Sémillon, verborgen treasure van het zuidelijk halfrond

In een deel van de wijnwereld waar internationaal aansprekende variëteiten als chardonnay en sauvignon blanc het witte wijnspectrum domineren, blijkt sémillon een haast verborgen specialiteit van bepaalde gebieden. 

Al langer was me duidelijk dat bepaalde wijnen van sémillon –meestal geschreven als semillon buiten Frankrijk– bij de beste en meest interessante van het zuidelijk halfrond horen. Niet alleen in Australië, maar ook in Chili. En heel overtuigend in Zuid-Afrika. Dat bleek eens te meer tijdens een goed georganiseerde proeverij door Marieke Kruize en Udo Göebel MV, op 5 juni jongstleden in Amsterdam. Die proeverij, waarbij ook allerlei interessante informatie over sémillon in Zuid-Afrika werd gegeven, vormt dan ook de directe aanleiding voor dit artikel. En ook omdat de beste Zuid-Afrikaanse Semillons redelijk tot goed verkrijgbaar zijn in Nederland, gaat naar die wijnen, hun herkomsten en makers de meeste aandacht uit. Maar uiteraard komt ook Australië, met o.a. het eigenzinnige Hunter Valley, aan bod, gaan we naar Rio Negro en Uco Valley in Argentinië en kijken we naar sémillon in Itata en Maule, de hotspots in Chili. 

Vele gezichten

Sémillon is een van oorsprong Franse variëteit, die nauw verwant is aan sauvignon blanc en tot de 18e alleen in de regio van Sauternes werd gecultiveerd. Met hun dunne schil zijn de druiven gevoelig voor botrytis, die onder de juiste omstandigheden zorgt voor nobele rotting en de wijnen van Sauternes en Barsac wereldberoemd heeft gemaakt. Dan ruiken de wijnen naar honing, sinaasappelschil en rozijnen, en zijn ze rijk, gelaagd en zoet van smaak. Indien sémillon heel vroeg wordt geoogst, zoals in Hunter Valley (10-11% alcohol), ruikt de jonge wijn vrijwel nergens naar en moet men jaren wachten op aromatische complexiteit. Bij een iets latere, maar nog steeds relatief vroege oogst (11,5-12% alcohol), kan zijn wijn erg lijken op die van sauvignon blanc, met groene aroma’s van vers gras, paprika en peper. Volledig rijpe druiven (veelal 13-14%) geven wijnen met aroma’s van citrusfruit, boenwas en lanoline, en de filmende smaak, die met ouderdom olieachtig kan worden. 

Eens populair, later afgedankt

In de wijngaard zijn de planten niet veeleisend en kunnen ruime opbrengsten geven. Dat is ook een reden dat sémillon eens heel gewaardeerd werd door wijnboeren. En om die reden maakte sémillon waarschijnlijk al deel uit van de eerste vitis vinifera die midden 17e eeuw door de Hollanders naar de Westkaap werden meegenomen, samen met bekende muscats en chenin blanc. In Australië arriveerde sémillon later, in 1831, als onderdeel van een grote collectie bekende Europese druivenrassen die James Busby (‘de vader van de Australische wijnbouw’) had meegenomen. In Chili en waarschijnlijk ook in Argentinië kwam sémillon waarschijnlijk midden 19e eeuw pas aan, samen met andere, veel beroemdere Bordeauxvariëteiten als cabernet sauvignon, merlot en malbec. In veel gebieden was hij aanvankelijk populair en veel aangeplant, maar werd sémillon langzaam maar zeker achtergesteld en zelfs gekleineerd door meer modieuze variëteiten als sauvignon blanc en chardonnay. Semillon bleek veel minder commerciële allure te hebben en dat kwam slecht uit in de tijden dat de internationale wijnhandel vanaf het zuidelijk halfrond enorm groeide, in de laatste 20 jaar van de 20e eeuw en het begin van de 21e eeuw.

