Reportages & Reizen

Elk wijnland heeft ze wel, regio’s die het beeld van hele land bepalen. Bordeaux en de Bourgogne in Frankijk, Chianti en de Langhe in Italië, Rioja in Spanje, Napa Valley in de Verenigde Staten en de Dourovallei in Portugal, om maar wat voorbeelden te noemen. Gelukkig is er de laatste jaren steeds meer aandacht voor onbekendere wijnbouwgebieden en druivenrassen. Soms speelt de prijs een rol – Bourgogne en Bordeaux zijn vaak eenvoudigweg te duur geworden–, soms geven de kwaliteit van andere druivenrassen (bijvoorbeeld silvaner uit Franken), het terroir (Etna) of de stijl (vin jaune) de doorslag. Oostenrijk is geen uitzondering. Iedereen wil Grüner Veltliner of Riesling uit de Wachau, maar het land heeft veel meer te bieden, bijvoorbeeld Blaufränkisch en Welschriesling uit Eisenberg. Als de Wachau met zijn steile terrassen en de door het gebied heen slingerende Donau het meest indrukwekkende landschap heeft, dan is Eisenberg met zijn pittoreske dorpen, historische pershuisjes, weidse uitzichten en agrarische karakter het meest idyllisch. In september presenteerden de belangrijkste producenten voor de tweede keer hun wijngaardwijnen op de Single Vineyard Summit in Grafenegg.

Mousserende wijn is razend populair. Het OIV (die wereldwijd alle productie- en verkoopcijfers bijhoudt) constateert een onverzadigbare dorst naar bubbels, wat blijkt uit een gemiddelde jaarlijkse groei van ongeveer 3% de afgelopen twee decennia. Dat is veel in een sector die over het algemeen te maken heeft met stagnerende groei. Hoewel de verkoop van mousserende wijnen in 2020 dankzij Covid een flinke tik kreeg (er viel immers even weinig te vieren), is dat dit jaar alweer helemaal hersteld en waarschuwen Champagnehuizen zelfs voor tekorten rond de feestdagen.

Vroeger deed zich zelden de gelegenheid voor om Hongaars zoet te proeven. Deze lacune in mijn wijncultuur is ondertussen goedgemaakt. Tijdens de Hongarijereis had ik het voorrecht om grote, vaak peperdure Tokaji Aszú te proeven, inclusief Essencia, het ultieme pareltje van de Hongaarse wijnbouw.

Mijn belangstelling voor Hongaarse wijn begon bij een smeulende nieuwsgierigheid naar zoete Tokajiwijnen. Hoe smaken ze, hoe worden ze gemaakt, worden de ingedroogde druiven met botrytis écht bes per bes aan de stok geplukt? De Tokaji-wijn was mij tot voor kort nagenoeg alleen bekend uit boeken. Tijdens het opzoekingswerk voor de Perswijn-artikelenreeksen over zoete Duitse wijn (2020) en historiek van wijnsymboliek (2021) stootte ik geregeld op besprekingen van Hongaars zoet van gebotrytiseerde druiven.

Hoe vier je het leven van iemand die geen grenzen kende? Die geen enkele boodschap had aan lijntjes om binnen te moeten kleuren? Logisch: met een hoogstaande lunch tussen vallende herfstbladeren in een bos in Amsterdam-Noord. Dat het maar 8 graden is maakt niet uit, dat de keukenbrigade van restaurant Bridges fantastische kunstgrepen moet uithalen evenmin.

De vzw Belgische Wijnbouwers, een belangenorganisatie van Belgische, voornamelijk Vlaamse wijnbouwers, inviteerde me op hun eerste exportevent voor Belgische wijn in buurland Nederland (dinsdag 26 oktober 2021). De wijnen van 14 Belgische wijndomeinen werden voorgesteld aan overwegend Nederlandse wijnprofessionelen in de feeërieke theaterzaal van het Vlaams Cultuurhuis De Brakke Grond in Amsterdam. Ik hapte toe. Niet vaak krijg ik de gelegenheid om zoveel Belgische wijnen samen te proeven en tegelijk te praten met hun makers.

