Met zijn iconische Smaragdwijnen van beroemde wijngoederen als Prager, Knoll, F.X. Pichler en Hirtzberger heeft de Wachau sinds de jaren 80 de wereld veroverd. Maar de laatste tijd staat de regio onder druk. De nadruk op een classificatie op basis van Mostgewicht of suikergehalte in de druiven, met de alcoholrijkste wijnen aan de top van de piramide, is volgens sommigen steeds moeilijker te handhaven. Door de stijgende temperaturen dreigen met name de wijnen uit de topcategorie steeds machtiger te worden. Daarom zouden koelere delen van de Wachau, zoals de nog relatief onbekende rechteroever van de Donau, steeds meer in trek raken. Of ligt het genuanceerder? Tijdens de Single Vineyard Summit (SVS) had ik de gelegenheid om de rechteroever beter te leren kennen.
Wachau rechteroever
Als je het over de Wachau hebt, kan je vrijwel niet om Domäne Wachau heen. Als geheel telt de Wachau zo’n 1300 hectare aan wijngaarden, waarvan maar liefst 400 van Domäne Wachau zijn. Ook op de rechteroever van de Donau is hun aanwezigheid dominant. In Rossatz, Rührsdorf en Arnsdorf bewerkt de coöperatie via haar wijnbouwers 104 hectare, 46 procent van het totaal. De rechteroever is iets kleinschaliger dan de linkeroever. Dit verklaart voor een deel waarom Domäne Wachau er zo actief is. Veel wijngaardeigenaars zijn te klein om zelfstandig wijn te maken.
Die Wachau ist die Wachau
Master of Wine Roman Horvath, de general manager van Domäne Wachau, legt uit dat de Wachau nog steeds een van koelste wijnbouwgebieden van Oostenrijk is. “Als we in de Wachau serieuze problemen met het klimaat zouden hebben, dan kan je in de rest van Oostenrijk überhaupt geen wijn meer maken.” De realiteit is dat Domäne Wachau en andere wijnboeren onder andere door biologisch te werken, begroeiing tussen de rijen, aangepaste loofwandarbeid en iets vroeger te oogsten de laatste jaren steeds beter met de klimaatverandering om kunnen gaan en daardoor weer preciezere wijnen zijn gaan maken. Roman Horvaths eerste reactie op mijn vraag wat de rechteroever voor hem betekent is daarom misschien niet verrassend. “Die Wachau ist die Wachau.” Maar als we verder praten komen er toch een aantal markante verschillen naar voren.
Bordeaux
Op de rechteroever van de Donau is het inderdaad een fractie koeler dan in het historische Wachau-heartland tussen Krems en Spitz. Veel wijngaarden hebben een oriëntatie tussen noordoost en noordwest waardoor de zoninstraling minder sterk is. De bodems zijn bovendien dieper en voedselrijker wat de wijnen een iets ander karakter geeft. Horvath maakt een verrassende vergelijking met Bordeaux. Ook daar zijn de wijnen van de rechteroever wat ronder en voller. Bij gebrek aan kalk zijn ook op de rechteroever grüner veltliner en riesling de belangrijkste rassen, hoewel verhoudingsgewijs het aandeel grüner veltliner een stuk hoger ligt. Een ander belangrijk verschil is dat een groot deel van het landschap minder steil is – op de rechteroever zijn beduidend minder terrassen dan elders in de Wachau.
De zuren in de druiven ligt hierdoor een fractie hoger, maar voor Domäne Wachau is de rechteroever niet direct een bron van frisheid voor zijn cuvées. Daarvoor moet je volgens Horvath in de Spitzergraben zijn. Georg Frischengruber van Weingut Frischengruber in Rührsdorf bevestigt dat. “In de warmste delen van de Wachau wordt gemiddeld twee weken eerder geoogst dan in de Spitzergraben,” zegt hij. “De rechteroever zit er tussenin.”
