“Het is hier heel levendig,” zegt Chiara, terwijl het enige geluid dat ik waarneem dat van een zacht winterbriesje in de kale bomen is. Een verwarrende en lachwekkende opmerking, zeker als die komt van iemand die een groot deel van haar leven in Milaan heeft gewoond. Ik ben op bezoek bij het wijngoed Oltretorrente van Chiara Penati en haar man Michele Conoscente. Zij verhuisden dertien jaar geleden naar Paderna, een klein dorp in de appellation Colli Tortonesi, een heuvelachtig wijngebied in het zuidoosten van Piemonte, dat momenteel de aandacht trekt met zijn fantastische Timorasso’s. Om de hectiek van het moderne leven te ontlopen, hebben verschillende andere Milanesi hun voorbeeld gevolgd. Sommige houden vast aan hun stadse carrières, andere bouwen een nieuw leven op, zoals Chiara en Michele, die nu een wijngoed runnen van een kleine 8 hectare, waarvan vijf met voornamelijk oude wijnstokken. En dus is Paderna inderdaad iets levendiger dan het vroeger was.
De wijnbouwers in de Colli Tortonesi produceerden lange tijd bulkwijn of ze verkochten hun druiven buiten de regio. “De kwaliteit was goed, maar de Tortonesi waren geen ondernemers,” legt Chiara uit. En toen het platteland ontvolkte en andere gewassen lucratiever werden, liep het met wijnstokken beplante areaal terug. Barbera, dolcetto, cortese en croatina waren de belangrijkste rassen. Timorasso was ooit ook populair, maar door de hogere opbrengst van cortese, verdween het uit beeld. Totdat een aantal wijnbouwers, Walter Massa voorop, eind jaren tachtig de kwaliteit van het inmiddels bijna uitgestorven ras herontdekten. Nu zit wijnbouw in de Colli Tortonesi weer in de lift en is timorasso het uithangbord van de appellation. En daar worden prachtige wijnen van gemaakt, meestal met flink wat body en een goede structuur. In zijn boek Godforsaken Grapes noemde Jason Wilson zijn eerste Timorasso zelfs life changing.
Biologisch en hands-off
Het dertien jaar oude wijngoed Oltretorrente is wat dat betreft representatief – hun Colli Tortonesi Rosso (een rode field blend van onder andere barbera) is hun best verkochte wijn, maar de Timorasso groeit het hardst. Chiara en Michele zijn eerste-generatie wijnmakers, die alles zelf hebben moeten opbouwen. Beiden hebben agrotechniek in Milaan gestudeerd; Michele specialiseerde zich in wijnbouw en Chiara studeerde een jaar in Wageningen. In de wijngaard werken ze gecertificeerd biologisch. Een biodynamische werkwijze is nog een brug te ver, maar de ambitie is er. In de kelder hebben ze een niet-dogmatische hands-off benadering. Ze gebruiken voor de meeste wijnen geen industriële gist en de malolactische omzetting laten ze spontaan plaatsvinden. Gebeurt dat niet, dan filteren ze de wijn. De wijnen krijgen een minimale sulfiettoevoeging. De resultaten zijn veelbelovend.
Kwaliteitsdruif timorasso
Timorasso is een ras dat zijn oorsprong heeft in de Colli Tortonesi. Chiara vertelt me dat het geen makkelijke druif is. “Het ras ontwikkelt veel blad waardoor in vochtige omstandigheden makkelijk schimmelziekten ontstaan. De compactheid van de tros helpt ook niet. Bovendien is het een ras met een lage en wisselvallige opbrengst. Wij hebben zelfs wijnstokken die nog helemaal nooit iets opgeleverd hebben,” zegt Chiara berustend. Verder bouwt timorasso makkelijk suiker op, wat het onder controle houden van het alcoholpercentage bemoeilijkt. Maar het weegt op tegen timorasso’s semi-aromatische karakter en de capaciteit om zijn zuren te behouden. “Aanzuring is normaalgesproken niet nodig,” bevestigt Chiara.