Het meest recente IPCC-rapport sluit onzekerheid rondom de oorzaken van klimaatverandering vrijwel uit. Menselijk handelen is de belangrijkste oorzaak. Voor diegene die ook nu het IPCC nog wantrouwen, heeft de natuur zelf dit jaar de nodige voorbeelden gegeven van wat ons met grotere regelmaat te wachten staat. Ongekende hitte in Canada en Italië, alles verschroeiende bosbranden in Griekenland, California en Siberië en overstromingen van zondvloedproporties in Duitsland en China.

Op een enkele uitzondering na zal je van Saale-Unstrut bij Nederlandse en Belgische importeurs geen fles in de rekken vinden. Gebrek aan kennis bij ons, de vaak minuscule (hobby)domeinen en de lage productie maken de wijnen minder exportvriendelijk. Voor een goed beeld moet je ter plaatse gaan. Dan besef je pas hoe bijzonder en uniek deze kleine regio wel is.

Complexiteit. Het is een woord dat sterk wordt geassocieerd met wijn van hoge kwaliteit. De beste wijnen ter wereld zijn niet eendimensionaal, maar gelaagd, harmonisch en in balans. Ze laten zich niet in een paar woorden vatten. Ze ontwikkelen zich bij flesrijping positief en blijven fascineren. Maar waar komt die complexiteit vandaan? En hoe kun je die positief beïnvloeden? In dit tweeluik wil ik die vragen – op hoofdlijnen – onderzoeken en trachten te beantwoorden. Daarbij gaan we van wijngaard naar wijn.

Hoe ziet de toekomst van Auxerrois eruit? 

Toen de Nederlandse en Belgische wijnbouw ontlook in de jaren 60 en 70 van vorige eeuw, zochten wijnbouwers naar vroegrijpende rassen met niet al te veel zuren. De gemiddelde temperatuur lag een stuk lager dan nu en er werd volop gechaptaliseerd (suiker toevoegen aan de most). Men vocht tegen onrijpheid bij druiven, te hoge zuren en te lage alcoholgehaltes. De eerste domeinen zoals Slavante (NL), De Apostelhoeve (NL) en Hagelander (BE, Vlaanderen) gingen in Duitsland en Luxemburg te rade en kozen voor müller-thurgau, een in Duitsland gekruist ras, en soms ook auxerrois, een natuurlijke kruising van pinot noir en gouais blanc. Onze wijnbouwpioniers vonden auxerrois aantrekkelijk omwille van de snelle rijping en het laag zuurtegehalte. Het laag suikergehalte was eerder een nadeel. Voor het bekende Belgische wijndomein Kluisberg was dat voldoende reden om de druif weer te rooien en te kiezen voor pinot blanc, guller met suiker maar ook met zuren. Ondertussen is het klimaat warmer geworden en een tekort aan suiker vormt geen probleem meer. In veel van onze streken wordt chardonnay rijp en zelfs riesling is succesvol in warmere gebieden zoals Limburg. Noem het gerust een aardverschuiving door de opwarming van het klimaat. Naar schatting hebben we zowel in Nederland als België een 25 hectare auxerrois. Voor België is dat een onderschatting gezien een aantal nieuwe aanplantingen. Het ras blijft populair bij opstarters. 