Veranderingsbereid
Horvath zegt dat de omvang van Domäne Wachau het niet alleen mogelijk maakt een brede collectie wijnen te produceren, maar ook het gewicht geeft om vernieuwingen door te voeren. Met name door de aanwezigheid van de coöperatie is het aandeel biologische verbouwde druiven op de rechteroever hoger dan links. Tien jaar geleden is Domäne Wachau gestopt met glyfosaat, zo’n vier jaar geleden met herbiciden. Toen is het ook begonnen hun wijnbouwers in de eerste jaren van de transitie naar biologische teelt een premie van 50 procent te betalen. Maar het is niet alleen geld dat het succes van de biologische landbouw op de rechteroever bepaalt. “De wijnboeren zijn er progressiever, actiever en meer bereid tot verandering, om zo aansluiting te vinden bij het succes van de linkeroever, dat wil zeggen hoge kwaliteit, hoge prijzen en altijd uitverkocht,” verklaart Horvath.
Een van die jonge, ambitieuze wijnmakers is Martin Bergkirchner uit Mitterarnsdorf. Dat Bergkirchner, die ervaring heeft opgedaan bij onder andere Dr. Loosen en Emmerich Knoll, ambitieus is, blijkt als hij vertelt dat hij Lucas Pichler van het illustere F.X. Pichler durfde uit te dagen. Volgens de laatste is eigenlijk alleen riesling geschikt om zoete wijn te maken, maar Bergkirchner wilde bewijzen dat dat in goede jaren ook van grüner veltliner kan. Het is wellicht een kwestie van smaak, maar Bergkirchner lichtvoetige Beerenauslese 2021 mag er zeker zijn. Sinds hij het familiebedrijf van 6 hectare in 2015 heeft overgenomen van zijn vader, de voorzitter van Domäne Wachau, is hij overgestapt op biologische druiventeelt en verbouwt hij nog maar de helft van zijn druiven in samenwerking met de coöperatie. Hij bottelt nu een kleine maar mooie serie ingetogen Grüner Veltliners en Rieslings. Om te illustreren dat het op de rechteroever echt een graadje koeler is, zegt hij: “In de schaduw van de bergen, waar het op sommige plekken tot de middag kan duren voor de zon op de wijnstokken komt, kunnen de omstandigheden soms een tikje uitdagend zijn. Het duurt dan lang voordat de dauw of de regen opdroogt, wat de kans op schimmelziekten vergroot. Wij kunnen ieder jaar Smaragdwijnen maken, maar alleen van druiven uit de beste wijngaarden, dat wil zeggen op de armere bodems iets hoger op de helling. Hier blijven de druiven kleiner en de trossen luchtiger, waardoor schimmelziekten er minder snel vat op krijgen en de druiven een langere hangtijd kunnen hebben.” Je proeft het terug in zijn fijne Riesling Ried Hoferthal Smaragd die een mooie balans tussen subtiel citrusfruit en abrikoos enerzijds en stenige mineraliteit anderzijds tentoonspreidt, en zowel breedte als lineariteit heeft.
Toch kan het ook op de rechteroever weldegelijk warm zijn, blijkt in het gesprek met Georg Frischengruber, een van de wegbereiders voor de emancipatie van de rechteroever. Zijn wijnen kunnen zich inmiddels meten met het beste wat Wachau te bieden heeft. Hij vertelt me dat een van zijn grootste uitdagingen is om de oogst koel in de kelder te krijgen. Het is, zegt hij, een belangrijk gespreksonderwerp binnen Vinea Wachau. Door gas van -75 graden Celsius door de druiven te blazen, de pers te koelen, en het hele pershuis te voorzien van airco heeft hij flinke stappen gezet. “Het is er ijskoud,” klaagt hij met een knipoog.
Mautern, in het uiterste oosten, is een beetje een buitenbeentje. Hoewel gelegen op de rechteroever, is het een van de warmste delen van de Wachau is. “Het is vergelijkbaar met Loiben en Dürnstein aan de andere kant van de Donau,” zegt Andreas Eder van Weingut Eder. De Donauvallei is hier relatief open waardoor de druivenstokken veel zon krijgen. Gecombineerd met de Pannonische warmte is de stijl van de wijnen merkbaar rijker en hebben mildere zuren. Eders Silberbichl Riesling 2022 had duidelijk tropische trekken, maar omdat de jaargang koel was, was hij niet machtig. Wijnbouwers die tijdens de SVS wijnen van de warme jaargang 2023 presenteerden, hadden duidelijk meer moeite om het alcoholpercentage te controleren.
