De sterren van de VDP

Zoals ieder jaar werd eind augustus 2018 in Wiesbaden een groot deel van de nieuwe Grosse Gewächse (GG) van de Verband Deutscher Prädikatsweingüter (VDP) voorgesteld. Daarbij ging het voor wit grotendeels om wijnen uit 2017 en voor rood vooral om 2016, met als sterren Riesling GG en Spätburgunder GG. Lars Daniëls doet verslag.

Voordat ik de recente jaargangen bespreek en mijn favoriete Rieslings en Spätburgunders per belangrijk gebied, eerst wat algemene indrukken. Het niveau van de wijnen blijft door de bank genomen stijgen. De beste wijnen zijn van absolute wereldklasse, waaronder veel Rieslings en meer dan een handvol Spätburgunders. Er zijn minder uitvallers, hoewel bepaalde producenten geen wijnen maken die GG-waardig zijn: sommige omdat ze simpelweg geen wijngaarden hebben van grand-cruniveau, andere omdat ze er niet de best mogelijke wijn van maken.

Gezien de pretentie van de VDP is het terecht dat de wijnwereld zich ieder jaar afvraagt waarom bepaalde wijngaarden als Grosse Lage te boek staan. Is dat omdat ieder lid van de VDP zijn ‘eigen’ Grosse Lage moet hebben? U wilt natuurlijk namen horen, dus vooruit. Ik hou van de Ahr, maar vraag me toch af waarom Ahrweiler Daubhaus een Grosse Lage is? Welke wijnen ondersteunen die status? (Of is het een opmaat voor het aanstaande lidmaatschap van Julia Bertram, wat overigens mooi zou zijn, die daar een wijngaard heeft?) Kent u Hilsbach Eichelberg in Baden of Ingelheim Horn in Rheinhessen? Of een Grosse Lage én een Erste Lage voor Schloss Proschwitz in Sachsen? Bij andere producenten ligt het niet aan de kwaliteit van de wijngaarden, maar aan het feit dat ze lang niet uit hun topwijngaarden halen wat erin zit.

Het zijn er echter minder dan voorheen en dat is progressie. Bovendien zijn de goede wijnen zó goed, dat ik de mindere wijnen heel snel weer vergeet. En het is wellicht een trumpiaans argument, maar laten we niet vergeten dat er ook in de Bourgogne en Elzas matige grands crus worden gemaakt.

Jaargang 2017

Als het internationale journaille eind augustus in Wiesbaden aanschuift om de nieuwe Grosse Gewächse van de VDP te proeven, bestaat er al een behoorlijk beeld van de jaargangen die in het glas komen, en dus een zeker verwachtingspatroon. Dat was voor witte wijnen uit 2017 niet anders. De Gutsweine smaakten tijdens Prowein in maart al goed, dus de Grosse Gewächse beloofden wat.

2017 was opnieuw een ongewoon jaar. De voorjaarsvorst eind april kwam plaatselijk hard aan en heeft de mogelijke opbrengsten flink verminderd. In delen van Nahe en Rheingau werd uiteindelijk 50% minder geoogst dan normaal. De impact van de voorjaarsvorst was zo groot omdat de planten al ver ontwikkeld waren als gevolg van een droge winter en een zeer milde start van het voorjaar: de knoppen gingen begin april al open, drie tot vier weken eerder dan normaal. Na neerslag aan het begin van de zomer, die de bodemreserves aanvulde, volgde eind juli en augustus droog, warm weer. Daardoor kwam de rijpheid vroeg, zeker in de beste wijngaarden, en was de oogst op meerdere plaatsen de vroegste ooit. Menig producent had alles in september al binnen, op wat druiven voor zoete predikaatswijnen na.

De rieslingdruiven hadden veel extract en dat merk je in de wijnen, die overigens wel genoeg zuren hebben, zeker als er niet te laat is geoogst. Riesling 2017 is wellicht minder aromatisch dan in koelere jaren met latere oogsten, maar maakt veel, zo niet alles, goed met textuur en structuur. Een heel goed jaar voor echt droge Riesling dus. Voor de overige witte Grosse Gewächse, van silvaner, weissburgunder, grauburgunder en chardonnay, is het beeld wisselender. Maar daarover een andere keer.

