The show must go on, zong Freddy Mercury, de zanger van Queen, kort voor hij overleed aan aids. Dat dacht ik vorige week maandag ook, toen ik begon aan mijn seminar over Oostenrijkse rode wijnen. Niet dat ik van plan ben binnenkort te overlijden, gelukkig. Wel bedacht ik bij de aanvang dat de show door moest gaan. En het werd ook een mooie show, al zeg ik het zelf, met bijzondere rode wijnen uit Oostenrijk. En enthousiaste reacties van de aanwezigen.
Afgelopen week was ik op reis door de wijngaarden rond de Etna, aan de oostkant van Sicilië. Een bijzondere ervaring. Als je het hebt over een vulkaan, dan is dit er wel echt eentje. Actief? Dat is bij deze vulkaan een understatement. Continu zie je een wolk stoom en gas boven de kraters aan de top hangen. Terwijl we een korte wandeling onder de top maakten, op pakweg 2700 meter hoogte, vertelde de gids dat er eind september, begin oktober weer een nieuwe uitbarsting wordt verwacht. Voor een leek een beetje beangstigend. Maar kennelijk niet voor de bewoners rond de vulkaan. Een dag eerder spraken we met wijnboeren, die en passant wat stukjes steen, wat grindachtig, van de grond raapten. ‘Kijk, dit is de as van de vulkaan. Zoals het bij jullie wel eens gewoon regent, kan het hier as regenen. Dat kan dagen duren, het krast de lak van onze auto’s.’ De toon was laconiek. Het was duidelijk, deze boeren waren het gewend om naast een vulkaan te leven. De mens is een flexibel wezen. Zelf woon ik zo’n vijf meter onder de zeespiegel, en daar maak ik me ook niet dagelijks druk om. En de boeren benadrukken dat het zeer vruchtbare grond oplevert.
Terwijl afgelopen donderdag iedereen met het overlijden van the Queen bezig was, viel de eerste e-mail rond de nieuwe classificatie van Saint-Émilion in mijn elektronische brievenbus, van Château Figeac. Met trots werd meegedeeld dat dit château eindelijk was gepromoveerd tot Premier Grand Cru Classé A in de nieuwe classificatie van Saint-Emilion. Op dat moment had ik nog helemaal niet vernomen dat de nieuwe classificatie bekend was gemaakt. Maar inderdaad, Figeac was de bekendmaking blijkbaar voor. Dit volgde later die dag.
Sinds een paar jaar proberen we het proefseizoen van het najaar op de eerste maandag van september in te luiden met Le Tour de Champagne. Ik zeg ‘proberen’ omdat covid de afgelopen jaren nogal wat roet in het eten gooide. Feitelijk was de laatste ‘normale’ editie van dit mooie feest in 2019. Gelukkig kan het dit jaar weer. Eindelijk.
Een mailtje uit Portugal, het dal van de Douro: ‘Sinds 1 november 2021 is er hier 70% minder regen gevallen dan normaal. En dat na drie eerdere droge jaren. Dat betekent een extreem kleine oogst dit jaar.’ In het licht van de verzengende droogte van deze zomer niet eens zo’n opmerkelijk bericht. Want we kunnen er niet omheen: de droogte in Europa heeft een sterke impact op de wijngaarden in de verschillende wijnlanden.
Het is een consequentie van de klimaatverandering, die we allemaal onder ogen moeten zien. Hoewel, als we naar de extreme droogte kijken, dan spreken weerkundigen ook van toeval. Zo stond in de Volkskrant een verhaal over de extreme droogte van 1921. Ook toen stonden de rivieren praktisch droog en verdorden de oogsten op de akkers. Een hogedrukgebied boven de Britse eilanden hield de regen maanden op afstand.
Toch kunnen we moeilijk ontkennen dat de klimaatverandering van invloed is. Zo zijn de temperaturen hoger en extremer dan een eeuw geleden, zodat er meer water verdampt. Ik las een interessante uitleg van weerman Harry Otten over de huidige situatie. Hij stelt dat het smelten van de ijskap van de Noordpool zorgt voor een kleiner temperatuurverschil tussen pool en evenaar. Daardoor zou de straalstroom minder sterk worden, en zouden weersystemen, zowel met hoge druk als met lage druk langer op hun plek blijven. Dus lange periodes van droogte kunnen worden afgewisseld met langere tijd regen op dezelfde plek, zoals bij de overstromingen van vorig jaar.
