Hoewel de romantische Mittelrhein met zijn dramatische landschap tot de allermooiste wijngebieden van Duitsland behoort en door de UNESCO is erkend als werelderfgoed, is het met de bekendheid van de regionale wijnen maar matig gesteld. Jammer, want Rieslings van de Mittelrhein hebben een heel eigen stijl.
Hoewel de romantische Mittelrhein met zijn dramatische landschap tot de allermooiste wijngebieden van Duitsland behoort en door de UNESCO is erkend als werelderfgoed, is het met de bekendheid van de regionale wijnen maar matig gesteld. Jammer, want Rieslings van de Mittelrhein hebben een heel eigen stijl. Ze doen eerder aan de Moezel denken dan aan de Rijn en moeten het meer hebben van elegantie dan van kracht. Schoolvoorbeelden daarvan komen uit dé wijngaard van het gebied, de Bopparder Hamm.
Als trio Perswijnredacteuren gingen Lars Daniëls, Frank Jacobs en ik zelf dit voorjaar naar Mainz voor een bezoek aan de jaarlijkse VDP Weinbörse. Een mooi alibi voor een veredeld wijnschoolreisje met allerhande tussenstops waarbij het leerzame en aangename samenvallen. Zoals een bezoek aan de beste producent van de Mittelrhein, Matthias Müller. Of we misschien even zijn wijngaarden konden zien? Kein Problem.
Bijzondere ligging
Neem op de A61 de afslag Boppard en al snel kijk je het schitterende, diep uitgeslepen Rijndal in. De rivier heeft zich hier in de loop der tijden met veel moeite door het leisteenmassief van Hunsrück en Taunus heen gedrongen. In Boppard zelf kan het in het hoogseizoen onaangenaam druk zijn met dagjesmensen, maar dat neemt niet weg dat het best een aardig stadje is. Je kunt er in ieder geval plezierig lunchen met uitzicht op de Rijn.
De reden om echt richting Boppard te gaan, is een verkenning van een van de meest spectaculaire wijngaarden van Duitsland in de vorm van de Bopparder Hamm. Het is de grootste aaneengesloten Lage van de Mittelrhein. Hij ligt direct aan de Rijn, op een van die weinige plaatsen waar de rivier een grote lus maakt om een stukje van west naar oost te stromen. De Hamm ligt zodoende grotendeels op het zuiden. In deze voor wijnbouw behoorlijk noordelijke contreien is dat een absolute voorwaarde om fatsoenlijke wijnen te maken. Druiven worden hier structureel minder rijp dan in de zuidelijker gelegen Rheingau. Dat proef je vooral in wat gecompliceerdere oogstjaren als 2010. Müller heeft een fles Mandelstein Riesling trocken meegenomen om die in de wijngaard zelf te openen. Een wijn met pittige zuren, niet alleen typerend voor 2010, maar een constant gegeven in de Mittelrhein. De Spätlese trocken van dezelfde Lage en hetzelfde jaar laat echter zien dat dat in combinatie met wat meer fruitvulling wel heel spannend is. Spanning, dat is het sleutelwoord.
Nuances in bodem
De naam Hamm, afgeleid van het Latijnse woord hamus (boog, lus) is eigenlijk een verzamelnaam voor zeven aan elkaar grenzende Einzellagen die samen een aangeplante oppervlakte van zo´n 65 hectare beslaan. Van west naar oost zijn dat Elfenlay, Fässerlay, Weingrube, Mandelstein, Feuerlay, Ohlenberg en Engelstein, waarvan de vier laatstgenoemde de beste ligging, pal op het zuiden en zuidoosten en pal aan het water. De bodem wordt gedomineerd door lichtgekleurde en schilferige verweerde leisteen. In het Duits is dat goed voor een scrabblewoord met een hoge score: Devonschieferverwitterungsboden! Het is een bodem die net als het nabije wateroppervlak heel goed zonnewarmte opneemt en vasthoudt. Precies wat hier nodig is om succesvol wijnbouw te kunnen bedrijven.
Tussen de afzonderlijke Lagen bestaan dusdanige verschillen dat hun individuele status gerechtvaardigd is. Müller legt uit dat Mandelstein een heel poreuze en warme bodem van zogeheten Kieselgallenschiefer heeft. In de ernaast liggende Feuerlay laat hij zien en voelen hoe fijn aards de sterk verweerde leisteen hier geworden is, waardoor de bodem beter water kan vasthouden. In de Ohlenberg komt behalve leisteen ook kwartsietzandsteen voor. Karakteristiek voor de snel opwarmende Engelstein zijn dan weer het voorkomen van puimsteen en een hoog ijzergehalte. Door deze bodemnuances smaken de wijnen telkens net even anders, met zowel verschillen binnen één bepaald jaar als tussen jaren onderling. Een constante factor, naast de al vermelde zuurgraad, is hun minerale, bijna zilte ondertoon.
