Chili is van nature een extreem land. 4400 kilometer maar liefst moet je afleggen van het noordelijkste puntje van Chili, bij General Lagos aan de grenzen met Peru en Bolivia, tot aan het zuidelijkste, Kaap Hoorn, waar de Grote en de Atlantische Oceaan elkaar ontmoeten. De wijnbouw profiteert van de enorme klimatologische diversiteit en zoekt steeds uitzonderlijker plekken op.
De natuurlijke grenzen van Chili zijn extreem. In het noorden vind je de Atacamawoestijn, een van de droogste gebieden op aarde, in het zuiden de spectaculaire bergen, fjorden en gletsjers van de Zona Austral, het Chileense deel van Patagonië. De westelijke grens bestaat uit de Grote Oceaan, die langs vrijwel de gehele kustlijn koud is, en in het oosten vormt de Andes met al zijn bergen en vulkanen van meer dan 6 kilometer hoogte de natuurlijke grens met buurlanden Argentinië en Bolivia. De natuurlijke diversiteit van Chili is enorm. Het is echt jammer dat het land zó ver weg ligt van Nederland – vluchten vanaf Amsterdam via Parijs of Buenos Aires duren al gauw zo’n achttien uur – want Chili is prachtig, en dan heb ik ondanks meerdere bezoeken nog maar een fractie van het land gezien. Bovendien is het een behoorlijk goed georganiseerd land, waar je relatief veilig kunt reizen.
Natuurregio’s van Chili
Chili heeft zestien administratieve regio’s, maar in dit artikel worden de namen van de natuurregio’s gebruikt. Dat zijn er vijf, van noord naar zuid: Norte Grande, Norte Chico, Zona Central, Zona Sur en Zona Austral.
Naar de kust
De enorme natuurlijke diversiteit zorgt voor grote klimatologische verscheidenheid (zie ook kader), en voor veel mogelijkheden voor wijnbouw. Van oudsher is die geconcentreerd in de warme delen van de Central Valley en beschutte valleien in het oostelijke deel van het kustgebergte, nooit heel ver van hoofdstad Santiago af. Maar vanaf de jaren 90, toen de wereldmarkten zich massaal openden voor Chileense wijnen, is de Chileense wijnbouw steeds meer op zoek gegaan naar nieuwe plekken met goede mogelijkheden. Producenten trokken naar de kustgebieden, die als voordeel hebben dat ze een stuk koeler zijn dan de valleien landinwaarts. Je kunt er andere druivenrassen aanplanten dan cabernet sauvignon, merlot en carmenère, zoals sauvignon blanc en pinot noir, terwijl ook chardonnay en syrah er interessantere wijnen geven dan in de warmte van het binnenland. En dat zonder veel gevaar op schimmelziekten, want de kustgebieden in de Zona Central zijn doorgaans ook nog droog, zeker in het groeiseizoen van oktober tot en met april.
Wel of geen water
De trek naar de kust gaat nog steeds door, maar biedt niet meer de onbegrensde mogelijkheden van voorheen. De remmende factor is de beschikbaarheid van water, die lokaal en periodiek zeer beperkt is. Langdurige tekorten aan neerslag, zelfs in de Andes, heeft in de Zona Central en noordelijker geleid tot lange perioden van droogte. De waterrechten zijn al jaren losgekoppeld van landrechten, dus zelfs als jouw land water heeft, mag je dat niet zomaar gebruiken. In principe is dat gedaan om het watergebruik beter te kunnen controleren, maar in de praktijk is water een speculatiemiddel geworden, dat in rijke handen is. De overheid heeft in het verleden gratis en eeuwigdurende waterrechten toegekend aan bedrijven en die kunnen ze weer verkopen of verhuren. Nu is wijnbouw bij lange na niet de tak van landbouw met het grootste waterverbruik – voor de productie van een avocado is twee à drie keer zoveel water nodig als voor een glas wijn – maar het is ook niet de meest winstgevende. Zeker kleinere wijnboeren en telers zijn de dupe.