De potentieel hoge kwaliteit van Timorasso is niet onopgemerkt gebleven. Wijnmakers uit andere regio’s hebben hun weg naar de Colli Tortonesi gevonden. Onder meer Vietti, Oddero, Broglia en Roagna hebben inmiddels wijngaarden nabij Monleale, het deel van de appellation waar de beste wijnen vandaan komen en waar ook Walter Massa gevestigd is. De appellation telt nu zo’n 300 hectare. Chiara merkt op dat door de toestroom het aanbod van Timorasso de vraag zou kunnen gaan overstijgen.
Derthona
Om te vermijden dat andere regio’s met het succes van timorasso aan de haal gaan, heeft het lokale consorzio di tutela (het toezichthoudende orgaan van de appellation) al aan het begin van de eeuw besloten een eigen naam voor wijnen van de timorassodruif uit de Colli Tortonesi te introduceren. Als je een Timorasso van de appellation Colli Tortonesi wilt kopen moet je daarom vragen naar een Derthona. Niet zomaar een naam, maar de oude Romeinse naam voor Tortona, de hoofdplaats van de regio. De plaatselijke voetbalclub heet trouwens ook Derthona.
Daarnaast heeft het consorzio onlangs aan het Ministerie van Landbouw gevraagd om de nieuwe subzone Derthona Timorasso goed te keuren. Op deze manier hoopt het de plaats nog duidelijker aan de wijn te koppelen.
Oltretorrente ontleent zijn naam aan een roman van Pino Cacucci, die op zijn beurt vernoemd is naar een wijk in de stad Parma, waar in de jaren twintig van de vorige eeuw een opstand tegen het fascisme uitbrak. Op het label van Oltretorrente’s witte field blend prijkt een portret van Guido Picelli, de leider van het verzet. Chiara waardeert de teneur van het boek. “Het is bemoedigend om te denken dat je zonder middelen, maar met de juiste instelling, iets groots kan doen.” Chiara en Michele zijn goed onderweg!
Proefnotities Timorasso
De zeven Timorasso’s die ik proefde, één bij Oltretorrente en zes die het consorzio di tutela mij toestuurde, hadden allemaal enige textuur, de meesten waren ietsje bitter op de finish en deden soms in de verte denken aan een Viognier of een Fiano. Allen hebben bewaarpotentieel, met uitzondering van de zeven jaar oude Timorasso van Vigneti Massa die nu wel eens op zijn top zou kunnen zijn. Geen van de wijnen had waarneembare invloed van houten vaten. Volgens Chiara Penati is dat de gangbare stijl.
Oltretorrento, Derthona 2021
100% timorasso, 14,5% abv, rijping in cement
Op de neus tref ik droogbloemen, wat hooi, een drupje grapefruit, witte perzik en zelfs iets grafietachtigs aan. In de mond geeft een lichte viscositeit de levendige zuren een mooie, bijna fluwelen afronding. De wijn is droog, een beetje ziltig en lang, eindigend met een klein grapefruitbittertje. Heeft nog een paar jaar nodig om zijn ware expressiviteit te tonen.
La Colombera, Derthona 2021
100% timorasso, 14% abv
Na een eerste vleugje vluchtige zuren, braken aroma’s van intense meloen, perzik, wat geblancheerde amandelen en een likje bijenwas door. Voor een koele jaargang een verrassend rijpe fruitcocktail waarvan de smaken lang aanhouden. Een redelijk stevige body, in balans gehouden door voldoende frisse zuren. Meer een spijsbegeleider dan een aperitief. Klein beetje grip.
Valli Unite, Derthona 2020
Valli Unite is een kleine, biologische coöperatie met circa 30 leden die gezamenlijk 100 hectare verbouwen. Hun website beschrijft het project als “een ecosysteem in harmonie met de natuur, door de mens alleen gewijzigd waar dat strikt noodzakelijk is.”