Het goede nieuws is dat wijnstokken meestal vrij goed tegen de droogte kunnen, zeker oudere stokken, die dieper wortelen. Tegenwoordig zie je in Europese wijngaarden wel meer irrigatie, maar de achtergrond is vaak economisch. Producenten willen er in dat geval nogal eens zeker van zijn genoeg te kunnen oogsten.
De hoge temperaturen zijn wellicht meer een probleem, omdat daardoor -in combinatie met de droogte en de waterstress- de rijping van de druiven blokkeert. Maar vaak is een klein beetje regen al genoeg om de druiven te ‘deblokkeren’, en hun rijping af te maken. Regen kwam er op veel plaatsen ook in de maand augustus, tot opluchting van velen, behalve degenen die werden getroffen door de – onvermijdelijke – hagelbuien.
De vraag of het daarmee een goede jaargang wordt, is van te voren eigenlijk niet goed te beantwoorden. Ik kan me herinneren dat in 2003, na een zeer hete zomer, direct werd geroepen dat het een topjaar zou worden, voordat de oogst binnen was. Achteraf bleken veel druiven door de hitte te veel verbrand om mooie wijnen op te kunnen leveren. Maar de goede wijnbouwers wisten wel degelijk ook goede wijnen te maken.
Inmiddels is veel bijgeleerd hoe om te gaan met dit soort omstandigheden. Bijvoorbeeld door meer schaduw in de wijngaard en zorgen voor minder verdamping van de bodem. En waterstress is in feite ook een vereiste voor het maken goede wijnen, omdat de druiven meer concentratie hebben. Goede jaren in een streek als Bordeaux zijn eigenlijk altijd jaren met voldoende waterstress.
De Champagnestreek gaf al vast een voorschot. De oogst van dit jaar wordt ‘uitstekend’ genoemd, zowel in kwaliteit als in kwantiteit. Bijna juichend wordt gemeld dat de voorraden, die door de regenachtige zomer en de voorjaarsvorst van 2021 flink gedecimeerd waren, weer goed kunnen worden aangevuld. De oogst begon in het zuiden van de Champagne al op 18 augustus – ook weer als gevolg van de warmte.
De vroege oogst is een teken aan de wand. Het behoud van zuren is met de warmte een uitdaging, en dat zal niet alleen voor de Champagne gelden. Oogsten op het juiste moment, met goede rijpheid, is bij een steeds vroegere oogst een groeiend probleem. In dat opzicht lijkt 2022 een voorproefje van wat de komende jaren nog komen gaat. De wijnboeren -en wij- zijn gewaarschuwd. Verandering is onvermijdelijk.
Ronald de Groot
Tijdens het schrijfwerk heb ik altijd de radio aan. Dat doe ik al sinds de middelbare school. Sommige mensen kunnen alleen werken in absolute stilte, ik niet. Van de schrijver Simon Vestdijk is bekend dat hij alleen kon schrijven met de stofzuiger aan. Het geluid van de stofzuiger zorgde er voor dat hij niets anders kon horen. Anderen, zoals ik, worden in hun werk juist gestimuleerd door muziek. Ik moet geen Bach opzetten of Radiohead, want dat leidt af, hoe prachtig ook. Het moet juist een beetje op de achtergrond blijven. Maar soms pik je toch iets op, dat is onvermijdelijk. Een bijzonder nummer, of een gespreksitem dat je aandacht vangt.
De ene vakantie is de andere niet. Nu lig ik meestal toch al niet op het strand, eerlijk gezegd. Maar dit jaar moest er een kelder met een paar honderd flessen wijn worden opgeruimd. Nogal een klus, zeker voor in de vakantie. En ook wel confronterend. In de loop der jaren leg je flessen weg, met het idee ze later te genieten. Maar er komen ook altijd weer nieuwe bij, en de oudere raken gemakkelijk in het vergeetboek. Ze worden dus gewoonweg ouder, en eerlijk gezegd niet altijd beter. In dat opzicht was het ook een leerzame ervaring.