Omhoog en naar het zuiden
Als het om koelere plekken gaat, is hoogte logischerwijs ook interessant. In het kustgebergte zijn al hooggelegen wijngaarden, maar de mogelijkheden in de Andes zijn – zeker op papier – nog groter. Aan de Chileense kant is de Andes echter zeer steil. Daar zijn nauwelijks hooggelegen plateaus zoals aan de Argentijnse zijde (Uco Valley in Mendoza en Calchaquí Valley in Salta bijvoorbeeld), maar vooral nauwe rivierdalen waar wijnbouw op (terrassen op) hellingen moet plaatsvinden. Uiteraard is ook het zuiden van Chili minder warm dan de centrale zone. En ook de watersituatie is daar beter, in feite al zo’n beetje vanaf Itata. Dus kijken producenten sinds een aantal jaren ook naar het (verre) zuiden, waar een gematigder klimaat heerst. Wel is de schimmeldruk er door meer neerslag en hogere luchtvochtigheid een groter probleem. Dat was lange tijd een van de redenen om niet naar het zuiden te gaan. Maar klimaatverandering en de waterissues hebben dat veranderd. Zij leiden tot wijnbouw op extremere plekken.
Verkoeling in Chili
De wijnbouwzones van Chili hebben over het algemeen mediterrane klimaten, met warme, droge zomers en milde winters, waarin de meeste neerslag valt. Mede omdat de Humboldtstroom, die van zuid naar noord langs de Chileense kust trekt, zo koud is, zijn de kustgebieden aanmerkelijk koeler dan de gebieden landinwaarts, zelfs de kustgebieden in het noorden. Wie verkoeling zoekt in het zuiden, verder weg van de evenaar, moet onder de Bío-Bíorivier zijn, zo’n 500 kilometer ten zuiden van Santiago. Aanplanten op hoogte levert ook verkoeling op; per 100 meter bijna 1 ºC in de droge lucht van Chili. Een wijngaard op 900 meter hoogte in het kustgebergte in Colchagua is dus beduidend koeler dan een wijngaard in de vlakte in Colchagua Valley op 250 meter hoogte.
Wijn uit de woestijn
Een van die plekken is in het noorden, in de regio Norte Chico, waarbinnen een ruim deel van de Atacamawoestijn valt. De regio telt twee wijnbouwvalleien: Copiapó Valley en Huasco Valley. Ze staan van oudsher bekend om hun druiven voor het distillaat pisco, en om enkele bijzondere, traditionele zoete wijnen van muscat en/of país. Er is een kleinschalig sociaal wijnbouwproject bij Salar de Atacama dat waarschijnlijk niet alleen de noordelijkste, maar ook de hoogst gelegen wijnbouw van Chili (2450 meter) bedrijft. Maar met name het bedrijf Tara Atacama geldt als de moderne wijnbouwpionier van het noorden van Chili. Het is een project van Viña Ventisquero, dat in 2007 is gestart door drie wijnmakers (Felipe Tosso, Alejandro Galaz en Sergio Hormazabal) die een uitdaging zochten. De wijngaarden liggen wat hogerop in de Huasco Valley, met warme dagen, koele nachten en een enorme lichtintensiteit. En omdat ze op slechts 22 kilometer van de kust van de Pacific liggen, zorgt de typerende ochtendmist met de naam camanchaca voor wat extra verkoeling. Bijzonder ook zijn de kalkrijke bodems, die helaas erg zoutig zijn, wat wijnbouw bemoeilijkt. Tara Atacama maakt vier wijnen, waarvan de witte op basis van chardonnay de bekendste is. De wijn is heel puur, heeft goede zuren en is mooi droog. Hij wordt geschonken in diverse avant-gardistische toprestaurants in Chili en Scandinavië.
