Op een enkele uitzondering na zal je van Saale-Unstrut bij Nederlandse en Belgische importeurs geen fles in de rekken vinden. Gebrek aan kennis bij ons, de vaak minuscule (hobby)domeinen en de lage productie maken de wijnen minder exportvriendelijk. Voor een goed beeld moet je ter plaatse gaan. Dan besef je pas hoe bijzonder en uniek deze kleine regio wel is.
Het eerste wat je opvalt tijdens een rondrit is het uitgestrekte landschap met kleine, stille dorpen waarin nog steeds een zeker “Ossi” gevoel heerst. Meer dan in Sachsen, die andere wijnregio in het oosten van Duitsland. Sachsen heeft zich duidelijk sneller hersteld na de pauze van het DDR. “Pauze” is eigenlijk zacht uitgedrukt, er was amper ruimte voor eigen initiatief, en de genomen beslissingen stonden niet in het teken van kwaliteit. Zo liet men veel ruimte tussen de rijen in de wijngaarden en er was een weinig doordachte aanplant. Dat maakt Saale-Unstrut tot een gebied met een bonte mengeling van druiven (meer dan vijftig rassen vind je er), waarvan de resultaten niet altijd bevredigend zijn. Een relatief succesverhaal blijkt zweigelt te zijn. Deze druif werd vooral aangeplant na de grote vorst van 1986/87, en vandaag vind je tal van voorbeelden waar rijpheid en frisheid mooi in de wijn samengaan. Voor VDP is zweigelt trouwens toegestaan als druif voor erste Lage. Verder doen weissburgunder, riesling, traminer en in toenemende mate spätburgunder het kwalitatief erg goed. De nog steeds belangrijkste druif in aanplant, müller-thurgau, verliest snel terrein.
Rijke (Sekt)geschiedenis
Saale-Unstrut mag dan niet Duitslands oudste wijnregio zijn, met bewezen wijnbouw sinds 973 is er toch een duidelijke traditie. Het hoogtepunt lag tussen de periode van de 13de eeuw en de Dertigjarige Oorlog (1618 tot 1648). Men schat het areaal toen op ongeveer 10.000 hectare. In vergelijking met vandaag (798 hectare) een enorm verschil in dimensie. Kloosters zoals het cisterciënzer Kloster Sankt Maria Schulpforta vormden de motor van de wijnbouw in de middeleeuwen. Een bezoek aan de site van dit voormalige klooster is een must. Sinds de Reformatie is het een school met internaat. Tal van beroemdheden hebben er gestudeerd, waaronder Friedrich Nietzsche. Je vindt er bovendien een vinotheek van het Landesweingut Kloster Pforta, waarvan de wijnen de laatste jaren steeds beter zijn geworden.
Sekt en Saale-Unstrut, dat is nauw met elkaar verbonden. In de jaren 1820 ontstond het Sekthuis W.F. Bürger, het is echter de in 1856 opgerichte wijnhandel Kloss & Foester die de fundamenten heeft gelegd van wat vandaag de grootste Sektspeler van Duitsland is: het concern Rotkäppchen-Mumm. Kloss & Foester spitste zich snel toe op schuimwijnproductie en door het succes werd druivenmost van elders in Duitsland aangekocht. Ze maakten sier met chique Franse verwijzingen op hun etiket zoals Monopol en Sillery Grand Mousseux. Een rechtszaak van het Champagnehuis Heidsieck & Co maakte daar een einde aan. Het Sekthuis verwees dan maar naar de typische rode capsule, Rotkäppchen dus. Het succes ging onverminderd verder, in 1887 werden vijf ondergrondse verdiepingen gebouwd met een oppervlakte van 13.000 m². Het invoeren van de graduele Sektsteuer in 1908, en het gebrek aan suiker en kurk tijdens de Eerste Wereldoorlog was een tegenslag voor het succes. En vanaf 1948 werd het bedrijf het volksdomein VEB Rotkäppchen Sektkellerei Freyburg, met focus op productie van goedkope schuimwijnen op basis van de gesloten tankmethode. De gebruikte druiven kwamen veelal van bevriende socialistische landen. Na de eenmaking werd het bedrijf gered en thans heeft Rotkäppchen-Mumm een marktaandeel van meer dan 50% in de Duitse supermarkten. De meeste druiven die ze gebruiken komen echter niet uit Duitsland. Een bezoek aan de -deels nog historische- kelders in Freyburg loont de moeite.
De pioniers
Na de eenmaking van Duitsland was het aanvankelijk chaos in de regio. In principe moesten wijngaarden worden teruggeven aan de eigenaars van voor 1949, maar dat verliep niet zonder slag of stoot. Percelen konden ook worden gekocht van het publieke bureau Treuhandanstalt. Zo ontstonden vele, kleinschalige hobbydomeinen. Een echte pionier die spoedig voor professionele wijnbouw koos was onder andere de familie Lützkendorf. Udo Lützkendorf, de laatste chef van het volksdomein startte in 1991 samen met zijn zoon Uwe een eigen wijndomein. Ook Winzerhof Gussek behoort tot de pioniers. André Gussek was de laatste wijnmaker van datzelfde volksdomein. Tot slot is er Bernard Pawis, de man die zich snel op wijntoerisme richtte. De locatie van zijn wijndomein, naast het schitterende kerkje van het voormalige klooster van Zscheiplitz is in die optiek een echte troef. Het zicht vanaf het plateau op de prachtige, historische terraswijngaard Freyburger Edelacker (onderdeel van de Schweigenberg) en het stadje Freyburg hoort tot het mooiste van het gebied.
