Elzas: Wijntoerisme anno 2020

Wijntoerisme is populairder dan ooit. Wij van Perswijn krijgen veel vragen over wat je kunt doen in wijngebieden, welke producenten je absoluut moet bezoeken, waar je moet eten en drinken, wat de mooiste routes zijn om te rijden, fietsen en wandelen, enzovoort. Dus moeten we dat weer eens optekenen. Deze keer gaat Lars Daniëls naar een tijdloze favoriet: de Elzas.

De kleine druifhyacinten stonden in bloei oen ik ergens in de jaren 80 voor het eerst ging wandelen in de Elzas. We verbleven in Turckheim, in hotel Brand en volgden de sentier viticole die door de grand cru Brand voert. Het verse groen van de druivenplanten contrasteerde prachtig met het blauwpaars van de bloemetjes die de wijngaardbodem bedekten. Het was zo’n moment waarop je verliefd wordt op een gebied, op een landschap. En die liefde is nooit overgegaan, ook omdat de Elzas nog steeds zo ontzettend veel te bieden heeft als het gaat om natuur en cultuur in het algemeen, en om wijntoerisme in het bijzonder.

Het is allereerst de natuur die de Elzas zo aantrekkelijk maakt. Het is landschappelijk een bijzonder fraai gebied, met op de nabije achtergrond de Vogezen, die plaatselijk meer dan 1.400 meter hoog zijn. En in de oostelijke verte het Zwarte Woud, even hoog als de Vogezen. Op de voetheuvels van de Vogezen bevinden zich de wijngaarden, die volop profiteren van hun ligging in de regenschaduw van de bergen. De Elzas heeft dus een droog en zonnig klimaat, met aangename temperaturen. Tussen mei en september liggen de gemiddelde dagtemperaturen (dik) boven de 20 graden en koelt het ’s nachts zo’n 11 graden af. De periode van het groeiseizoen is dan ook de ideale periode van het jaar om de Elzas te bezoeken. Maar ook de weken voor kerst zijn bijzonder. Zeker als je van kerstmarkten houdt.

Lekker rondrijden

Het langgerekte wijngebied telt van noord naar zuid vele pittoreske dorpjes, van Marlenheim tot Thann. In feite begint het al veel noordelijker, bij Wissembourg. De beroemdste dorpen zijn waarschijnlijk de mooiste, zoals Riquewihr, Kaysersberg, Turckheim en Eguisheim. Alleen zijn die in het hoogseizoen (juni t/m september) heel erg druk. Gelukkig zijn er vele iets minder bekende dorpen die ook de moeite waard zijn. De route die al die prachtige dorpen met elkaar verbindt – 170 kilometer lang tegenwoordig – is La Route des Vins d’Alsace. Het is de oudste grote wijnroute van Frankrijk, geïnaugureerd in 1953. Nog steeds een genoegen om te rijden, want je mist bijna niks van het wijngebied.

Je kunt ook van de gebaande paden afwijken en zelf een route uitstippelen. Een route die ik mooi vind om te rijden – die ook gelopen kan worden – begint op de eerste rotonde buiten Wintzenheim, op weg naar Munster. Dan neem je de Route des Cinq Châteaux die door de bossen van Wintzenheim en Wettolsheim voert, langs (de ruïnes van) de kastelen Pflixbourg, Hohlandsbourg en Les Trois Châteaux d’Eguisheim. Bij Husseren-les-Châteaux kom je weer op de Route du Vin. Dan is het nog maar een paar kilometer naar Voegtlinshoffen. Daar zou je kunnen proeven en lunchen in de nieuwe wijnbar van Maison Joseph Cattin, treffend genaamd Le Belvedère. Daar heb je vanaf het dakterras een adembenemend uitzicht over de wijngaarden en de Rijnvlakte. Bij zeer helder weer kun je nippend aan uitstekende Crémant zelfs de Mont Blanc zien.

Wandelen en proeven

Voor actievelingen is er in de Elzas veel te doen. Uiteraard kun je mooie wandelingen maken en heel goed fietsen. Voor mij persoonlijk is weinig mooier dan te wandelen door een beroemde wijngaard en later de wijnen ervan proeven bij een goede producent. Dat kan hier op zó veel plekken. De Elzas heeft een aantal van de mooiste sentiers viticoles (wandelroutes door wijngaarden) van Frankrijk. Ieder dorp heeft wel een goede producent.