Magisch Talinay
Zo’n 240 kilometer ten zuiden van Huasco, in het alleruiterste zuiden van de Atacamawoestijn, ligt het wijnbouwgebied Limarí. Ook daar tref je extreme wijnbouw aan, zoals van Viña Tabalí. Onder leiding van Felipe Müller heeft het bedrijf zich ontwikkeld tot een van de beste producenten van Chili. Viña Tabalí gaat bijzondere projecten aan. Allereerst Talinay, een magische plek om te bezoeken. Het is een grote wijngaard op slechts 12 kilometer van de kust, maar in de luwte van de Altos de Talinay, een bergrug die de wijngaard scheidt van het prachtige Nationaal Park Fray Jorge. Die houdt de meeste neerslag tegen, maar niet de camanchaca, die ook hier verkoeling geeft. Talinay ligt in een woestijnlandschap vol cactussen, maar het meest bijzonder zijn toch de bodems: die zijn sterk kalkhoudend en daardoor vrijwel uniek in Chili. Ze liggen op een oud marien terras en zijn dusdanig kalkrijk, dat er ijzer aan het irrigatiewater moet worden toegevoegd. De hoge pH van de bodem bemoeilijkt namelijk de ijzeropname, wat tot chlorose leidt. Er staat chardonnay, sauvignon blanc, wat riesling, pinot noir, syrah en meer. De druiven zijn deels bestemd voor de lijn Vetas Blancas, maar de beste gaan in de wijnen met Talinay op het etiket (tegenwoordig worden oom druiven verkocht aan topprojecten als RETA van Marcelo Retamal, red.). De Pinot Noir Talinay is al uitstekend, maar heeft nog wat tijd nodig om aan diepgang te winnen. De Sauvignon Blanc Talinay en Chardonnay Talinay horen bij het beste dat Chili aan witte wijnen te bieden heeft. De wijnen hebben enorme intensiteit en lengte, mede door een van nature lage pH (de Sauvignon Blanc Talinay 2018 had een pH van 2,86) bij een gezond alcohol-percentage. Talinay is niet de enige bijzondere wijngaard van Tabalí. Ook hoog in de Andes, op 1600 meter, heeft het bedrijf druiven aangeplant (Río Hurtado); daarover verderop meer.
Bubbels uit Osorno
Van Talinay, meer dan 300 kilometer ten noorden van Santiago, gaan we naar de Zona Sur en de Zona Austral. In het zuiden van de Zona Sur ligt een herkomstbenaming van toenemend belang: Osorno. Dit gebied ligt hemelsbreed zo’n 800 kilometer ten zuiden van de hoofdstad. Diverse producenten zijn er actief en hebben grotere of kleine wijngaarden, van experimenteel tot commercieel. Miguel Torres was, zoals gebruikelijk zou je haast zeggen, een pionier van het zuiden. Torres produceert onder andere een Sauvignon Blanc in Osorno en in 2016 kocht hij nog veel verder zuidelijk 740 hectare grond, bij Coyhaique in Patagonië. Dat gebeurde met het oog op klimaatverandering; de focus zal er voorlopig liggen op onderzoek en toerisme. Andere opzienbarende producenten in Osorno zijn Trapi del Bueno en Ribera Pellín. Ze werken vooral met sauvignon blanc, chardonnay en pinot noir, onder meer voor een paar veelbelovende mousserende wijnen. De Nature 2012 van Ribera Pellín was volgens Descorchados, de belangrijkste wijngids voor Zuid-Amerika, zelfs de beste mousserende wijn van Chili in 2019.