Jaargang 2016

Ook 2016 was een uitdagend jaar in Duitsland, maar om wat andere redenen dan 2017. Twee aspecten springen eruit: de enorme Peronospora-druk van het late voorjaar en de extreme hitte van de tweede helft van augustus en begin september. Al vroeg in de vegetatieperiode was het alle hens aan dek in de wijngaard. Een zeer milde winter werd gevolgd door een koel, regenachtig voorjaar en dito begin van de zomer; op sommigen plaatsen werd toen al de gemiddelde jaarlijkse neerslaghoeveelheid bereikt. Dat zorgde in mei en juni voor flinke problemen met valse meeldauw, die zeker voor biologisch werkende boeren heel moeilijk te beheersen was. Er ging dan ook flink wat potentiële opbrengst verloren, ondanks werk aan de loofwand voor betere beluchting van de druiven en gewasbeschermende maatregelen.

Halverwege juli werd het weer veel beter en konden de wijngaarden zich herstellen. Augustus en september waren beduidend warmer, droger en zonniger dan de langjarige gemiddelden (1981-2010). Het warme nazomerweer maakte de eerder in het seizoen opgelopen kwalitatieve achterstand weer goed, zowel voor Burgundersorten als voor riesling. Alleen de kwantiteit hield, net als in 2017, in veel gebieden niet over, ook omdat producenten lokaal niet alleen problemen hadden met valse meeldauw, maar ook problemen met vorst, hagel en… wilde zwijnen. Al met al is Spätburgunder GG 2016 over het algemeen niet zo sterk als die van 2015, eentopjaar. Maar de beste wijnen zijn heel verfijnd en hebben veel klasse.

Riesling GG 2017: sterkste gebieden en producenten

Riesling is en blijft Duitslands paradepaardje. Deze wijn vormde de hoofdmoot van de proeverij in Wiesbaden, met zo’n 260 wijnen die dit jaar waren aangeboden door de producenten. Uiteraard heb ik wijnen uit alle gebieden geproefd, maar ik heb me bewust toegelegd op de gebieden waarvan ik vind dat ze de laatste jaren de beste droge Rieslings van Duitsland voortbrengen: Nahe, Rheinhessen en Pfalz. In die relatief warme, zonnige gebieden is het bijna vanzelfsprekend geworden dat Riesling echt droog is; ze lenen zich van nature perfect voor Grosses Gewächs. Dat gezegd hebbende, ook de Mosel is de laatste jaren heel goed bezig met droge(re) wijnen. En in warme, vroege jaren als 2017 blinken de Grosse Gewächse uit de Mosel misschien wel extra uit.

Riesling GG uit de Nahe

Als ik al mijn scores bij elkaar optel, komt de Nahe als winnaar uit de bus. Dat verbaast eigenlijk niet, met drie absolute topproducenten – Dönnhoff, Emrich-Schönleber en Schäfer-Fröhlich – die bovendien een ietwat disproportioneel aandeel van de GG’s van de Nahe hadden ingebracht: 14 van de in totaal 33 wijnen. Vooral de serie GG’s die Dönnhoff in 2017 heeft gemaakt, is indrukwekkend. Zoon Cornelius en vader Helmut hadden twee Grosse Gewächse ingezonden die in Wiesbaden nog niet eerder te proeven waren, Roxheim Höllenpfad im Mühlenberg en Bad Kreuznach Krötenpfuhl, naast een GG uit Oberhäuser Brücke, die ze niet vaak maken – Brücke is vooral befaamd om zijn Eiswein.