Geen ideale cool climate druif meer

Het voordeel van auxerrois vroeger, namelijk de lage zuren, is nu een belangrijk nadeel geworden. Volrijpe druiven missen soms het noodzakelijk zuur voor evenwichtige wijn. Dat is zelfs in koelere gebieden zoals de Westhoek in België en Zeeland in Nederland een aandachtspunt. In de Auxerroisproeverij viel op hoeveel wijnen uit 2018 nadeel hadden ondervonden van de langdurige hitte. Nogal wat wijnen misten zuren en voelden log en saai aan. Vroegtijdig plukken van de druiven om zuren te behouden, is niet altijd een oplossing want dit zorgt voor onaangename vegetale aroma’s (fenolische onrijpheid). Een beetje gras in Auxerrois vind ik helemaal niet erg maar het moet subtiel blijven. Blenden met of mee-oogsten van druivenrassen met meer zuren is een optie – indien lager dan 15% hoeft dat niet vermeld op het etiket –  of kunstmatig aanzuren. Dat laatste is door Europa alleen toegelaten in omschreven oogstjaren. Auxerrois uit oogstjaar 2019, ook warm maar met een koeler najaar, was beduidend beter. Frisser en met meer focus. Het is duidelijk dat auxerrois in de hetere jaren die ons te wachten staan, voor meer en meer problemen zal zorgen. Ieder jaar evenwichtige 100% Auxerrois maken zal lastiger worden. En dat is het nu al voor een aantal wijnbouwers. Auxerrois is, alles bij elkaar, geen ideale druif meer voor ons warmer wordende klimaat.

Andere voor- en nadelen

Sommige wijndeskundigen propageren auxerrois omdat hij later uitloopt dan andere druiven en dus iets minder gevoelig is aan voorjaarsvorst. Ik vraag me af of dit toch vrij relatieve voordeel opweegt tegen de nadelen. De lage zuurtegraad werd al vernoemd. Maar ook de prijs. Die ligt voor Auxerrois gezien kwaliteit en imago lager dan bijvoorbeeld Pinot Gris of Chardonnay. Dikwijls tussen de 10 en 13 euro. Dat is nog steeds niet goedkoop voor wat het is. Daarenboven is auxerrois een moeilijke druif in de wijngaard en vrij ziektegevoelig. Het poetsen van nieuwe scheuten onderaan de staan vraagt specifiek bij dit ras veel arbeid. Een voordeel dan weer is de hogere opbrengst in vergelijking met andere pinotrassen. Die meeropbrengst is afhankelijk van de wijngaard in kwestie. Vraag is hoe groot de markt is voor een lekkere doch eenvoudige wijn van een weinig populaire of bekende druif boven de 10 euro? En brengt die druif voldoende geld in het laatje voor de wijnbouwer? Of kan die beter kiezen voor een druif met meer kwaliteitspotentieel en meer mogelijkheden tot bewerking in de cave (bâtonnage, houtrijping)? Ik zie persoonlijk wel een mooie toekomst voor Auxerrois maar dan in blends, als aromagever.

Stille blends met auxerrois

Auxerrois kan inderdaad een wezenlijke aromatische bijdrage geven aan blends, zowel in stille wijn als in mousserend. Auxerrois biedt direct toegankelijke, aantrekkelijke aroma’s van fruit en bloemen. Andere druiven zoals chardonnay, pinot blanc, riesling, pinot noir en pinot gris zullen dit bijzondere kenmerk in de blend aanvullen met fraîcheur, materie, diepgang, lengte en bewaringskracht. Auxerrois met zijn relatief laag suiker- en dus alcoholgehalte kan het totale alcoholgehalte van een blend doen dalen. Dat is een voordeel tegenwoordig. Er zijn al bekende voorbeelden van blends met Auxerrois op de markt. De meest succesvolle is misschien de Cuvée XII van De Apostelhoeve met 40% müller-thurgau, 30% pinot gris en 30% auxerrois in de stille versie en 50% auxerrois, 25% pinot gris en 25% riesling in de mousserende versie. Deze blends bleken aanvankelijk moeilijker te verkopen dan wijnen van een enkele druif, geeft wijnbouwer Mathieu Hulst van Apostelhoeve toe, maar eenmaal bekend, verkochten ze als warme broodjes. In België is er de Pinot van het West-Vlaamse domein Entre-Deux-Monts, een blend van auxerrois, pinot gris en chardonnay. Minder bekend maar bijzonder lekker is de blend van müller-thurgau, auxerrois, sieger en riesling van het piepkleine Waalse domein Clos de la Fouchère (BE) en de auxerrois- pinot blanc-pinot gris van het recente wijndomein Sint Catharinadal in Noord-Brabant (NL). In de Voerstreek (BE) maakt Pietershof al jaren een heerlijke Pinot Blanc-Auxerrois, die goed rijpt (de complexere rijpingsaroma’s van pinot blanc nemen tijdens de flesrijping het heft van auxerrois over). Deze wijn kwam uit de AuxerroisTafel als een van de beste. Een populaire blend in België is die van auxerrois met chardonnay. De Auxerrois-Chardonnay 2018 van Gloire de Duras (BE) blonk in de Tafel uit door zijn smaakvariatie en mooie, ronde vulling.