Lago Ranco
De meest ambitieuze producent in Osorno is Casa Silva. Van oudsher gevestigd in Angostura in Colchagua Valley, is het bedrijf in 2006 begonnen met de aanplant van wijngaarden aan Lago Ranco. Dit grote meer is een sleutelfactor, omdat het een matigende rol speelt in het lokale klimaat. Met 1800 millimeter per jaar is de neerslag hier vele malen groter dan verder naar het noorden, maar de wijngaarden liggen op hellingen en de vulkanische bodems draineren goed. Naast sauvignon blanc, chardonnay en pinot noir staat er ook wat riesling aangeplant. Casa Silva gooit hoge ogen met zijn mousserende wijn, Fervor del Lago Ranco Extra Brut, van chardonnay en pinot noir, die drie jaar sur lie op fles is gerijpt. Visitekaartje van Casa Silva’s Lago Ranco is echter de Sauvignon Blanc, die tussen de vele technische Sauvignons uit overige delen van Chili opvalt door zijn natuurlijke frisheid, slanke postuur, bescheiden alcoholpercentage en fijne citrusfruit. De wijn wist vanaf de eerste editie in 2013 te overtuigen en hoort inmiddels bij de betere Sauvignons van Chili.
Bergop: Colchagua
Een trend die nog belangrijker is dan de trek naar het zuiden, is die de hoogte in. Dat kan op vele breedtegraden in Chili, en niet alleen in de Andes, maar ook in het kustgebergte. Er zijn voorbeelden te over van bijzondere recente projecten op hoogte, van Enclave van Ventisquero op 1000 meter hoogte in Pirque (Alto Maipo) tot het domein El Encanto van Cono Sur op 1000 meter in Aconcagua Andes. Ik bespreek er hier drie. Voor mijn eerste keuze gaan we naar Colchagua, waar de valley floor al heel lang bijna helemaal door wijngaarden wordt ingenomen. Later – eerst in Apalta en met Montes als pionier – werden ook de hellingen beplant.
Een producent die het zeer spectaculair heeft aangepakt, is Luis Felipe Edwards. De grote wijnmakerij, een opmerkelijke mengeling van traditioneel en modern trouwens, ligt aan de voet van een bergrug bij Nancagua, in het centrale deel van Colchagua Valley. In het eerste decennium van deze eeuw besloot het bedrijf ook de bergrug te beplanten, na zorgvuldig terroironderzoek en het in kaart brengen van honderdvijftig verschillende percelen met hulp van onder anderen Pedro Parra, de Chileense terroirexpert par excellence. Het project kreeg de naam LFE900, want de wijngaarden gaan tot 900 meter hoogte. Het uitzicht vanaf de top is spectaculair, zeker als het helder is en je de besneeuwde toppen van de Andes op de achtergrond hebt. De wijnen zijn heel goed, zowel de LFE900 Single Vineyard (vooral syrah) als de LFE900 Malbec (met 5% cabernet sauvignon). En goed betaalbaar ook; misschien zelfs niet duur genoeg voor wat ze bieden.
Andes: Elquí en Limarí
Uiteraard biedt de Andes nóg meer mogelijkheden dan het kustgebergte. De Andes is veel hoger en de beschikbaarheid van water is er wat groter. Twee van de interessantste, meest ambitieuze en beste projecten bevinden zich dan ook in het noorden van de Chileense Andes, in Limarí en Elquí. In dat laatste gebied ligt Viñedos de Alcohuaz. Dat is allereerst het project van vader en zoon Álvaro en Patricio Flaño, die de bijzonderheid van de hoge Elquí Valley inzagen. Ze kregen hulp van twee plaatselijke bewoners, piscoproducent Juan Luis Huerta en zijn vrouw Helia Rojas, die de vallei als hun broekzak kennen. De wijn wordt gemaakt door niemand minder dan Marcelo Retamal, in het dagelijks leven hoofdwijnmaker van De Martino (ten tijde van het schrijven van dit artikel, red.) en iemand met een goede neus voor speciale plekken. Hij is tevens aandeelhouder. De wijngaarden liggen op 100 kilometer van de kust bij La Serena, maar ook op 1600 tot 2200 meter in de Andes, die in Elquí in feite overgaat in het kustgebergte. De verschillen tussen dag- en nachttemperaturen zijn hier enorm, net als de instraling van de zon. Het levert aromatische druiven op, met een dikke schil, die in potentie bijzonder expressieve wijnen opleveren. Retamal vinifieert ze terughoudend en zonder opsmuk. En zo ontstaat hier een aantal van de beste wijnen van Chili. Alcohuaz maakt vijf rode wijnen, twee blends – zogenaamde Mezclas Tintas – op basis van syrah (Rhu en Grus) en drie wijnen van één druivenras: La Era Malbec, Questa Chica Garnacha en Tococo Syrah. Alle wijnen zijn bijzonder en goed; Grus is mijn favoriet.