Zoals gebruikelijk deden de wijnen van Schäfer-Fröhlich niet of nauwelijks onder voor die van Dönnhoff, hoewel je door hun jeugdige reductie heen moet kunnen proeven. En de twee Grosse Gewächse van Emrich- Schönleber, Halenberg en Frühlingsplätzchen, stellen nooit teleur. Sterker nog, in mijn top 10 van de afgelopen tien jaar staat de Halenberg van Emrich-Schönleber, tegenwoordig gemaakt door Werners zoon Frank Schönleber, bovenaan.

Gut Hermannsberg, de eeuwige belofte van de Nahe, had wijnen uit 2016 ingestuurd die langer op de gisten hebben gerijpt en die lastig te beoordelen waren. Ze zijn heel goed en tonen een duidelijke, puristische stijl, maar hebben nog net niet de klasse van de drie toppers. Verder maakt Caroline Diel van Schlossgut Diel steeds fraaiere wijnen en ook Kruger-Rumpf heeft in 2017 naar mijn mening zijn beste serie Grosse Gewächse ooit gemaakt.

Favorieten

• Dönnhoff, Oberhausen Brücke 2017 18,5 pnt  (Résidence Wijnen)
• Emrich-Schönleber, Monzingen Halenberg 2017 18,5 pnt (o.a. Wijnhaven, Rieslinghuis)
• Dönnhoff, Niederhausen Hermannshöhle 2017 18,5 pnt (Résidence Wijnen)
• Schäfer-Fröhlich, Schloßböckelheim Felsenberg 2017 18 pnt (Clarijs Fine Wines, Pasteuning)
• Schäfer-Fröhlich, Bockenau Felseneck 2017 18 pnt (Clarijs Fine Wines, Pasteuning)
• Dönnhoff, Nordheim Dellchen 2017 18 pnt (Résidence Wijnen)
• Gut Hermannsberg, Schloßböckelheim Kupfergrube 2016 (Okhuysen)

Riesling GG uit Rheinhessen

De topproducenten van Rheinhessen, zoals Keller, Wittmann, Wagner-Stempel en Kühling-Gillot, zorgen ervoor dat Rheinhessen nauwelijks onderdoet voor de Nahe. Maar ook de diversiteit aan terroirs – van porfier en leisteen tot Rotliegendes, kalksteen, kalkmergel en löss – maakt Rheinhessen tot een eigentijds eldorado voor droge Riesling. En droog in Rheinhessen betekent écht droog, met meestal minder dan 4 gram restsuiker per liter (daar waar 9 g/l de limiet is). De wijnen kunnen dat prima hebben, ondanks dat de zuren vaak nauwelijks lager zijn dan elders. Het geeft ze extra precisie, spanning en lengte.

Het zuidelijke deel, de Wonnegau, met zijn kalkrijke bodems, heeft weer schitterende Rieslings voortgebracht in 2017, zowel met de power van Keller als de elegantie van Wittmann. Ik hou persoonlijk van beide stijlen. Ook Gutzler viel me dit jaar heel positief op, met prachtige wijnen uit de topwijngaard Morstein. Siefersheim is uiteraard het domein van Wagner-Stempel, dat sinds een paar jaar ook een erg goede GG maakt van de Binger Scharlachberg. Speciale aandacht moet ook uitgaan naar de Roter Hang, die helemaal terug is van weggeweest. Keller maakt er ongelooflijk gave wijnen in Hipping en Pettenthal, net als Kai Schätzel – en niet te vergeten Kühling-Gillot met zijn Rothenberg Wurzelecht, een Riesling met enorme diepgang.

Favorieten

• Keller, Westhofen Morstein 2017 19 pnt (Clarijs Fine Wines)
• Wittmann, Westhofen Brunnenhäuschen 2017 18,5 pnt (Pallas Wines)
• Keller, Nierstein Hipping 2017 18,5 pnt (Clarijs Fine Wines)
• Wittmann, Westhofen Morstein 2017 18,5 pnt (Pallas Wines)
• Kühling-Gillot, Nackenheim Rothenberg Wurzelecht 2017 18 pnt (Rieslinghuis)
• Wagner-Stempel, Siefersheim Heerkretz 2017 18 pnt (Pasteuning, Grandi Vini, Henri Bloem, Rieslinghuis e.a.)