Oude wijngaarden essentieel

Maar gelukkig zijn er gebieden die er hun specialiteit van hebben gemaakt. Onverwachte gebieden, waar sémillon al decennia lang als meer dan die dankbare blending partner van sauvignon blanc wordt gezien. Én gelukkig zijn er goede wijnboeren die sémillon hebben herontdekt, vooral met dank aan oude wijngaarden, die de tijd goed hebben doorstaan. Want voor solosucces is de leeftijd van de planten van belang, zo blijkt ook bij sémillon, van Hunter Valley en Franschhoek tot Itata . Sterker nog, de unieke kleurmutatie die in Zuid-Afrika semillon gris oplevert, schijnt pas na 40-50 jaar op te treden. Uiteraard maakt men niet alleen droge wijnen van sémillon. Ook in de zogenaamde Nieuwe Wijnwereld wordt op bepaalde plekken wel wat bijzondere (edel)zoete wijn gemaakt van sémillon. In het vervolg gaan we inzoomen op de landen van het zuidelijk halfrond, die bijzondere Semillon voortbrengen. Wijnen die er een welkome verrijking zijn van het vaak behoorlijk voorspelbare witte wijnaanbod.

Sémillon aanplant

wereldwijde aanplant: 18.693 ha (0,42%)

meeste aanplant: Frankrijk (± 10.500 ha; 56% van wereldtotaal)

meeste aanplant binnen Frankrijk: Bordeaux (6.433 ha) en Bergerac (3.574 ha)

zuidelijk halfrond: Australië (4.569 ha), Zuid-Afrika (1.023 ha), Chili (818 ha), Argentinië (703 ha)

Zuid-Afrika

Als we tegenwoordig aan druivenrassen in Zuid-Afrika denken, dan komt direct chenin blanc in ons op, of misschien pinotage. Maar er was een tijd dat semillon (zonder accent) verreweg de belangrijkste wijndruif in Zuid-Afrika was. In 1822 was semillon naar verluidt goed voor 93% van de totale aanplant in Zuid-Afrika. De variëteit droeg in het Afrikaans de naam groendruif, naar de felgroene kleur van zijn bladeren, een naam die terug in de mode komt trouwens. En de druif werd zó gewoon, dat hij later simpelweg wijndruif werd genoemd (tot 1900 wist men ook niet dat het om sémillon ging). In de jaren 70 van de twintigste eeuw was zijn aandeel echter al drastisch teruggelopen, tot 3%. En tegenwoordig is het ± 1,1%. Als een van de hoofdredenen van die terugloop in aanplant wordt altijd de toenemende populariteit van (eerst) chardonnay en (later) sauvignon blanc genoemd. Verder worden twee ogenschijnlijk tegenstrijdige gronden genoemd, die in Zuid-Afrika echter naast elkaar bestaan: de relatief hoge kostprijs van semillondruiven én zijn imago van bulkwijndruif, dat nog steeds deels klopt. Semillon wordt ook in Zuid-Afrika met succes gebruikt in blends met sauvignon blanc, zoals bepaalde goede wijnen uit in Stellenbosch, Elim en Durbanville bewijzen. Maar de mooiste en meest bijzondere wijnen komen uit een klein aantal oude wijngaarden van sémillon in Franschhoek, Swartland en Olifantsrivier (Skurfberg). ‘Vooral Franschhoek lijkt echt de thuishaven van Semillon in Zuid-Afrika te worden’, vertelt Chris Mullineux van Mullineux Family Wines en Leeu Passant. Dat heeft niet alleen te maken met inmiddels bekende oude wijngaarden als La Colline (1936), Eikehof (1902) en Landau du Val (1905), waarvan een aantal van de beste Semillons van Zuid-Afrika worden gemaakt. ‘Er is in Franschhoek ook een heel spannend recent project, genaamd GD1 (vernoemd naar de kloon Groendruif 1). Daarin werken zo’n tien producenten samen om meer te leren over Semillon en samen een wijn te maken die typerend is voor Franschhoek’, aldus Chris. De inspiratie hiervoor deden ze trouwens op tijdens een proeverij in Hunter Valley, Australië.  

