De 10 recente jaargangen van de topwijnen van Rebholz, Wittmann en Christmann
Eind augustus 2024 organiseerden de drie topproducenten Ökonomierat Rebholz (Pfalz), Wittmann (Rheinhessen) en A. Christmann (Pfalz) voor de vierde maal een verticale proeverij van tien jaargangen van de Riesling Grosse Gewächse uit de wijngaarden die ze het meest typeren. Voor Rebholz is dat Birkweiler Kastanienbusch, voor Wittmann Westhofener Morstein en voor Christmann Königsbacher Idig. Omdat ik in 2019 ook was uitgenodigd, was een boeiende vergelijking mogelijk, met een beeld van de stijlontwikkeling van de drie domeinen.
Hier volgt een beschrijving van de wijngaarden, de producenten en de geproefde wijnen:
Kastanienbusch, Weingut Ökonomierat Rebholz
De wijngaard
Kastanienbusch, vernoemd naar de omringende kastanjebomen, ligt in de gemeente Birkweiler in de zuidelijke Pfalz. Het is een grote wijngaard (bijna 30 hectare, Rebholz bezit er 3,4 hectare), die op een steile helling ligt, naar het zuiden toe gericht. Belangrijke terroiraspecten zijn verder de hoogte, die varieert van 160 tot 320 meter, en de bodem. Zeker de hogere delen, waar Rebholz zijn belangrijkste perceel heeft, koelen ’s nachts enorm af, waardoor het groeiseizoen lang is. Zelfs in de gemiddeld warme laatste twintig jaar worden de druiven voor GG Kastanienbusch meestal in oktober, maar soms pas in november geoogst. De leisteenbodem is gevormd op zogenaamd Rotliegendes, een zandsteen dat uit het vroeg-perm stamt (298,9-272,3 miljoen jaar geleden). De naam verwijst naar de rode kleur van het gesteente, dat veel hematiet bevat (een belangrijk ijzeroxide) doordat het in warme tijden is afgezet. Deze oude steenlaag is veel later, door het ontstaan van de zogenaamde Boven-Rijnslenk, bij Birkweiler aan de oppervlakte geraakt. In zeer droge jaren kan op de stenige bodems droogtestress ontstaan en dan wordt er in Kastanienbusch wat irrigatie toegepast.
De mensen
Ökonomierat Rebholz is gevestigd in een statig pand uit de zestiende eeuw, in het hartje van Siebeldingen. Het is allereerst het bedrijf van Hansjörg Rebholz en zijn vrouw Birgit. Voor Hansjörg ligt de basis van de kwaliteit en het karakter van zijn wijnen in de natuur. ‘We werken mét de natuur, nooit tegen de natuur’, is een bekend motto van hem. En hij is daar compromisloos in: hij weigert bochten af te snijden of bij te sturen. De biodynamische wijnen zijn een product van hun herkomst en de interpretatie daarvan door een zeer precies werkend en gedisciplineerd wijnmaker; dat proef je in alles. Maar Hansjörg doet het al lang niet alleen. Oud-stagiairs, zoals Michael Anselmann (vooral wijnbouw), zijn nu in dienst. En anno 2024 wordt het domein in feite gerund door de tweelingzoons van Hansjörg en Birgit, Hans en Valentin.
De wijn(en)
De druiven voor Riesling GG Kastanienbusch worden doorgaans 24 uur koel ingeweekt (kan per jaar verschillen) en daarna voorzichtig geperst. Het sap gist in rvs met een toegevoegde eigen gistselectie en de wijn blijft op de volle gisten tot mei. Zelf omschrijft Rebholz zijn GG Kastanienbusch als ‘het perfecte samenspel tussen rijpheid en mineraliteit, fruit en zuren, en kracht en elegantie.’ Opmerkelijk zijn de rokerige, peperige en kruidige tonen in het aroma van de wijn. Die kruidigheid stamt volgens Hansjörg van het ijzer in de bodem: ‘IJzer geeft de kruidigheid in Kastanienbusch. De fruitigheid komt gewoon van de riesling.’
