Het kan verkeren. In 2022 zijn droogte, hitte en bosbranden actuele thema’s in de Europese wijnbouw. Hoe anders was het in 2021, waarvan de wijnen nu op de markt zijn en komen. Joep Speet, Magister Vini en sourcing manager bij Delta Wines, bespreekt hier een specifiek probleem van 2021: valse meeldauw.
Na de vorst in april 2021 is dat groeiseizoen in veel wijngebieden in Frankrijk gekenmerkt door andere problemen. In het zuiden sloeg de droogte toe, in het noorden waren er onder andere uitbraken van valse meeldauw door de natte omstandigheden. Ook in bijvoorbeeld Duitsland is valse meeldauw in 2021 een probleem gebleken. In deze bijdrage een uitleg over wat valse meeldauw is en hoe deze voorkomen kan worden.
Terminologie
Veel wijnkenners die met een Franse wijnboer in de wijngaarden staan, hebben het meegemaakt dat de wijnboer spreekt over mildiou. Het is goed te beseffen dat deze term niet wijst op meeldauw maar valse meeldauw betreft. Meeldauw is in het Frans oïdium. In het Engels wordt de situatie een stuk duidelijker: die onderscheiden powdery mildew en downy mildew. Powdery slaat op het witte poeder dat op de bladeren (en eventueel trossen) ontstaat en is meeldauw. Downy mildew vormt een soort blaasjes of donzige vlekken aan de onderkant van het blad. Downy slaat dus op de onderkant. Dit is de valse meeldauw en wordt door de Fransen mildiou genoemd. Om compleet te zijn: ook de Duitsers onderscheiden echter en falscher Mehltau. Bovendien komt ook de term peronospora in bijna alle talen voor. Strikt genomen slaat dit op de schimmel die valse meeldauw veroorzaakt. De peronospora is dan de oorzaak en valse meeldauw het gevolg. De Latijnse benaming is plasmopara viticola.
Valse meeldauw: herkennen, omstandigheden en uitingen
De schimmel die valse meeldauw veroorzaakt, is waarschijnlijk vanuit de Verenigde Staten in 1878 in Frankrijk aangekomen. Er zijn diverse soorten schimmels (fungi) die valse meeldauw veroorzaken en die uiten zich ook verschillend op het blad. Alle soorten ontstaan aan de onderkant van het blad. Soms zijn het gele, bruine of rode blaasjes die je aan de bovenkant ziet bollen, vaak zie je aan de bovenkant gele, olieachtige vlekken. Aan de onderkant kan het er ook grijs/wit uitzien maar het uit zich niet als wit/grijs poeder aan de bovenkant: dat zijn de meeldauwvarianten.
Waar echte meeldauw in een droge omgeving gemakkelijk tiert, heeft valse meeldauw eigenlijk altijd een vochtige en gematigd warme omgeving nodig om tot ontwikkeling te komen. Om de sporen te laten ontkiemen, moet het minimaal 10 graden Celsius zijn en maximaal rond de 20. Daarnaast moet er veel vocht zijn, dauw, mist, een hoge luchtvochtigheid en vooral regen, in totaal minimaal 1 cm.
Sommige typen kunnen tot een paar jaar in de bodem, wortels, bladeren of hout blijven voordat ze weer sporen maken, andere hebben een minder koude omgeving nodig en kunnen alleen met de wind in lente of zomer weer terugkeren.
Aangetaste bladeren zijn minder effectief in de fotosynthese en zwaar aangetaste bladeren stoppen daar helemaal mee. Dat vertraagt dus de rijping van de druiven en kan leiden tot een lager suikergehalte. Als de schimmel zich al vroeg in het seizoen manifesteert, kan het ook leiden tot een grotere gevoeligheid voor vorst en het verlaat uitkomen van de knoppen. De schimmel kan behalve op de bladeren optreden in het hout of de stelen en op de bloemen of druiven. De plant heeft de neiging te reageren met necrose. Dit betekent dat de plant een (stuk) blad, een steel of een bloem laat afsterven om het verder woekeren van de schimmel te beperken, een vorm van damage control. Bij het blad zie je dat doordat stukken van het blad bruin kleuren.