Semillon gris

In de oude wijngaarden van Zuid-Afrika staan al sinds jaar en dag ook planten die rozerode druiven geven; die worden semillon gris of semillon rose genoemd. Het gaat om een kleurmutatie die –voor zover bekend– alleen in Zuid-Afrika voorkomt. Chris Mullineux: ‘Als planten van semillon blanc zo’n 40 tot 50 jaar oud worden, muteren ze naar semillon gris. Of Rooi Groendruif in het Afrikaans.’ Die mutatie is heel bijzonder, want normaliter gaan kleurmutaties van noir naar gris naar blanc, zoals bij de pinots en grenaches. Er wordt vermoed dat de mutatie gedreven wordt door klimatologische factoren, ook omdat de mutatie omkeerbaar schijnt te zijn. Behalve als de semillon gris is uitgeselecteerd en in een kwekerij vermeerderd, dan schijnen de planten rozerode druiven te blijven geven. 

Fantastische Zuid-Afrikaanse Semillon

Alheit Vineyards, Semillon Monument, Franschhoek (Benier Global Wines)

Mullineux, Semillon CWG The Gris Old Vines, Swartland (Winematters)

Sadie Family Wines, Kokerboom, Olifantsrivier (Wijnkooperij De Lange)

Boekenhoutskloof, Semillon, Franschhoek (Delta Wines)

Thorne & Daughters, Semillon Old Vine Paper Kite, Swartland (Winematters)

Thorne & Daughters, Semillon Tin Soldier, Swartland (Winematters)

Damascene, Semillon Franschhoek (Smaragd Wijnen)

Naudé, Groendruif Old Vines 2020, Franschhoek (België: Matthys Wijnimport)

Australië

In Australië weet men het exacte jaar dat semillon (ook hier zonder accent gespeld) aankwam: 1831. Engelsman James Busby was op rondreis geweest in Frankrijk en Spanje om een verzameling van de beste druivenrassen te maken en mee te nemen naar Australië. Daaronder zaten niet alleen variëteiten voor de destijds populaire versterkte wijnen, die langer meegingen en beter tegen reizen konden, maar ook klassieke Bordeauxvariëteiten, inclusief semillon. Die werd al vroeg aangeplant in Hunter Valley, relatief dichtbij Sydney waar Busby lange tijd docent wijnbouw was aan een school. Maar eerlijk is eerlijk, Hunter Valley is natuurlijk gezien verre van het ideale terroir voor sémillon. Het heeft een vochtig subtropisch klimaat, met niet alleen hoge temperaturen gedurende het groeiseizoen (overdag vaak tegen de 30 ºC, ’s nachts niet onder de 15 ºC), maar ook beduidende (zomerse) neerslag (350-400 mm). Die bijzondere natuurlijke omstandigheden en deels heel oude wijngaarden hebben door de decennia heen een totaal unieke wijnstijl opgeleverd en Hunter Valley Semillon zeer gewaardeerd gemaakt als wijn. Voor behoud van zuren en om problemen met schimmels tegen te gaan, wordt semillon vroeg geoogst –vaak begin februari–, op alcoholniveaus van 10,5-11%. De pH’s van de wijnen ligt meestal rond 3.0, met totale zuurgehalten van 7 gr/l. In hun jeugd zijn de wijnen aromatisch zeer neutraal en oninteressant, met hooguit wat citrusfruit en kamille. Na jaren rijping, minimaal 5 jaar, ontstaat enig bouquet, met een typerende toon van lanoline, maar de wijnen blijven vegetaal. Weer jaren later, na minimaal 10 jaar, krijgt lanoline gezelschap van noten en toast, alsof de wijn malo en hout heeft gehad (maar dat is zelden het geval). De geur wordt complex en de smaak olieachtig; heel bijzonder en uniek wereldwijd.

Maar Australische Semillon is meer dan Hunter Valley. Margaret River brengt vooral goede blends voort met sauvignon blanc en Barossa Valley Semillon is divers, met ook wijnen van heel oude wijngaarden. Ten slotte heeft Australië ook een wereldberoemde zoete Semillon: Noble One van De Bortoli. Deze Botrytis Semillon, product dus van nobele rotting door botrytis cinerea, komt uit het warme Riverina, waar irrigatiekanalen en klei de omstandigheden voor botrytis bevorderen. De druiven worden in april, soms mei pas geoogst en bepaalde jaargangen zijn groots, zoals 2010, 1995 en 1984.