Proefnotities en scores
Kastanienbusch Riesling GG 2023 18 pnt
GEUR: zeer zuiver, licht kruidig, vuursteen, appel, abrikoos
SMAAK: mooi intens, slank met veel diepgang, rijpe zuren, zeer lang —
Kastanienbusch Riesling GG 2022 18 pnt
GEUR: abrikoos, rijp citroen, wat peper en rook, kruidig
SMAAK: krachtig, mooi fruit, iets zoutig, rijpe zuren, bitters, zeer lang —
Kastanienbusch Riesling GG 2021 18 pnt
GEUR: prachtig aroma, geel fruit, rook, bloemen, wat vuursteen
SMAAK: veel spanning zoet-zuur, sappig, fris, diepgang, zeer lang, wordt geweldig —
Kastanienbusch Riesling GG 2020 18 pnt
GEUR: perzik, rijp citrusfruit, peper, natte rook, kruidig, intens
SMAAK: heel intens, verfijnd, vrij slank, mooie zuren, zeer lang —
Kastanienbusch Riesling GG 2019 18 pnt
GEUR: getypeerd, kruidig, rijp citrusfruit, iets romig en rokerig
SMAAK: vrij rijk, iets filmend, mooi fruit, textuur, gelaagd en zeer lang —
Kastanienbusch Riesling GG 2018 17 pnt
GEUR: vuursteen, rook, wat gesloten, wat perzik en kruiden
SMAAK: slank, zoetzuur sappig, verfijnd, minder diepgang dan de andere wijnen \
Kastanienbusch Riesling GG 2017 18,5 pnt
GEUR: prachtig, abrikoos, kweepeer, kruidig, beetje peper, complex
SMAAK: geweldig, veel spanning, mooie zuren, vulling, krachtig, zeer lang, momenteel de meest overtuigende Kastanienbusch \
Kastanienbusch Riesling GG 2016 17 pnt
GEUR: fraai, abrikoos, iets mango, ingetogen kruidig, rook, zit wellicht in een lastige fase
SMAAK: intens, fijn zoetzuur, iets romig, compact, goed lang
Kastanienbusch Riesling GG 2015 18 pnt
GEUR: rijp geel fruit, beetje lemon curd, hint van boenwas, bloemig, kruidig
SMAAK: intens, krachtig, veel spanning, balans, grote lengte
Kastanienbusch Riesling GG 2014 17 pnt
GEUR: mooi gerijpt, kweepeer, acaciahoning, romig, peper
SMAAK: vrij zacht en rond, milde zuren, minder spanning, goed lang, minder sterk jaar
(importeur: Résidence Wijnen)
Morstein, Weingut Wittmann
De wijngaard
Morstein ligt in het zuidelijke deel van Rheinhessen, ook Wonnegau genoemd, pal ten westen van het dorp Westhofen. Van de 24 hectare die Morstein telt, heeft Wittmann 6 hectare in bezit, die grotendeels op een hoogte van 180 tot 200 meter liggen. Net als Kastanienbusch ligt Morstein op het zuiden, maar de wijngaard is veel minder steil. Voor het oog ook minder spectaculair dus, maar niet minder goed en bijzonder. Het is een haast Bourgondische situatie, want de wijngaarden liggen op een helling van (in de basis) kalksteen met daarop bodems van terra fusca. Dat is een donkerbruine toplaag, met daarin stukken kalksteen, wat löss en veel kleimineralen. Die laatste zorgen voor een goede watervasthoudcapaciteit – een beduidend voordeel in een warmer wordend klimaat – en goede voeding van de planten, ondanks het hoge kalkgehalte. Ofschoon Morstein op het zuiden ligt, is het een relatief koele wijngaard, waar riesling laat rijpt, vaak pas tegen het eind van oktober.
De mensen
Al sinds 1663 houdt de familie Wittmann zich bezig met wijnbouw. Onder de huidige eigenaars, Philipp Wittmann en zijn vrouw Eva Clüsserath (van Weingut Ansgar Clüsserath in de Mosel), heeft het wijngoed van 35 hectare zich bij de absolute top van Duitsland geschaard, op basis van de geweldige wijngaarden die Philipp van zijn ouders Günther en Elisabeth toebedeeld heeft gekregen en zelf heeft bijgekocht. Daaronder zijn percelen in alle topwijngaarden van Westhofen, dus niet alleen in Morstein, maar ook in Aulerde, Kirchspiel en Brunnenhäuschen. Al meer dan twintig jaar worden deze biologisch bewerkt, sinds 2004 biodynamisch.