Ietsje naar het zuiden, in de hoge delen van Limarí Valley, ligt Río Hurtado, een gelijksoortig project als Alcohuaz, maar dan van Viña Tabalí. De in 2011 aangeplante wijngaarden liggen op 1600 meter hoogte, dus ook hier speelt de intense zon een wezenlijke rol. Tabalí heeft er aanvankelijk elf verschillende druivenrassen aangeplant, waaronder mourvèdre en tempranillo, maar malbec doet het verreweg het best. De wijn van malbec, Roca Madre (“moederrots”), komt van een oosthelling waar de zon al om 5 uur ’s middags weg is en van een bodem van verweerd andesiet (oergesteente uit de Andes). De wijn is donker en enorm compact, heeft flinke tannine en o zo veel spanning en potentie. De tweede wijn uit Río Hurtado is een mooie Viognier van een wat lager gedeelte van de helling, genaamd Barranco.
Eeuwenoude país
Viñedos de Alcohuaz en Río Hurtado zijn heel gave, extreme wijnbouwprojecten met grote toekomst. Maar “extreem” in Chili betekent niet alleen noordelijker, zuidelijker of hoger. Ook de ouderdom van bepaalde wijngaarden is extreem. Honderd jaar oude wijngaarden zijn al bijzonder, vooral in Europa. Maar in Bío-Bío is dat kinderspel. Daar liggen wijngaarden van tweehonderd jaar en ouder, die niet alleen nog goede wijn geven, maar ook nog bewonderenswaardig productief zijn. Zo levert de bijna 250 jaar oude país van Cacique Maravilla bij Yumbel gewoon nog 9 à 10 ton per hectare op. Da’s pas gezond oud worden! En de wijn ervan is origineel en lekker: de heerlijk pure, eenvoudige, maar zeer bevredigende Pipeño. Geloof me, als je daar eenmaal aan begint, is op tijd stoppen verraderlijk lastig.
Ten slotte
De natuurlijke diversiteit van Chili geeft wijnproducenten haast onbeperkte mogelijkheden, zolang ze bereid zijn buiten de comfortzone te treden van “gemakkelijke” wijnbouw in warme, vlakke gebieden, die niet-duurzame hoeveelheden irrigatiewater verlangt. De beste, meest innovatieve wijnmakers beseffen dat wijnland Chili zichzelf nu pas echt aan het ontdekken is. Nieuwe terroirs worden ontgonnen, oude wijngaarden herontdekt. Het land heeft een waardevol verleden en een spannende, grote toekomst. De grenzen van de huidige extremen zijn nog lang niet bereikt.
10 x extreem uit Chili
Tara Atacama, White Wine, Atacama (De Monnik Dranken)
Tabalí, Chardonnay Talinay, Limarí (Vinites)
Tabalí, Malbec Roca Madre, Limarí (Vinites)
Viñedos de Alcohuaz, Mezcla Tinta Grus, Elquí (Ad Bibendum)
Viñedos de Alcohuaz, La Era Malbec, Elquí (Ad Bibendum)
Luis Felipe Edwards, Malbec LFE900, Colchagua (Sligro)
Luis Felipe Edwards, Single Vineyard LFE900, Colchagua (Sligro)
Casa Silva, Fervor del Lago Ranco Extra Brut, Osorno (LFE)
Casa Silva, Lago Ranco Sauvignon Blanc Viñeda de Futrono, Osorno (LFE)
Cacique Maravilla, Pipeño Vino Tinto País, Secano Interior de Yumbel, Bío-Bío
Lars Daniëls
Dit artikel verscheen eerder in Perswijn 2020-7.