Want opruimen, dat was in dit geval ook gewoon het opentrekken van flessen, want er waren er toch genoeg. Gewoon, om te proberen of de inhoud nog de moeite waard was. Zo ja, dan kon de wijn opgedronken worden. Zo nee, dan ging hij weg. Niet de moeite waard. Zo werd het ook nog een leerzame klus, want nieuwsgierig naar wijn ben ik altijd. En het leverde nogal wat verrassingen op.
Niet omdat ik nu eenmaal ben opgegroeid met Bordeaux, maar wijnen uit deze streek kunnen bijna altijd wel lang mee, zo kon ik nog maar eens constateren. Zo had ik nog een aantal wijnen liggen uit Fronsac van de jaargang 2002, helemaal geen groot jaar. Bijna allemaal waren ze nog heerlijk om te drinken. Slechts ééntje was er gemaderiseerd. Zelfs een witte ‘gewone’ Bordeaux 2013 van Château Thieuley was nog perfect in conditie. Zelfs mooier dan jong: hier doet de sémillon, naast de sauvignon blanc, zijn heilzame werk. Een druif die geduld nodig heeft.
Mousserende wijnen hebben het relatief gemakkelijk. De koolzuur beschermt tegen oxidatie, en zolang er dus nog genoeg koolzuur is, blijft een mousserende wijn goed, en fijn om te drinken. Veel wijnen van de chardonnay waren domweg niet interessant. Niet over de kop misschien, maar wat oud, notig, laf, zonder spanning. Ik heb het dan niet over top-bourgognes, die zullen vast iets beter kunnen ouderen, hoewel dat nooit helemaal zeker is. Opmerkelijke verrassing waren de oudere jaargangen van de topserie van Sieur d’Arques, Limoux, zoals de Toques et Clochers Océanique 2008. Nog kakelfris. Oude Riesling, zelfs van de jaargang 2003 – van Bergdolt in dit geval – was nog prachtig, en duidelijk complexer door zijn lange rijping. Tien jaar oude Roussanne van Yves Cuillerion, gerijpt, maar heel bijzonder. Wit kan dus heel verrassend zijn.
Van oude rode Loire had ik meer verwacht. Zonder het jonge fruit miste de cabernet-franc toch wat schwung. Niet zo interessant. Vino Nobile: mwah. Ribero del Duero: niet zo spannend meer, eigenlijk. Nee, dan Priorat, wijnen uit die streek toonden zich ouder nog steeds opmerkelijk fraai. Toch is rood geen garantie voor een goede rijping.
Goed beschouwd is het maar een klein aantal wijnen dat verbetert door te ouderen. De realiteit van vandaag is dat eigenlijk alle wijnen geschikt zijn om jong te drinken. De wereld verandert, en wijnmakers passen zich aan de realiteit aan. En die realiteit is dat zelfs wijnliefhebbers tegenwoordig geen kelder meer hebben. Daar komt de klimaatverandering dan nog bij. Zachte tannine overal. En minder zuren. Wijnen dus, die jong heel genietbaar zijn. Ik kan het ook omdraaien. Als wijnen jong al heel lekker zijn, worden ze dan nog lekkerder door ze jaren te laten liggen? Dat is maar de vraag.
En misschien is ook mijn smaak wel veranderd. Op een gegeven moment raak je erg gewend aan het drinken van jonge wijnen. Krachtig, veel fruit, veel aroma. Dat went, zo lijkt het. Oud is dan niet meer per definitie het summum. Tenzij het écht heel goed is.