Vooral in het hart van de streek is de keuze enorm en valt er veel aan te bevelen. De wandeling door de grand cru Brand heb ik al genoemd. Die valt prima te combineren met een bezoek aan Domaine Albert Boxler in Niedermorschwihr (op afspraak) of een proeverij bij Domaine Zind-Humbrecht (ook op afspraak). Nieuw is de sentier viticole van Kaefferkopf, waarna je kunt proeven bij Meyer-Fonné in Katzenthal.

Een lange wandeling is die door de diverse grands crus van de dorpen Beblenheim, Bennwihr, Hunawihr, Mittelwihr, Riquewihr en Zellenberg, ‘Le sentier des grands crus. Les Perles du Vignoble’. Uiteraard kun je deze inkorten naar wens en bijvoorbeeld alleen Schoenenbourg doen, boven Riquewihr.

Voor echte terroirfreaks is het verbinden van de sentiers viticoles van Kaysersberg, Kientzheim en Sigolsheim aan te bevelen. Dan loop je van grand cru Schlossberg naar grand cru Mambourg. Van graniet naar kalkmergel en van riesling naar gewürztraminer. Om daarna Domaine Weinbach te bezoeken, of Domaine Paul Blanck in Kientzheim. Philippe Blanck is een geweldige kerel en verzorgt niet alleen rondwandelingen met geologie als thema, maar ook qi-gong-sessies in de wijngaard (zie ook parenthèse vigneronne verderop)!

Ook in het noorden van de Elzas zijn er veel mogelijkheden. Een van de fijnste stadjes om te verblijven is Obernai, met heel veel leuke en een paar goede restaurants. Wandelen tussen Heiligenstein en Goxwiller is bijzonder vanwege de wijngaarden van Klevener de Heiligenstein (savagnin rose). Of ga naar Guebwiller, meer in het zuiden van de Elzas, beklim de steile grand cru Kitterlé en proef in het stadje de wijnen van Domaines Schlumberger. Ook Rangen de Thann is een must om te bewandelen. Neem een fles Rangen van Schoffit of Zind-Humbrecht mee, want deze topdomaines zitten niet pal om de hoek.

Ook als je met (jongere) kinderen bent, is wandelen een prima optie. Mits er daarna een beloning voor ze volgt. Ga bijvoorbeeld eerst korter wandelen tussen Kaysersberg en Kientzheim, door de grand cru Schlossberg. Daarna naar het zwembad Espace Nautique Arc en Ciel Kaysersberg. Omdat ze zo lief zijn geweest. En als ze groter zijn en zelfstandig naar het zwembad kunnen, kunnen de ouders eventueel een balletje slaan op de golfbaan van Ammerschwihr. Ook een bezoek aan het goedbewaarde kasteel HautKoenigsbourg, majestueus gelegen op een rotskam boven Orschwiller, is met kinderen een goede optie.

Heen en weer

Vliegtuig: vliegen op Basel-Mulhouse of op Straatsburg. Amsterdam naar Basel-Mulhouse kan al voor ± € 100,-.

Trein: met Thalys naar Paris-Nord, vanaf Paris-Est TGV naar Straatsburg of met ICE naar Frankfurt, vanaf Frankfurt TGV naar Straatsburg.

Auto: met de auto is en blijft ideaal, ook omdat je ter plaatse een auto nodig hebt om veel te kunnen zien en doen. Vanaf Utrecht is het 6 uur rijden, zonder de nodige stops meegerekend.

Fietsen

De Elzas is ook per fiets prima te verkennen. Maar liefst 2.500 km aan fietsroutes telt de regio. De vele hoogteverschillen hoeven niet af te schrikken in onze tijd van elektrische fietsen. Die kun je ook huren, bijvoorbeeld bij Domaine Goesel in Dorlisheim (noorden van de wijnroute). Zij bieden ook allerlei arrangementen aan, van een halve dag fietshuur inclusief wijnproeven en amuses tot een formule team building: fietsen, picknick, wijnproeven en groepsspelletjes.

Bij Domaine Rieflé-Landmann in Pfaffenheim kun je elektrische mountainbikes huren, waarmee je diverse parcoursen door de wijngaarden kunt afleggen. Het langste parcours heet circuit expérience grands crus en voert je door alle bekende wijngaarden van het domein, waaronder de twee grands crus Steinert en Zinnkoepflé. Echte wielrenners kunnen de Elzas prima gebruiken als uitvalsbasis om de Vogezen in te trekken en beroemde beklimmingen te rijden als de Col de la Schlucht en de mythische Ballon d’Alsace. Mountainbikers komen vooral in het noorden van de Elzas goed aan hun trekken.