In het zog van deze protagonisten ontstonden nieuwe, kleinschalige initiatieven. Het meest bijzondere verhaal is dat van Matthias Hey. Deze charismatische, sympathieke jonge knaap is de ster uit de regio. Het domein ontstond pas in 2001, als hobbybedrijf van zijn ouders toen hij studeerde aan de Landesschule Pforta. Na zijn wijnbouwstudies in Geisenheim en Italië professionaliseerde hij het domein vanaf 2007.
In 2019 werd Weingut Hey opgenomen bij VDP (Verband deutscher Prädikatsweingüter). Het kleine domeingebouw ligt aan de prachtige terraswijngaard Naumburger Steinmeister. Idylle is hier troef. Op de mosselkalkbodems ontstaan fraaie wijnen, waar inhoud aan minerale structuur wordt gekoppeld. Interessant is de vergelijking met de meer sappige wijnen van de Naumburger Sonneck (zandsteen). Verder aanbevolen domeinen zijn onder andere Weingut Born, gelegen aan de uitgestrekte Mansfelder Seen en Weingut Böhme&Töchter. Ze maken typische Saale-Unstut wijnen: tikje koelheid, met inhoud en de juiste balans tussen lichtvoetigheid en concentratie. Apart is de Winzerei Lüttmer. Klaus Lüttmer, editor van beroep, produceert op zijn kleine hobbywijngaard een 1500-tal flessen Frühburgunder die bij de beste van Duitsland horen. Of denk aan de vrienden Sebastian Klingbeil en Sören Siegmund die met hun Weinhaus Siegmund und Klingbeil alles behalve mainstream-wijnen produceren. Deze kleine regio toont veel ambitie, met navenant potentieel.
Bodem en klimaat op de 51ste breedtegraad
Bij mijn laatste bezoek einde augustus sprak ik een bezorgde Bernhard Pawis. 2021 zou de derde jaargang op een rij worden met een oogstvolume dat beneden de helft zal liggen. Gemene voorjaarsvorst, gebrek aan regen of een teveel aan regen (2021) maken de omstandigheden in Saale-Unstrut erg wispelturig. In principe is het één van de droogste Duitse regio’s, met een gemiddelde van slechts 500 mm neerslag. Saale-Unstrut ligt in de regenschaduw van het Thüringer Wald en het Harzgebergte. In de warme en droge jaren worden de beste wijnen niet meer gemaakt op de warme wijngaardterrassen, aldus Bernhard Pawis.
De bodems gaan terug tot het Trias (250 – 200 miljoen jaar geleden). Je vindt er een mix van mosselkalk, keuper en in mindere mate zandsteen. De beste zone om de overgang van mosselkalk naar zandsteen vast te stellen ligt beneden Freyburg waar de Unstrut in de Saale vloeit. Algemeen gesproken doen de burgunders (weissburgunder, chardonnay, spätburgunder,…) het erg goed op de kalkbodems. Daar ligt volgens Matthias Hey het meeste potentieel voor de regio.
Om het unieke karakter van de regio, en diens wijnen, te onderstrepen werd in 2010 de vereniging Breitengrad 51 opgericht. Er is weinig wijn voor export, maar de acht leden van deze vereniging hebben zo een platform om Saale-Unstrut meer bekendheid te geven.
Saale-Unstrut doorgronden vraagt een bezoek ter plekke. Alleen zo kan je het aparte karakter van de mensen, de wijnen en het landschap doorgronden. Opvallend is het aantal wijngaardhuisjes, tekenend voor het postkaartlandschap. Sommige van deze huisjes zijn echt pareltjes zoals het beroemde Toskana-Schlösschen en het huisje in de hertogelijke wijngaard van Freyburg. Het culturele erfgoed is groot, de Dom van Naumburg moet je gezien hebben (Unesco Werelderfgoed).
Je kan er heerlijk wandelen en fietsen, het grote toerisme heeft Saale-Unstrut (nog) niet ontdekt. Zowel Gasthof Zufriedenheit in Naumburg (www.gasthof-zufriedenheit.de) als Weinhotel Freylich Zahn in Freyburg (www.freylich-zahn.de) bieden uitstekend slaapcomfort en een dito keuken.
Wijnbouw in Saale-Unstrut
Oppervlakte wijngaard (2019): 798 hectare
Druivenaanplant (2019): 15,2 % müller-thurgau (w), 13,7 % weissburgunder (w), 8,9 % riesling (w), 6,8 % dornfelder (r), 6,4 % bacchus (w)
Verhouding wit/rood (2019): 75 % wit, 25 % rood
Informatie over het wijngebied Saale Unstrut.
Gerd Brabant
Gerd is samen met Marc Roovers de auteur van het recent verschenen wijnboek ‘Wijnland Duitsland: ontdekken, proeven en beleven’.