De kelder die opgeruimd moest worden is leeg, de klus is geklaard. Hier in Amsterdam ligt echter nog het een en ander. Toch maar eens kijken wat écht de moeite waard is om bewaard te worden…
Ronald de Groot
Een berichtje, anderhalve week geleden. ‘Ik drink een onbekende wijn, uit een fantastisch jaar.’ Het was mijn geboortejaar, 1953. Dan: ‘Het ga jullie goed. Pieter.’ Hoezo? ‘1 dagje nog, en morgenavond met champagne voorgoed slapen.’ Een aangekondigd einde. Typisch Pieter Nijdam. Altijd de regie houden. Zelfs de rouwkaarten waren voorbereid, de week er voor al. Even slikken, als zulke berichtjes binnenkomen. Ik weet het, iedereen gaat anders om met de dood. De een praat erover, de ander zwijgt. Pieter zweeg niet. Een paar weken geleden zei hij het al. ‘De artsen zeggen dat ik uitbehandeld ben. Het is afgelopen’. Hoe moet je reageren? Even de juiste woorden vinden. Op een gepaste manier afscheid nemen. Het is moeilijk, confronterend. Toch is het veel beter dan zwijgen. Een paar korte woorden. Vragen of je iets voor elkaar kunt doen. Even elkaar danken voor de aandacht en de kameraadschap. Dat is mooi.
Pieter was een wijnmaatje sinds tientallen jaren, al vanaf eind jaren tachtig, begin jaren negentig. Hij was in de beginjaren een gepassioneerd lid van ons proefpanel. Soms zagen we elkaar vaker, soms wat minder vaak. Als journalist voor De Telegraaf was hij op een gegeven moment gewoon weg, met correspondentschappen in Parijs en New York, niet de minste plekken. Zeker in Frankrijk kon hij zijn liefde voor wijn goed kwijt. We hielden contact – wijn als gedeelde passie. Hij was trots dat hij al vroeg een artikel schreef voor Perswijn dat de oogst van 1990 helemaal niet zo goed was als de producenten in Bordeaux wilden doen geloven, omdat het behoorlijk had geregend voor het binnenhalen van de druiven. Het feit dat ze daar in Bordeaux behoorlijk kwaad over waren, sterkte zijn trots alleen maar.
De bijzondere band, die was er altijd. En die was sterk. Vertrouwd vooral. Twee mensen met dezelfde passie, die in het leven een ander paadje lopen, maar de paadjes kruisen elkaar op mooie momenten altijd weer. Hij was scherpzinnig en goed geïnformeerd, een echte journalist. Maar ook – excuseer me – een bijzonder eigenwijze figuur. Tja, dan moet je mij hebben… Ooit hadden we, ik herinner het me nog goed, een felle discussie over zijn rubriek over wijn in de krant. Het was in Marlborough, bij Villa Maria. Hij noemde het een column, ik vond het een wijnrubriek. Sorry Pieter, het was toch echt een wijnrubriek –hij kan me niet meer tegenspreken. Tja. Twee mannen die geen van beiden van wijken wilden weten. Het zei voldoende over onze vriendschap. Alleen als je heel vertrouwd bent met elkaar, kun je dit soort felle momenten ook weer in goede harmonie achter je laten. We maakten samen bijzondere reizen, niet alleen naar Nieuw-Zeeland, maar ook naar Californië en Zuid-Afrika. Altijd weer inspirerend.
Een laatste berichtje, met een foto van een paar mooie champagnes. Nog één moment van genieten. Met als laatste tekst ‘bye’. De telefoon gaat uit. Niet meer ‘making memories’. Maar de mooie herinneringen blijven.
Afgelopen vrijdag was het afscheid. Een kleine, intieme kapel, mooie woorden, fijne, zorgvuldig uitgekozen muziek. We gooiden kurken op de kist, in plaats van aarde of zand. Eigenzinnig tot in het graf. Dank, Pieter, voor de mooie herinneringen.
Ronald de Groot
Ik ga met vakantie, even ontspannen. Bij leven en welzijn ben ik weer terug op deze plek op 15 augustus.
Persberichten. Het blijft een bijzonder fenomeen. Wat wil men eigenlijk met een persbericht? Nou ja, heel simpel, zo op het eerste gezicht. Je wilt iets wereldkundig maken, en dat doen door het aan de pers te vertellen. Zo zal het ooit ook zijn begonnen. Maar met het oprukken van voorlichters, marketeers en andere spindoctors is de kunst van het schrijven van een persbericht verheven tot het vertellen van een verhaal. Of tot het naar buiten brengen van iets, een mooie tekst, zonder het échte verhaal te vertellen.