Uitstapje: een dagje Vogezen

Altijd de moeite waard als je in de Elzas bent, is een uitstapje de groene Vogezen in. De voor de hand liggende route is die omhoog door het mooie dal van Munster, de Col de la Schlucht op. Bovenaan kun je rechtdoor richting La Bresse en Gérardmer. In de winter kun je skiën in La BresseHohneck of langlaufen bij het meer van Lispach, ’s zomers zwemmen in schitterende meren als Lac de Longemer en Lac des Corbeaux. Maar zeker zo interessant is het om bovenop de Schlucht naar het zuiden of naar het noorden de Route des Crêtes op te gaan, de prachtige route langs de toppen van de Vogezen.

Een stukje wandelen op het Gazon du Faing is de moeite waard, zeker wanneer de bosbessen rijp zijn (hier op 1.300 meter hoogte vaak pas in augustus). Voor liefhebbers is een langere, stevige wandeling bij de Rothenbachkopf, Rainkopf en Batteriekopf mooi. De kans bestaat dat je gemzen ziet en slechtvalken. Eet en drink even wat onderweg in de authentieke Ferme-Auberge Steinwasen (salade du marcaire bijvoorbeeld: Munsterkaas op toast met groene sla).

Parenthèse vigneronne

Als je alles geregeld wilt hebben op hoog niveau – activiteit, proeverij, diner en overnachting – dan moet je in de vallei van Kaysersberg zijn. Een negental goede producenten bieden daar arrangementen aan in samenwerking met goede lokale restaurants en het office du tourisme. Het initiatief heet ‘parenthèse vigneronne’. Je kunt bijvoorbeeld kiezen voor thema’s als ‘Chocolat et Grands Crus’, ‘de kunst van vinificatie’ of heel eigentijds ‘biodynamie voor leken’. Deelnemende producenten zijn Jean-Baptiste Adam, Pierre Adam, Marcel Freyburger, Kuehn, Klur, Spannagel, Jean-Jacques Dietrich, Paul Blanck en Meyer-Krumb. Eten kan in beroemde traditionele restaurants als Aux Armes de France in Ammerschwihr, maar ook op sterrenniveau in La Table d’Olivier Nasty. Prijzen vanaf € 130,- per persoon.

Bier en Schnaps

Als je met vrienden of vriendinnen naar de Elzas gaat, die niet allemaal jouw liefde voor wijn delen, is het fijn te weten dat er op gebied van alcoholische dranken veel meer te genieten valt dan wijn. De Elzas is van oudsher ook een gebied van bierbrouwerijen.

De grootste zijn allang in handen van nog grotere internationale merken als Carlsberg (Kronenbourg) en Heineken (Espérance, Fischer, Adelshoffen en Mutzig). Een nog onafhankelijke grotere brouwerij is Meteor in Hochfelden. Dat ligt wat ten noorden van Marlenheim, waar de wijnroute begint. Meteor is een bezoek waard, zeker nu de Villa Meteor open is, waar je voor € 9,00 een anderhalf uur durende rondleiding door de tuinen en de brouwerij kunt krijgen, die uiteraard eindigt met bier aan de bar.

In de wijndorpen zijn ook kleine brasserieën te vinden, zoals BRA’V (La Brasserie du Vignoble) in Riquewihr. Voor wie wat sterkers lust, zijn er in de Elzas uiteraard eauxde-vies van allerlei lokaal fruit, zoals Kirsch (van kersen), Quetsch (van kweeperen), Mirabelle (van gele pruimen) en Poire Williams (van peren). Nog specialer is Marc d’Alsace, vooral van gewurztraminer. Een van de beroemde adressen is Distillerie Artisanale Metté van Philippe Traber in Ribeauvillé.

De beste terroirproeverij

Met haar enorme geografische en geologische diversiteit is Elzas een van de beste plekken in de wijnwereld om verschillen op basis van ligging en bodem te proeven in wijn. Als je bij een van de volgende producenten binnenkomt en je een serieuze proeverij weet te regelen (indien nodig, benader hun importeurs!), geloof je nadien heilig in terroir.

Domaine Ostertag: er is weinig inspirerender dan een proeverij met Monsieur André Ostertag. Intellectueel, spiritueel maar niet dogmatisch of zweverig, ook al dwingt hij je tot nadenken. ‘De mens laat terroir spreken, alleen de mens kan terroir reveleren. Maar terroir maakt ook de mens, het is wederzijds.’

Domaine Meyer-Fonné: proeven met de rustige Félix Meyer is een enorm leerzaam, omdat in zijn wijnen de subtiele verschillen veroorzaakt door de bodems van zijn wijngaarden als Wineck-Schlossberg (graniet), Schoenenbourg (kalkmergel) en Kaefferkopf (bonte mix van graniet, kalksteen, kalkmergel en zandsteen) overtuigend naar voren komen.

