La grêle, grêlons en il a grêlé zijn drie termen die de afgelopen zomer uit de mond van menige Franse wijnboer te horen waren. Hagel, hagelstenen, het heeft gehageld. Het zijn de meteorologische sleutelwoorden voor 2013. Ongeacht hoe het uiteindelijke resultaat zal zijn, 2013 zal in Frankrijk de boeken in gaan als een jaar dat tijdens de zomer in zowat alle windstreken ongewoon zwaar te lijden heeft gehad onder vernietigende hagelbuien.
Weinig activiteiten zijn zo ver verwijderd van de sprookjeswereld als druiven telen om wijn van te maken. Van een sprookjeswereld waarin altijd de zon schijnt, althans. Boze sprookjes zijn er te over, en de afloop daarvan is niet altijd dat ze nog lang en gelukkig leefden. Honderden vignerons kunnen erover meepraten dat de werkelijkheid er ander uitziet.
Akelig klein
Voordat het hagelseizoen begon, was het voorjaar al allesbehalve opwekkend geweest. Te koud en te nat en dus met een negatief effect op de vruchtzetting in de vorm van coulure en millerandage. Lees: minder opbrengst dan gehoopt en zakelijk gezien nodig na het akelig klein uitgevallen oogstjaar 2012. In een gebied als de Bourgogne liep de vegetatie een vertraging op van ongeveer een maand. Toen het eindelijk wel aangenaam weer werd – ook in Frankrijk was de maand juli uitgesproken zonnig en warm – was de opgetogenheid voor menigeen slechts van korte duur. Hagel zou de idylle lelijk gaan verstoren.
Hagelverzekering
Hagel is een risico dat erbij hoort voor iedere agrariër, maar het lastige is de hoge mate van onvoorspelbaarheid van het verschijnsel, waar en wanneer het snijdende ijs op het gewas terecht komt. De situatie in Frankrijk is in dat opzicht niet te vergelijken met die in het Argentijnse Mendoza, waar hagel een dusdanig frequent verschijnsel is dat je er nogal eens wijngaarden ziet die met speciale hagelnetten beschermd worden. In de Franse context met zijn hoge mate van onvoorspelbaarheid wil of kan lang niet iedereen de kosten van een hagelverzekering opbrengen. Meestal gaat dat goed, maar o wee wanneer jouw wijngaard zich toevallig in het epicentrum van een zware bui bevindt.
Incidenteel
Tegelijkertijd het grote voordeel én het grote nadeel van hagel is het incidentele en strikt plaatselijke karakter daarvan. Regen kan dagenlang achtereen vallen en koelte weken aanhouden, maar bij hagel is het met een kwartier meestal wel gezien. Hagel is onlosmakelijk verbonden met hevige donderbuien en soms ook met hevige windvlagen die het snijdend effect van het ijs verhogen.
De geografische impact van hagel is beperkt en is in feite een speldenprik op een zeer beperkte ruimte van hooguit enkele gemeenten. Anders dan nachtvorst, ook zo’n aan koude lucht gerelateerd natuurverschijnsel en met in het Frans bijna dezelfde naam, le gel, komt het maar hoogstzelden voor dat een grotere zone ermee te maken krijgt. Een schrale troost voor degenen die wel de volle laag krijgen en bij het meest rampzalige scenario hun hele opbrengst verliezen.
Klompen
Hagel kan naar beneden komen in verschillende vormen, variërend van fijne korreltjes tot ijsklompen zo groot als golf- of tennisballen. Hoe groter de stenen, hoe groter de potentiële schade, vooral in combinatie met stormachtige wind. In de ernstigste gevallen worden immers niet alleen trossen en bladeren volledig vernield, maar wordt ook nog eens het lotendragende hout van de stokken versplinterd. In dat geval zijn de gevolgen voelbaar voor zowel de oogst van het lopende jaar als voor die voor het jaar daarop.
Onderstaand een (onvolledig) overzicht van waar la douce France met de harde werkelijkheid van noodweer met hagel geconfronteerd werd:
Loire
De twijfelachtige eer het hagelseizoen 2013 te hebben geopend gaat naar het Loiredal. In de vroege ochtend van 17 juni was het daar de beurt aan Vouvray. Hier werd alles bij elkaar 1900 hectare, tweederde van de totale appellation, getroffen. In tien minuten tijd viel daar op tal van plaatsen 30 centimeter hagel. Vooral de zone tussen Vouvray en Reugny kreeg het zwaar te verduren. Producenten verloren daar 80 tot 100% van hun oogst 2013. Een bittere pil gelet op het ook al klein uitgevallen 2012.Slecht nieuws ook uit de omgeving van Chinon. In Cravant-les-Coteaux, goed voor 40% van de aanplant binnen de appellation Chinon, werd een kwart van alle wijngaarden getroffen. Om precies te zijn 200 van de in totaal 800 hectare. Vorig jaar kreeg datzelfde Cravant in april trouwens te maken met vorstschade. In Bourgueil en Saint-Nicolas-de-Bourgueil hagelde het eveneens, maar de gevolgen daar waren minder dramatisch.