Wijnmaker Hans Van Neyen, het brein achter de Gloire de Duras-blend, gelooft niet in monocépage-wijn Auxerrois. Daarvoor heeft die wijn volgens hem te weinig fond, de wijn is niet compleet genoeg. En datzelfde verhaal hoorde ik bij meerdere wijndomeinen. Het grote Belgische wijndomein Château Bon Baron, volgens mij een van de beste Auxerroisproducenten – hun 2015 is de mooiste die ik al dronk – is afgestapt van deze cuvée en maakt met auxerrois enkel nog blends (met pinot blanc en gris). De wijn mist volgens wijnbouwster Jeanette van der Steen karakter. En dat was inderdaad ook mijn conclusie na de AuxerroisTafel.  

Mooist in mousserend?

Door zijn lage zuren ligt het niet voor de hand maar auxerrois doet het wel degelijk zeer goed in mousserende blends. Ik vernoemde de Cuvée XII Brut van Apostelhoeve al. In Nederland zijn ook mooie Bruts van Hoeve Nekum (50% pinot noir, 36 maanden sur lattes) en Thorn (50% pinot noir, 12 maanden sur lattes) en in België hebben we de succesvolle Extra Brut van wijndomein Het Verhaal (met chardonnay en lemberger, 12 maanden sur lattes, LZ37), Dappersveld-Woestijn (25% pinot noir – 15 à 20 maanden sur lattes) en Monteberg (20% chardonnay en kerner – 12 à 18 maanden sur lattes). Hoe langer deze blends sur lattes liggen (rijping op de gistresten in de fles), hoe minder fruitig ze zijn en hoe “klassieker” ze worden: neutraler of meer ingetogen van fruit en meer invloed van de autolyse van gisten (brioche, nootjes, toast). Dat is een keuze van de wijnbouwer. Ik hou wel van het fruitig type mousserende wijn met auxerrois, met dus minder flesrijping. Het zijn originele wijnen waarmee de Lage Landen zich kunnen onderscheiden. Onze mousserende wijnen hoeven niet allemaal champagne-like te zijn.

Restsuiker

Tijdens de proeverij ontstond een discussie over de aanwezigheid van restsuikers in veel Auxerroiswijnen. Master of Wine Cees van Casteren gaf ons zijn criteria voor gepast restzoet: restsuiker moet gebalanceerd zijn door voldoende zuren en het extract van de wijn moet geconcentreerd genoeg zijn zodat de wijn niet naar suiker gaat smaken. De wijnmaker van Thorn, Harry Vorselen, vulde aan dat de aroma’s van Auxerrois meer in de verf worden gezet door wat restsuiker. De Auxerrois uit Nederland had over het algemeen meer restsuiker dan die uit België. Blijkbaar heeft de Nederlandse drinker dat graag. Persoonlijk ben ik van mening dat de meeste auxerrois maar 3 gram restsuiker kan verdragen gezien het toch matige extract en zuurtegehalte. De wijnen beginnen door suiker op elkaar te gelijken en na een eerste lekker glas kan het saai worden. Restsuiker in auxerrois corrigeert eerder het gebrek aan aromadiepte dan dat ze de druifeigen aroma’s benadrukt. Sommige Nederlandse auxerroiswijnen waren door restzoet nauwelijks te onderscheiden van Auxerrois uit de Elzas. Veel terroirexpressie of persoonlijkheid heeft Auxerrois sowieso niet en restzoet wist dat weinige nog meer uit. Persoonlijk heb ik mijn Auxerrois liever droog.

Stefaan Soenen