Bijzondere Hunter Valley Semillon

Tyrrell’s Wines, Vat 1 Semillon (Edwines)

Brokenwood, Semillon ILR Reserve (Wijn op Dronk)

Argentinië

In Argentinië speelt semillon een heel bescheiden rol. De meeste aanplant betreft blauwe druiven (± 56%), met malbec voorop, en er staan ook (nog) heel veel rosadas aangeplant (± 25%), rozerode variëteiten die tot de criollas behoren. Slechts 19% van alle aanplant in Argentinië wit, waaronder vooral verschillende varianten van torrontés en ook chardonnay. Wijnen van 100% semillon zijn heel schaars maar onverwacht goed. De twee bekendste komen uit heel verschillende gebieden, maar beide van oude wijngaarden. Finca Manoni is een wijngaard van 120 jaar oud in El Peral, Tupungato (Uco Valley), van ver voor de tijd van de grote doorbraak van Uco Valley op het wereldtoneel, begin deze eeuw. Michelini-Mufatto, een bijzonder familiebedrijf dat ook buiten Argentinië wijnen maakt (Bierzo, Spanje), maakt er een wijn van die deels met de schillen heeft gegist, genaamd Certezas. Het wonderkind van Mendoza, Mattias Ricitelli, maakt van twee oude wijngaarden in Río Negro in Patagonië, aangeplant in de jaren 60, een in Argentinië hooggewaardeerde wijn genaamd Semillón.

Het opzoeken waard

Mattias Ricitelli, Semillón Old Vines, Rió Negro

Michelini-Mufatto, Semillon Certezas, Tupungato (Mendoza)

Chili

Net als in Zuid-Afrika was semillon in Chili ooit de meest aangeplante witte variëteit. En net als in Zuid-Afrika werd de druif verdrongen door chardonnay en sauvignon blanc. Julio Bouchon, producent van de beroemdste Semillon van Chili, afkomstig van 80 jaar oude stokken in Maule: ‘In de jaren 60 was semillon het meest aangeplante druivenras, met meer dan 30.000 hectare. Maar na de opmars van chardonnay en sauvignon blanc in de jaren 80 en 90 is er minder dan 1000 hectare over.’ Maar semillon is een verborgen schat van Itata en Maule, waar een aantal heel goede oude wijngaarden bewaard zijn gebleven. Er zijn ook bijzondere lekken in Colchagua en Maipo, geeft Julio aan. En er zit weer leven in Chileense Semillon. ‘In 2017 zijn we een groep gestart met producenten van Semillon, genaamd Semillon Sessions’, vertelt Julio Bouchon enthousiast. ‘We hebben proeverijen en presentaties gedaan in Chili, Argentinië en Londen. De groep bestaat uit Carmen, Aresti, Garage Wine & Co en Bouchon. Maar er zijn meer goede producenten van Semillon in Chili, zoals Maturana, De Martino, Carter Mollenhauer en natuurlijk Roberto Henriquez.’ Die laatste maakt heel spannende wijnen van semillon, blends maar ook wijnen van alleen semillon, zoals Molino del Ciego van een meer dan 90 jaar oude wijngaard bij Coelemu in Itata.

De stijl van Semillon in Chili heeft zich flink ontwikkeld, vindt Julio Bouchon. ‘Tien jaar terug zag je vooral frisse, reductief gemaakte wijnen uit RVS. Tegenwoordig zijn er wijnen gemaakt in amforen, gegist met de schillen, gedurende 3 tot wel 12 maanden. Anderen gisten in barriques en laten de wijn lang op de gisten rijpen in hout, zoals wij doen met onze Granito.’ Er is zeker geen duidelijke Chileense stijl, zoals Hunter Valley die wel heeft ontwikkeld, geeft Julio aan. ‘Maar de meeste producenten maken Semillon op een natuurlijke, niet-ingrijpende manier, door middel van spontane gisting, geen filtratie, etc.’ 

Lars Daniëls, Magister Vini

Spannende Semillon Chileno

Bouchon Family Wines, Granito Semillon, Maule (Poot Agenturen)

Roberto Henriquez, Molino del Ciego Semillon, Itata (Smaragd Wijnen)

Viña Carmen, Quijada Semillon, Colchagua Valley (Vinites)

Rogue Vine, Super Itata Semillon, Itata

Viu Manent, Noble Semillon, Colchagua Valley (Kwast Wijnkopers)