Domaine Zind-Humbrecht: een proeverij onder leiding van Olivier Humbrecht, een van de beste wijnproducenten ter wereld én Master of Wine, is een zeldzaam boeiende belevenis en een voorrecht. Zelfs de meest sceptische Amsterdamse sommelier zal beamen dat deze man ongelooflijk veel weet van wijn, en zeker van zijn eigen, grandioze wijnen. En als geen ander kan uitleggen hoe terroir hun karakter bepaalt.

Culinaire specialiteiten

De Elzas kent vele culinaire specialiteiten, van de Flammeküche tot de Kougelhopf. Ze staan in bijna alle restaurants wel op de kaart. Soms in heel verfijnde, eigentijdse versies. Goede betaalbare restaurants zijn er te over in de Elzas, zoals Le Pressoir de Bacchus in Bliensschwiller, La Rochette in Labaroche, Au Vieux Porche in Eguisheim, Au Bon Coin in Wintzenheim en La Taverne Alsacienne in Ingersheim.

Een paar van de beste gastronomische restaurants, met ook geweldige wijnkaarten, zijn: La Fourchette des Ducs** in Obernai; La Table d’Olivier Nasti** in Kaysersberg; La Nouvelle Auberge* in Wihr-au-Val.

Je kunt de fraaie streekproducten natuurlijk ook kopen. Kaas? Ga naar de winkel van de geweldige kaasaffinneur Jacky Quesnot – Fromagerie Saint Nicolas, 18 rue Saint Nicolas, Colmar. De Elzas is ook een topgebied om foie gras te kopen. Een goed adres is Foie Gras du Vignoble, 16 Grand Rue, Bergheim.

Overnachten

Alle dorpen, stadjes en steden in de Elzas bieden vele opties voor onderkomen. Zeker als je er langer bent, is het goed om de gîtes en bed & breakfasts te bekijken. Vaak kun je bij wijnboeren overnachten, maar ook studios in steden als Colmar zijn heel betaalbaar. Voor wie luxer wil overnachten, in een hotel met een goed restaurant, zijn aan te bevelen: Le Cerf (Marlenheim); Hostellerie de la Pommeraie (Séléstat); Le Chambard (Kaysersberg); Le Maréchal (Colmar); Château d’Isenbourg (Rouffach).

Colmar en Strasbourg

Een verblijf in de Elzas is niet compleet zonder een bezoek aan een van de mooie steden van het gebied. Allereerst Colmar, met zijn mooie vakwerkhuizen in het centrum en de pittoreske wijk Krutenau aan de Lauch, dat ook La Petite Venise wordt genoemd. Als het er niet overvol is, is dit deel van Colmar zeer charmant.

Ook de hoofdstad van de Elzas, Straatsburg, is een bezoek meer dan waard. Het oude centrum wordt gevormd door een eiland in de rivier de Ill, genaamd Grande Île. De prachtig bewaarde, hoge vakwerkhuizen en natuurlijk de kathedraal Notre Dame de Strasbourg zijn UNESCO Werelderfgoed.

Wijnliefhebbers mogen La Cave des Hospices de Strasbourg niet missen. Hierin bevindt zich naar verluidt de oudste wijn ter wereld die nog op vat is, daterend uit 1472 (zie ook 8x wijn in weinig woorden, pagina 48).

Dingen die je móet doen

Samenvattend is de Elzas nog steeds een geweldig gebied om te bezoeken. De pure wijnliefhebbers en Bourgondiërs komen er zeker aan hun trekken, maar het gebied biedt ook meer dan genoeg voor gezinnen, sportievelingen en mensen geïnteresseerd in cultuur in het algemeen.

Als ik van alles wat de Elzas te bieden heeft, vijf dingen moet noemen die je eigenlijk absoluut zou moeten doen, zijn dat:

• Zo veel mogelijk van de wijnroute rijden (met de auto of met de fiets);
• Proeven bij een topproducent, zie bijvoorbeeld beste terroirproeverij;
• Wandelen in Rangen de Thann;
• Zuurkool eten bij Winstub Brenner (Colmar) of Winstub du Chambard (Kaysersberg);
• Bezoek aan museum Unterlinden (Colmar).

Dan heeft u zonder twijfel een interessante en aangename tijd in één van ’s werelds mooiste wijngebieden.

Websites:

www.vinsalsace.com
www.route-des-vins-alsace.com

Lars Daniëls MV