De wijnen
De Riesling GG Morstein wordt spontaan vergist en gerijpt in grotere houten vaten en blijft tot kort voor botteling op de volle gisten. De late rijping van riesling in Morstein geeft wijnen met ‘een koele geur, met daarin vaak tonen van steenfruit en witte peper’. Daartegenover staat enorme vulling en diepgang in de smaak. In vergelijking met Wittmann’s andere Riesling GG is Morstein complexer dan Aulerde en heeft doorgaans meer lengte dan Kirchspiel. Alleen Brunnenhäuschen, dat direct naast Wittmann’s grote perceel in Morstein ligt, kan qua niveau mee met Morstein. Persoonlijk vind ik de zuren van Morstein –en van grote Riesling van kalkbodems in het algemeen– bijzonder. Ze zijn zo genuanceerd, zo mooi verpakt en geven zeer veel verfijning.
Proefnotities en scores
Morstein Riesling GG 2023 18,5 pnt
GEUR: fantastische geur, geel fruit, witte peper, zo verfijnd
SMAAK: fijn zoetzuur sap, prachtige zuren, bitters, precies, heel lang
Morstein Riesling GG 2022 18,5 pnt
GEUR: perzik, peer, peper, iets kruidig, ook wat gras, precies
SMAAK: intens, mooi spannend zoetzuur, fijne zoutige bitters, zeer lang
Morstein Riesling GG 2021 18 pnt
GEUR: wat vuursteen, citrus, witte perzik, peper, kruidig
SMAAK: sterk zoetzuur, slank, mooi precies, zuren, heel lang
Morstein Riesling GG 2020 18 pnt
GEUR: perzik, rijp citrusfruit, peper, natte rook, kruidig, intens
SMAAK: heel intens, verfijnd, vrij slank, mooie zuren, zeer lang
Morstein Riesling GG 2019 19 pnt
GEUR: prachtig rijp maar fris, perzik, kweepeer, peper
SMAAK: zeer intens, prachtige zuren, grip, sap, enorm lang, heel grote wijn
Morstein Riesling GG 2018 17,5 pnt
GEUR: tikje aards, appel, warmte, kruidig
SMAAK: zuiver, intens, vrij slank, goede druk en lengte, iets minder diepgang dan de andere wijnen
Morstein Riesling GG 2017 18 pnt
GEUR: lemon curd, peper, warme steen, kruidig
SMAAK: zeer intens, iets romig, sappig, zoetzuur, zeer lang
Morstein Riesling GG 2016 17,5 pnt
GEUR: geel fruit, kruidig, peper, compact, iets terughoudend, misschien ook in een lastige fase
SMAAK: vrij rijk en filmend, grip en textuur, rijpe zuren, lang
Morstein Riesling GG 2015 18 pnt
GEUR: fijn gerijpt, perzik, marmelade, kruidig, fijn spicy
SMAAK: bijna onverwacht intens, gelaagd, spannend, krachtig en heel lang
Morstein Riesling GG 2014 17,5 pnt
GEUR: fijn ontwikkeld, geel fruit, honing, hint van boenwas, kweepeer
SMAAK: vrij rond en rijk, mooie zuren, crème, goed lang, knappe 2014
(importeur: Pallas Wines)
Idig, Weingut A. Christmann
De wijngaard
Idig is een kleine Grosse Lage. De slechts 6,53 hectare grote wijngaard behoort grotendeels toe aan Weingut Christmann, die er 4 hectare bezit met stokken van gemiddeld 33 jaar oud. De wijngaard ligt in de gemeente Königsbach in de Mittelhaardt, het beroemde deel van de Pfalz tussen Bad Dürkheim en Neustadt an der Weinstrasse. De hoogte varieert van 145 tot 180 meter en de helling die afloopt naar het zuidzuidoosten is behoorlijk steil voor de Pfalz. De constante wind houdt de druiven heel gezond, maar de wijngaard ligt wel tot ver in de avond in de zon. Net als Morstein ligt Idig op een machtig kalksteenmassief, met daarop terra fusca, dat ter plaatse niet alleen kalksteen en klei bevat, maar ook wat puin van zandsteen uit het Pfälzer Wald.
De mensen
Weingut A. Christmann, dat in het dorpje Gimmeldingen ligt, gaat terug tot 1798. Karl-Friedrich (Fritz) Christmann nam het wijngoed in 1965 over, zijn zoon en huidige eigenaar Steffen kwam meer dan 25 jaar geleden in het bedrijf. Steffen is veel meer dan eigenaar en hoofdwijnmaker van zijn eigen wijngoed: hij is ook president van de VDP en startte in 2019 een Sektgut met Mathieu Kauffmann. En sinds de zomer van 2018 is de volgende generatie ook alweer bij het wijngoed betrokken. Dochter Sophie Christmann studeerde in Geisenheim en Bordeaux, en was na stages in onder andere Duitsland, Australië en Pomerol klaar voor de uitdaging. En heeft al beduidende invloed op de stijlontwikkeling, vermoed ik.