In deze laatste categorie valt waarschijnlijk het persbericht dat van de week binnenkwam over Château Climens. ‘Sale of majority stake by Ms. Bérénice Lurton of Château Climens’, zo was de boodschap. Vrij vertaald – mijn interpretatie – ‘noodlijdende premier cru in de Sauternes opgekocht door vastgoedtycoon’. Het begin van de tekst is vreemd. Want het is, als je het leest, geen persbericht ván eigenaresse Bérénice Lurton, maar óver Bérénice Lurton. ‘Mr. Jean-Hubert Moitry en zijn familie hebben het genoegen een partnerschap aan te kondigen met Ms. Bérénice Lurton in Château Climens, Premier Cru van de officiële Classificatie van 1855 van Bordeaux.’ Zou dat genoegen, neergeschreven op briefpapier van Château Climens, eigenlijk wel wederzijds zijn? Daarover rept het persbericht niet.
Je kunt heel wat af fantaseren over zo’n overname, want dat is het natuurlijk. Maar verrassend kan het eigenlijk niet zijn. Zeker na de ‘oogst’ van 2021: nul flessen Château Climens, na een vernietigende vorst op 16 april. De relatief koude kleigronden van Barsac leveren zoete wijnen op met prachtige zuren, maar ze zijn ook heel gevoelig voor vorst. In 2017 kon wegens de vorst ook al geen ‘grand vin’ worden gemaakt, alleen een kleine hoeveelheid tweede wijn en wat flessen droge wijn. Dat is op de lange duur lastig vol te houden.
Want in tussenliggende ‘goede’ jaren liggen de rendementen eigenlijk nooit boven de 20 hectoliter per hectare. Uiteindelijk is het de botrytis die zorgt voor complexiteit, maar botrytis laat de druiven ook schrompelen door het verdampen van water. Tot er nog maar weinig overblijft. Daar komt bij dat zoete wijnen niet populair zijn, dus niet voor erg hoge prijzen worden verkocht. En dan komt er een goed jaar, zoals 2013, en dan laten veel wijndrinkers de wijn links liggen omdat het een slecht jaar is voor rood. Waardoor weinig mensen in de gaten hebben dat het voor zoet juist prachtig was. Gelukkig was ik er op tijd bij om er wat van te kopen, een actie waar ik geen spijt van heb.
In een interview dat ik ooit met haar maakte, zei Bérénice dat ze als jongste van de kinderen geen keus meer had uit de châteaux die haar vader Lucien naliet – elk van de zeven kinderen één. Haar lot was Climens, en dat lot droeg ze dertig jaar met verve. Ze wist de reputatie van Climens perfect neer te zetten. Eerlijk gezegd mopperde ik wel als ze in het voorjaar liet weten dat haar wijn alleen op het château kon worden geproefd, en nooit in de algemene primeurproeverijen. Als ik niet kwam, kreeg ik steevast een mailtje van haar dat ze me had gemist. Maar ja, je kunt niet altijd overal zijn. Maar het werkte wel, de journalisten kwamen bij haar langs, en ze kon haar verhaal kwijt. Maar ja, als je geen wijn hebt, dan heb je geen verhaal.
Aan het persbericht is ook een verklaring van Bérénice zelf toegevoegd. ‘Hoewel ik mezelf wilde bevrijden van mijn werk als manager, zal ik mijn nieuwe partners met passie vergezellen in dit avontuur, om de continuïteit van de reputatie van Climens te versterken.’ Prachtig, natuurlijk maar je weet nooit wat het échte verhaal is, ik zei het al. Op de een of andere manier stemt dit persbericht me om meerdere redenen toch een beetje verdrietig. Weer een klassiek familiechâteau minder.