Geen geselecteerde gisten, geen klaring, geen filtratie. 2 à 3 dagen schilcontact. 13% abv.
Goudkleurig, neigend naar amber. Heel klein beetje troebel.
Aromatisch: sinaasappelschil, mandarijn, rode appels, floraal, wat kweepeer, beetje teer, met wat lucht zelfs iets van rode-gele kersen. Een duidelijk gevoel van schilcontact. In de mond domineert de textuur over het fruit. Droog en een tikje drogend door de aanwezige tannine. Een mooie, gestructureerde wijn (ik zou zeggen orange, maar Valli Unite noemt hem wit), waarbij de neus misschien iets meer belooft dan wordt waargemaakt. Decanteren.
Vigneti Repetto, Derthona 2019
100% timorasso, 13,5% abv, vergisting en rijping (9 maanden) in rvs met regelmatige bâtonnage
Prachtige citrusaroma’s, gevolgd door peer, witte perzik, wat droge witte bloemetjes en amandel, stijgen op uit het glas. Subtiel, maar niet verlegen.
Droog. Wat crèmig (waarschijnlijk van opvoeding op de lies) die de tintelende zuren mooi complementeren. Fijne textuur die gedachten aan citroenschil oproept. Rijpe appels, klein stukje gele meloen. Beetje ziltig. Lange finish met een licht toets van bittere amandel en wat grapefruit. Zeer goede balans en harmonie. Serieus genoeg voor bij de maaltijd, maar met voldoende lichtheid en frisheid om als aperitief in te zetten. Heel goede wijn.
Kalkrijke kleibodems in de Colli Tortonesi appellation (Foto: Oltretorrente)Broglia, Derthona 2019
13,5% abv, wijngoed is gevestigd in Gavi.
Rijpe kern van abrikoos en perzik, citroen en citroenschil omhuld door licht yoghurt aroma.
In de mond proef ik daarbij wat caramel, walnoot en drop. Duidelijke tekenen van flessenrijping. Probeert grootse indruk te maken, maar voelt wat opgeblazen, niet helemaal in balans. De bittere noot op de finish is wat te intens.
Claudio Mariotto, Derthona 2019
100% timorasso, 14% abv. Geen gebruik van herbiciden of systemische producten. Een jaar op de fijne lies met lichte bâtonnage.
Rijpe, wat gereserveerde neus met droogbloemen, perzik, rijpe peer.
Licht crèmig mondgevoel, bijna een beetje caramellig. Wordt beter na decanteren. Maakt benieuwd naar de andere vier Timorasso’s die Mariotto produceert.
Vigneti Massa, Derthona 2016
100% timorasso, 14% abv. 12 maanden op de fijne lies in rvs met regelmatige bâtonnage.
Massa’s wijn toont het bewaarpotentieel van Timorasso. Prachtig ontwikkeld.
Goudkleurig. Op de neus nog veel rijp fruit: perzik, abrikoos, meloen, peer, maar ook wat geroosterde cashewnoten, walnoot en een vleugje rozenwater. Diep en gelaagd.
Op de tong elegant en complex. Het primaire fruit verschuift naar de achtergrond ten gunste van noot- en broodachtige smaken, een kern van rijpe vruchten blijft aanwezig. Krachtig, maar elegant.
Bart de Vries
Op 12 en 13 maart 2023 vindt het evenement Derthona 2.0 plaats. Zowel professionals als liefhebbers kunnen dan twee dagen lang met de wijnbouwers praten, Derthonas proeven (los en in combinatie met verschillende gerechten), de regio ontdekken en masterclasses volgen. Meer informatie op de website van het consorzio.
Importeurs Timorasso:
De wijnen van Oltretorrente worden geïmporteerd door Smaragd Wijnen.
Vigneti Massa – Karakter Wijnimport.
Valli Unite – Zuiver Wijnen
Claudio Mariotto – Piemonte Import
La Colombera – Anfors Imperial