Steilhang
Nog een doorslaggevende kwaliteitsfactor: de instraling van de zon. De helling van de Hamm heeft een stijging tot wel 70 procent, wat heel steil is. Overbodig te zeggen dat het uitzicht vanaf het landbouwweggetje dat deze Lagen verbindt, geweldig is en doet denken aan vergelijkbare uitzichten in het Moezeldal. Het weggetje is er gekomen in het kader van een ingrijpende ruilverkaveling (Flurbereinigung), waarbij het aantal perceeltjes van de oorspronkelijke 2537 (!) teruggebracht werd naar 620 en de toegankelijkheid van de nieuw gevormde percelen sterk verbeterd werd. Toch blijft het ook anno 2011 ploeteren, want de hellingen zijn zo steil dat er maar weinig mogelijkheden voor mechanisatie zijn en de meeste stokken nog altijd om individuele paalgeleiding vragen. Wijnbouw in de Mittelrhein is altijd heel arbeidsintensief geweest en zal dat ook blijven. Er is namelijk geen andere optie dan steile hellingen. Om die reden hebben veel kleine wijnboeren er de afgelopen decennia het bijltje bij neergegooid en is de aanplant gevoelig afgenomen. Her en der braakliggende terrassen zijn er stille getuigen van. (Als nu ergens Europese landbouwsubsidie gewenst is, dan is het hier wel.)
Dat het ook anders kan, heeft Matthias Müller wel laten zien. Hij is tegenwoordig eigenaar van 14 hectare binnen de Bopparder Hamm en daarmee een ware ´grootgrondbezitter´. Nog even terugkomend op het fenomeen Steilhang, Müllers Grosse Gewächse komen zonder uitzondering uit het lager gelegen, wat warmere gedeelte van de helling. In een warm jaar als 2009 kwam zijn Ohlenberg GG zelfs aan 13,5 % alcohol! Met daarnaast de altijd aanwezige zuren om het verteerbaar te houden.
Uit het niets
Hoewel er in Boppard zelf diverse wijngoederen gevestigd zijn, moet je voor de beste producenten van wijnen uit de Hamm toch in het dorpje Spay zijn, net even ten noorden van de Hamm. Hier is ook het wijngoed van Müller te vinden. Drie eeuwen lang was het een kleinschalig en anoniem familiebedrijf met nog tot ver in de 20e eeuw gemengde agrarische activiteiten. Uit bittere economische noodzaak. Matthias, die het wijngoed 15 geleden overnam, geloofde echter in het potentieel van de Hamm, breidde zijn wijngaardbezit gevoelig uit én wist kwalitatief door te breken. Wat hij de afgelopen tien jaar aan serieuze prijzen gewonnen heeft, liegt er alvast niet om. Al geniet Müller in Duitsland inmiddels volop erkenning, gelet op de kwaliteit van zijn wijnen verbaas je je over de bescheiden prijzen ervan, zowel op zijn eigen particuliere prijslijst als op restaurantkaarten in de omgeving. Export mag nog steeds geen naam hebben. De nieuwbouw van een moderne Vinothek (inclusief terras en mogelijkheid om hapjes te serveren) laat echter zien dat de zaken goed gaan. In hoge mate is dat te danken aan particuliere klanten die hun wijn zelf komen afhalen. Ze genereren driekwart van de omzet en zorgen voor korte lijnen en bescheiden overheadkosten.
Feinherb
Ondanks zijn reputatie heeft Müller geen last van sterallures. Hoewel het zaterdagmiddag is en zich voortdurend klanten melden, neemt hij ruim de tijd voor het wijngaardbezoek. Hij kan er zich helemaal in uitleven. Bij het proeven naderhand moeten we ons inhouden, want de lijst is naar goed Duits gebruik nogal uitgebreid en ´s avonds moeten we er nog stevig tegenaan in de fameuze Wöllsteiner Weinstube in Rheinhessen. Daarom geen eindeloze uitweidingen over, maar een algemene typering. Müllers Rieslings vallen op door hun fijne, subtiele aroma´s, speelse zuren, mineralen en zuiverheid. Precisie, zo je wilt. Veel meer Mittelmosel dan Rheingau. Verleidelijk ´vrouwelijk´ als de Loreley? Hoe hij met de zuren omgaat? Van ontzuren moet hij niet veel hebben, maar toestaan van malolactische gisting is wel een optie, zeker in een jaar als 2010. Bovendien is hij een pleitbezorger van functioneel, maar discreet restzoet. Heel wat van zijn wijnen dragen daarom de smaaktypering feinherb. De drie doosjes die ik mee naar huis nam, zijn trouwens allemaal al weer schoon op.
Bopparder Strasse 45, Spay
Tekst en foto’s: René van Heusden
Foto’s, van boven naar beneden: Boppard, uitzicht op de Rijn vanaf de wijngaard, leisteen, de Bopparder Hamm, Matthias Müller en het uithangbord van het Weingut.