Het beroemde wijngoed Nikolaihof is ook in Mautern gevestigd. Het is lastig hun wijnen met die van collega’s te vergelijken, want ze komen veel later op de markt. Waar de meeste wijngoederen de jaargang 2023 naar SVS meebrachten, schonk Nikolaihof 2019. Dat Nikolaihof er jaar in, jaar uit in slaagt elegantie en precisie in zijn wijnen te brengen, moet haast wel te verklaren zijn uit het feit dat hun wijngaarden al decennialang biodynamisch bewerkt worden. Ondanks dat Mautern het meest onder invloed staat van de Pannonische zomerwarmte, is irrigatie hier minder urgent omdat de löss-dominante bodems een goed watervasthoudend vermogen hebben. Het is dan ook nauwelijks verrassend dat grüner veltliner hier veel belangrijker is dan riesling.
Het is niet zo dat de rechteroever nu plotseling een bron van frisse druiven voor wijngoederen op de linkeroever is geworden, zeker niet in Mautern. Maar het is wel zo dat over de laatste 10 à 20 jaar de druiven op de rechteroever steeds beter zijn gaan rijpen, waardoor er nieuwe mogelijkheden zijn ontstaan voor de wijnbouwers daar. Als de klimaatverandering doorzet zullen ook hier maatregelen genomen moeten worden. Maar, zoals Roman Horvath aangeeft, biologische teelt met groen tussen rijen en aandacht voor biodiversiteit en een gezond bodemleven, is het belangrijkste wat je kunt doen. En laten ze daar op de rechteroever nu net heel vooruitstrevend in zijn.
Aanbevolen wijnen van de rechteroever:
Bioweingut Bergkirchner, Riesling Ried Hoferthal Smaragd 2023
Eigenlijk tonen al Bergkirchners wijnen een mooie balans tussen mineraliteit en fruit, maar deze Smaragd koppelt daar nog een fijne concentratie en lengte aan toe, plus een zuchtje frisse bergwind.
Bioweingut Bergkirchner, Grüner Veltliner Beerenauslese 2021
Met slechts 10 procent alcohol levert Bergkirchner Beerenauslese af die een lichtigheid heeft, waarin je zijn ervaringen bij Dr. Loosen doet vermoeden. Zeker niet te zoet of te plakkerig. Duidelijk witte-peperkarakter van grüner veltliner.
Georg Frischengruber, Riesling Kreuzberg Smaragd 2023
Rokerig, mooi subtiel fruit (steenvruchten, citrus), zeer mineraal – stenig, kalkachtig, enige textuur, goed in balans, veel lengte.
Georg Frischengruber, Riesling Goldberg Smaragd 2023
Zeer uitnodigende zoetzure aromas van abrikozen en citrusvruchten, kalkachtig mineraal. In de mond wordt de mooie frisheid bevestigd. Puur. Medium body. Nu heel lekker, maar heeft waarschijnlijk nog een lang leven.
Domäne Wachau, Grüner Veltliner Kirnberg Smaragd 2023
Rijpe abrikoos en licht pepperig op de neus. In de mond is het fruit subtieler, volrond maar zeker niet machtig, beetje stenig mineraal. Een typische, heel goede Grüner Veltliner.
Nikolaihof, Grüner Veltliner Im Weingebirge Smaragd 2019
Een absolute topper, hoewel de vergelijkbaarheid met andere Wachauwijnen tijdens de SVS vanwege zijn langere rijping lastig is. Niet zo etherisch als ik van Nikolaihof verwachtte, maar erg mooi. Ruikt wat kruidig, houtachtig. Wat rijp fruit achter een tikje rubber. Beetje warmte en verfijnde kracht (maar niet te), rijp maar niet overrijp geel fruit (perzik, abrikoos, appel). Heel harmonieus en aantrekkelijk. Prettig, lichtgestructureerd mondgevoel.
Weingut Eder, Riesling Silberbichl Smaragd 2022
Duidelijk een Riesling uit het warmere Mautern. Tropische mango- en lycheeachtige tonen, rijpe steenvruchten, desondanks niet al te breed en met 13 procent alcohol ook niet machtig.
Josef Fischer, Riesling Kirnberg Smaragd 2023
Rijpe steenvruchten en een tikje tropisch, opgefleurd door lik citroen. Proef ik daar wat zoete specerijen en wat pietsie oxidatie? Licht, vrolijk.
Bart de Vries