De wijnen
De druiven voor de Riesling GG Idig worden kort koel ingeweekt (drie tot zes uur) en daarna voorzichtig geperst. De wijn gist spontaan in grotere houten vaten en blijft tot kort voor de botteling op de volle gisten. Volgens Christmann hebben de wijnen altijd veel fruit en dichtheid, maar zijn ze toch elegant. Kenmerkend is een zoutige ondertoon, die als mineralig kan worden omschreven. Steffen Christmann: ‘Het is toch een uitdaging om de koele mineraliteit die wij bij Idig voor ogen hebben, in de warme jaren perfect in de wijn te krijgen.’ Daartoe wordt een jaar of tien wat eerder geoogst dan voorheen en dat komt de verfijning ten goede.
Proefnotities en scores
Idig Riesling GG 2023 17,5 pnt
GEUR: prachtig verfijnd, geel fruit, beetje floraal en kruidig, fris
SMAAK: mooi fruitig en sappig, fijne zuren, wat zoutig, elegant en lang —
Idig Riesling GG 2022 17 pnt
GEUR: perzik, peer, wat limoen, licht peperig, compact
SMAAK: zoet fruit, rijpe zuren, iets fenolisch, goed lang —
Idig Riesling GG 2021 18 pnt
GEUR: vuursteen, citrus, perzik, fijn kruidig, fris
SMAAK: mooi intens, zoetzuur, spanning, sappig, zoutig, lang —
Idig Riesling GG 2020 17,5 pnt
GEUR: rijp, abrikoos, bloemenhoning, kruidig, witte peper
SMAAK: compact, vrij rond, iets romig, zoutige zuren, mooi, lang —
Idig Riesling GG 2019 17,5 pnt
GEUR: mooi fruit, abrikoos, kruidig, natte rook, wat nougat
SMAAK: rijp, rond, iets crème, compact, mooie balans \
Idig Riesling GG 2018 17 pnt
GEUR: perzik, rode appel, crème, peper, kruidig, fraai
SMAAK: rond, sappig, fijne zuren, iets romig, lang \
Idig Riesling GG 2017 17 pnt
GEUR: intens, wat vuursteen, abrikoos, gras, kruidige bloemen
SMAAK: breed, wat romig, zoutig, net genoeg zuren, bitters, lang \
Idig Riesling GG 2016 16,5 pnt
GEUR: mango, abrikoos, kruidig, warme stenen, intens
SMAAK: rijk, rond, romig, nougat, milde zuren, vrij lang |
Idig Riesling GG 2015 17,5 pnt
GEUR: fijn kruidig en reductief, zoet geel fruit, zoutig
SMAAK: romig, mooi gelaagd, zoutig, ook fris kruidig, lang \
Idig Riesling GG 2014 17 pnt
GEUR: wat rook en peper, geel fruit, rijpe citroen, kamille
SMAAK: goed vol, fijne zuren en bitters, goed lang |
(importeur: Anfors-Imperial)
Fazit
Het is een voorrecht om dit soort proeverijen mee te maken. Ze zijn enorm leerzaam, vooral ook omdat alle tien jaargangen tegelijk naast elkaar voor je staan, om rustig te beoordelen en te vergelijken. In grote lijnen zijn dit mijn conclusies. Het niveau van alle wijnen ligt bijzonder hoog en maakt duidelijk dat droge Duitse Riesling zonder twijfel bij de beste wijnen ter wereld hoort. Alle drie de GG kunnen zeer goed ouderen. Van de drie producenten is Rebholz heel steady qua niveau en wijnstijl. Idig heeft de afgelopen jaren aan precisie en verfijning gewonnen. Het was voorheen niet een wijn die ik persoonlijk tot de absolute top rekende, maar die mening moet ik gaan herzien. Morstein van Wittmann was al langer één van de beste wijnen van Duitsland en lijkt alleen maar beter te worden. Het is naar mijn mening nu een van de grote witte wijnen ter wereld.
Lars Daniëls, Magister Vini.