Remedies
De maatregelen vallen uiteen in preventieve maatregelen en maatregelen die tijdens een potentiële uitbraak kunnen worden genomen.
Preventief
Om valse meeldauw in vochtige omgevingen te vermijden zijn hybride druivenrassen ontwikkeld: PiWi zeggen de Duitsers: rassen met Pilzwiderstandsfähigkeit. Dat voorkomt spuiten met middelen die niet erg milieuvriendelijk zijn, kost minder en levert een meer gegarandeerde opbrengst op. Niet iedereen wil echter gebruik maken van hybriden: ze zijn minder bekend en daarnaast is een veelgehoord argument dat ze een mindere wijn op zouden leveren.
Ook de ligging van de wijngaard is medebepalend hoe gevoelig deze zal zijn voor schimmels. Is er vaak mist en/of is er een windvrije plek, dan is de kans op valse meeldauw groter. Droge bladeren en droge trossen helpen om valse meeldauw te voorkomen. Als de wind goed door het bladerdek heen kan, drogen de bladeren en druiven veel sneller waardoor de kans op valse meeldauw een stuk kleiner wordt. Wat ook helpt zijn trossen waarvan de bessen wat verder van elkaar groeien, de Duitsers noemen dat lockerbeerig.
Tegenwoordig is het gebruikelijk tussen de rijen allerlei soorten bodembedekkers te laten groeien. Deze bedekte bodem zorgt ervoor dat de sporen niet met regendruppels opspatten, wat op een kale (en door zware tractoren compacte) grond veel gemakkelijker gebeurt. Als de planten echter te hoog opschieten, kunnen ze in een vochtrijke periode gemakkelijk de sporen van de schimmel doorgeven. In dat geval moeten ze worden gekort. In de conventionele wijnbouw wordt wel onkruidverdelger gebruikt onder de druivenplanten. Dat helpt, hoewel de kans van opspatten dan weer groter wordt. Daarnaast heeft dit natuurlijk weer andere nadelen bij het creëren van een gezonde bodem.
Een ander veel gehoord argument dat goed zou werken tegen schimmels, is het creëren van gezonde stokken. De gedachte is dat gezonde stokken meer resistente stokken zijn. De biodynamie gaat hier heel bewust vanuit: alles is erop gericht de bodem gezond te houden en de stokken en planten zodanig te verzorgen dat resistentie toeneemt. Door het ‘pushen’ van stokken, onder meer door hoge hoeveelheden kunstmest, zullen stokken ongetwijfeld minder resistent zijn, omdat de stokken snakken naar het einde van het groeiseizoen. Bij zo behandelde stokken is het opvallend dat ze na de oogst vrijwel onmiddellijk bruine bladeren geven. Als een mens een lange periode op de toppen van zijn tenen loopt, neemt de resistentie ook af.
Aangezien de sporen kunnen overleven in afgevallen bladeren, is het belangrijk een aangetaste wijngaard bladvrij te maken.
Potentiële uitbraak
Het spuiten van middelen vlak voor regenbuien gebeurt zeer veel. Het meest gebruikt is Bordeauxse pap maar als werkzaam bestanddeel koper maar er wordt geëxperimenteerd met andere (natuurlijke) middelen, bijvoorbeeld op basis van heermoes. In Nederland, waar koper niet is toegestaan, wordt als systemisch middel vaak kaliumfosfiet gebruikt. Wellicht dat ik in een volgende bijdrage dieper kan ingaan op het gebruik van koper, omdat daar discussie over is.
Joep Speet MV
Cover foto: Dave Antrobus, Syngenta Australia