Ronald de Groot
Misschien is het de tijdgeest. In een periode dat technologie ons leven meer en meer bepaalt, hebben we op de een of andere manier ook behoefte aan romantiek. Bij wijn is dat gevoel misschien wel extra sterk. Wellicht ook omdat veel wijnproducenten er alles aan doen het beeld van romantiek in stand te houden. Zo kun je in de Champagnestreek in kelders vaak pupitres aantreffen, waarin de flessen met de hand worden gedraaid en geschud om het bezinksel richting kurk te bewegen, waarna het kan worden verwijderd door de gistprop te bevriezen. Bij de meeste huizen is dat grotendeels voor de show. Je moet er ook niet aan denken dat al die honderden miljoenen flessen met de hand worden geschud. Daar is het personeel niet voor, en bovendien is het een werkje dat arbotechnisch gezien ook niet echt aan de moderne normen voldoet. En de grote draaiende kooien met flessen, gyropalettes, doen het werkje net zo goed.
En, laten we eerlijk zijn, het is steeds moeilijker om personeel te krijgen voor dit werk. In Nederland kijken we aan tegen een tekort aan arbeidskrachten voor zowat elke klus, behalve misschien consultants. In Frankrijk is het al niet anders. Misschien nog wel erger, met een 35-urige werkweek en een pensioenleeftijd van 62 jaar. Opmerkelijk genoeg is die in Italië overigens tegenwoordig 67 jaar. In Frankrijk moest onlangs zelfs een ziekenhuis volledig worden gesloten door een gebrek aan personeel. Dus je vraagt je af wie het werk in de wijngaarden moet doen. Bij mijn verblijf onlangs hoorde ik dat iemand die op een tractor rijdt tegenwoordig al met een meer dan modaal salaris naar huis gaat, door de enorme schaarste aan personeel.
Dus ook het romantische idee van het werk in de wijngaard moet op de helling. Sterker nog, in de toekomst zullen robots dat deels gaan overnemen. Dat kan zijn voor het bijhouden van de bladgroei, een betrekkelijk eenvoudige klus. Maar er wordt ook hard gewerkt aan robots die onkruid bij de stokken kunnen weghalen. Want er is – terecht – veel kritiek op onkruidverdelgers, met glyfosaat als ergste voorbeeld. Een robot die dat kan, zou een bijzonder positieve ontwikkeling zijn. Helaas zijn robots duur en verdelgers (te) goedkoop, dus de keuze is lastig. Er zullen ook robots komen die het druivenblad gedurende nacht bestralen met UV-straling om kiemen van meeldauw te doden. Dat lijkt mij ook een mooie verbetering, hoe onromantisch ook. Zeker is dat er een groep wijnboeren is die niet graag gebruik gemaakt van robots. Maar op termijn zijn ze voor grotere producenten ongetwijfeld te verleidelijk om ze te negeren.
Een ontwikkeling die al dateert van jaren is het gebruik van oogstmachines. Een bron van voortdurende discussie. Degenen die ze gebruiken zijn er laaiend enthousiast over. Feit is dat ze in de afgelopen decennia technisch enorm verbeterd zijn. En de argumenten spreken voor zich. Door de klimaatopwarming valt de oogst steeds eerder, en komen de druiven steeds warmer binnen. Met een oogstmachine kun je alles binnenhalen in de koelte van de nacht. Ook vergt het maken van goede wijnen steeds meer precisie, ook in het oogstmoment. Als je meer druiven moet oogsten, dan kan het tegenwoordig regelmatig voorkomen dat je de oogst een tijdje moet ‘pauzeren’. Als je dan een equipe met plukkers hebt, zitten die te niksen. Je staat onder druk om verder te gaan met oogsten. Dat is met een machine niet zo. Gaat het morgen regenen? Dan trek je gauw nog de oogstmachine tevoorschijn.
Natuurlijk, dat beroemde châteaux zich dat niet kunnen permitteren, spreekt een beetje voor zich. Dat zou ongetwijfeld reputatieschade opleveren. En die hebben geld genoeg voor een grote equipe, die ook snel en flexibel kan plukken. Maar ik vermoed dat ook de romantiek van het plukken meer en meer gaat verdwijnen.
Rest ons de romantiek van het drinken van een mooie fles. Heerlijk. Even wegdromen, en niet denken aan dit soort verhalen. Goede wijn is als een mooi boek. Je kunt er je eigen wereld omheen fantaseren. Dat is een fijne troost.
Ronald de Groot