Bourgogne
In de Bourgogne was het op 23 juli prijs in de Côte de Beaune, en niet zo zuinig. Tussen Aloxe-Corton en Meursault moesten 1350 hectare eraan geloven. Aangezien de hagel gevolg werd door plensregen, viel in Volnay niet minder dan 58 mm neerslag in een uur tijd. Zodoende ging niet alleen het gewas kapot, maar zijn ook grote modderverschuivingen opgetreden, samen met een verhoogd risico op schimmelziekten als meeldauw en oïdium.Aloxe en Meursault ontsnapten de dans nog enigermate en werden slechts gedeeltelijk getroffen. Gemeenten als Savigny, Beaune, Volnay en Pommard kregen wel de volle laag. Hier variëren de verliezen in opbrengst tussen 50 en 90%, zowel in percelen voor village-wijnen als die voor grands crus. Gelukje bij een ongeluk: het hout is onbeschadigd gebleven. Dubbel ongeluk bij een ongeluk: a) de oogst 2012 had mede door hagel qua omvang slechts de helft van de normale omvang en b) de situatie was voor de hagel al niet echt florissant door het slechte voorjaar.
Alsace
Ook de Elzas bleef in 2013 niet gespaard. Het zuidelijk centrale deel van de streek kreeg zijn deel op 6 augustus. Een geluk bij een ongeluk was hier dat de pingpongballen hagel samen met regen naar beneden kwamen, waardoor het leed enigszins verzacht werd. Het meest getroffen zijn lager gelegen vlakke wijngaarden bij Colmar en Turckheim met verliezen tussen 10 en 60% van de opbrengst. Grands crus op de hellingen hadden slechts lichtjes te lijden.
Sud-Ouest
Nog meer meteorologische rampspoed. In het Zuidwesten kwam die in de tweede helft van juni vooral van regen die op de 18e begon te vallen en tot grote overstromingen leidde in de departementen Haute-Garonne, Hautes-Pyrénées en Pyrénées-Atlantiques. Behalve regen viel er ook hagel, en wel in Cahors. De pijn bleef beperkt tot 250 hectare in twee gemeenten, Trespoux en Villesèque. Verlies: 50 to 100%.
Champagne
Als noordelijk wijngebied is de Champagne wel wat gewend als het om vorst en/of hagel gaat. Wat betreft de hagel was het deze zomer raak in het laatste weekeinde van juli. Daarbij zijn 3000 hectare wijngaard getroffen en 300 volledig vernield. In de gemeenten met de meeste schade betekent dat een verlies tot 50% van de opbrengst voor 2013.
De bekendste gemeenten met schade zijn vooral te vinden in de omgeving van Epernay, zoals Hautvillers in de Vallée de la Marne en Cramant, Cuis, Chouilly, Oiry, Le Mesnil-sur-Oger en een deel van Avize in de Côte des Blancs. Het opbrengstverlies varieert daar tussen 10 en 15%. In de veel minder bekende zone ten westen van Reims was de schade vele malen groter. Eerder werden in de Champagne al 600 hectare getroffen, waarvan er 300 volledig vernield werden.
Bordeaux
Dat er eind juli wat wilgen langs de oprijlaan naar Lafite ontworteld zijn tijdens een stormachtige bui in Pauillac, was groot nieuws voor het Engelse Decanter. Maar kom aan zeg, waar hebben we het dan helemaal over? De wijngaarden zijn er immers zonder noemenswaardige kleerscheuren van afgekomen.Aan de andere kant van Bordeaux, langs de Dordogne, was het pas echt raak. In noordelijke deel van Entre-deux-Mers (4000 hectare), in de Côtes de Castillon en in het naburige maar onder Bergerac vallende Montravel brak op 2 augustus noodweer los, nadat de omgeving van Grézillac (in Entre-deux-Mers) op 26 juli al een voorproefje had gehad. Alles bij elkaar opgeteld lijkt 7000 hectare voor 80% of meer te zijn beschadigd is.
Schade: alleen al in Entre-deux-Mers met 1200 gedupeerden minimaal 20 miljoen euro. Uitgerekend in een deel van de regio waar het economisch gezien toch al niet allemaal op rolletjes loopt én waar de slechte ontwikkeling van de merlot vanwege het barre voorjaar sowieso al niet vrolijk stemde. Het departement Gironde heeft daarom financiële noodmaatregelen getroffen om boeren te behoeden voor faillissement.
