15%

rijp fruit, abrikozen, mango, wat kruidig en spicy, nougat, honing; inderdaad wat zoetig, vol, amandelspijs, warmte, bitters, toch goed; rijpe witte Rhône-achtig, maar tikje zoet. 16 pnt

Palladius 2004

chenin blanc 45 %, grenache blanc 20%, roussanne 15%, viognier 8%, chardonnay 12%

fijn ontwikkeld, anijszaad, perzik, mango, nougat, fris; inderdaad goed zuren, iets glycerol, zoetzuur fruit, warme kruidigheid. 17 pnt

Palladius 2007

chenin blanc 45 %, grenache blanc 20%, clairette blanche 15%, viognier 10%, chardonnay 10%

veel kleur, meer goudgeel; sinaasappelschil, mandarijn, bloesem, nootmuskaat, wat oxidatief; mooi droog, zoutig, noten, kracht en frisheid, goede zuren van op tijd geoogste clairette blanche. 16,5 pnt

Palladius 2009

chenin blanc, grenache blanc, clairette blanche, viognier, chardonnay, roussanne, sémillon, palomino

veel kleur, abrikozen, gekonfijte citroen, zeste, zilt, korianderzaad, wat honing en karamel; veel druk en kracht, aardse warmte, kruidig en heel lang. 17 pnt

Palladius 2011

chenin blanc, grenache blanc, clairette blanche, viognier, verdelho, roussanne, marsanne, sémillon blanc, sémillon gris, palomino

Eben: ‘mijn eerste proper Palladius’; mooi fris en heel compact, fijne elegantie, nog zoet fruit, maar meer detail, precisie; heel gaaf dit, intens, kruidig, nougat, fijne warmte maar ook frisheid, minder zoet fruit en vettigheid, zoutige ondertoon, grote lengte. 17,5 pnt

Palladius 2013

chenin blanc, grenache blanc, clairette blanche, viognier, verdelho, roussanne, sémillon blanc, sémillon gris, palomino, colombard

hier wordt het helemaal mooi qua stijl, erg gedetailleerd, groene kruiden, fynbos, mineralig, vrij schoon maar heel spannend, jong nog; hier wordt het slanker, fijner van structuur, heel precies, energiek nog, heel lang. 18 pnt

Palladius 2015

chenin blanc, grenache blanc, clairette blanche, viognier, verdelho, roussanne, marsanne, sémillon blanc, sémillon gris, palomino, colombard

mooi sappig fruit, perzik, citrus, wat ananas, nog compact, precies, jong; fijn sap, best zoet, ook goede zuren, textuur, heel goede balans en lengte. 17,5 pnt

Palladius 2017

chenin blanc, grenache blanc, clairette blanche, viognier, verdelho, roussanne, marsanne, sémillon blanc, sémillon gris, palomino, colombard

wat reductie nog, citrusfruit, iets amandelen, anijszaad, lokale kruiden, heel gelaagd, fris en precies; zeer intens, prachtige textuur en structuur, iets tannine, goede zuren, heel grote lengte. 18 pnt

Palladius 2019

chenin blanc, grenache blanc, clairette blanche, viognier, verdelho, roussanne, marsanne, sémillon blanc, sémillon gris, palomino, colombard

jong, zilt, wat vuursteen, groene kruiden, heel gesloten nog; prachtig, helemaal af, perfecte balans, structuur, zuren en zouten, grote lengte. 18,5 pnt

Importeur: Wijnkooperij De Lange

Lars Daniëls MV