Riesling GG uit de Pfalz

De Pfalz is hét klassieke gebied voor grote droge Riesling. Het is tevens het gebied waar de recentste kwaliteitspiramide van de VDP, met de vier niveaus regionale wijn/Gutswein, dorpswijn/Ortswein, premier cru/Erste Lage en grand cru/Grosse Lage, het best toepasbaar is. Het is dan ook het gebied dat het meest gemeenschappelijk heeft met de Bourgogne, waar de kwaliteitspiramide op is gebaseerd. De producenten zien scherp welke verschillen er zijn tussen de twee hoogste niveaus: dat Herrgottsacker weliswaar goede delen heeft, maar niet in zijn geheel Grosse Lage kan zijn; dat Spieß geen Grosse Lage zou moeten zijn (wat het in 2014 nog was), maar Kieselberg wel (wat het in 2014 nog niet was).

Dat gezegd hebbende, GG 2017 uit de Pfalz is goed, maar niet zo goed als die uit de Nahe en Rheinhessen. Het blijft echter enorm boeiend en leerzaam om zes Rieslings van zes verschillende producenten uit één wijngaard te proeven, zoals uit Forst Ungeheuer. Als je iets wilt leren over terroirexpressie, moet je naar de Pfalz. En daar wordt duidelijk dat ondanks dat terroirexpressie altijd een interpretatie van de producent is, er wel degelijk zoiets bestaat als een algemeen wijngaardkarakter: iets dat ondanks de stijl van een producent herkenbaar is. Aan die stijlen is hard gewerkt de laatste jaren. Mooiste voorbeeld is wellicht Von Buhl, dat sinds een aantal jaren zeer droge wijnen maakt, deels opgevoed in gebruikte tonneaux.

Favorieten

• Ökonomierat Rebholz, Siebeldingen Ganz Horn im Sonnenschein 2017 18 pnt (Résidence Wijnen)
• Geheimer Rat Dr. von Bassermann-Jordan, Forst Kirchenstück 2017 18 pnt (Sligro)
• Ökonomierat Rebholz, Birkweiler Kastanienbusch 2017 18 pnt (Résidence Wijnen)
• Reichsrat Von Buhl, Forst Ungeheuer 2017 17,5 pnt (Les Généreux)

Riesling GG uit de Mosel

Is het de warme jaargang 2017, met zijn uitzonderlijk vroege oogst, die de Mosel in 2017 in de kaart heeft gespeeld? Of weten de beste producenten gewoon steeds betere droge wijnen te maken? Beide uiteraard. Het feit dat Van Volxem en Peter Lauer zulke goede Grosse Gewächse hebben gemaakt, is daarvan het bewijs. Het mooie van de Grosse Gewächse van de Mosel de laatste jaren is dat ze niet willen zijn wat ze niet kunnen zijn, maar juist weer heel gebiedstypisch zijn. In mijn ogen werkt ‘heel droog’ niet goed in de Mosel; wél gematigde alcoholgehalten en een fijne zoet-zuurbalans. Van Volxems Pergentsknopp 2017 is daarvan het fraaiste voorbeeld. Maar ook de wijnen van Dr. Loosen zijn op hun manier typisch voor de Mosel, net als die van Fritz Haag en Reinhold Haart. Een kritische noot: ook de VDP Mosel heeft een paar producenten die niet het niveau hebben dat de club voorstaat.

Favorieten

• Van Volxem, Wiltingen Scharzhofberger Pergentsknopp 2017 18,5 pnt (J. Bart)
• Van Volxem, Kanzem Altenberg 2017 18 pnt (J. Bart)
• Dr. Loosen, Graach Domprobst 2017 17,5 pnt (Karakter Wijnimport)
• Heymann-Löwenstein, Winningen Uhlen Blaufüßer Lay 2017 17,5 pnt (Résidence Wijnen)

Riesling GG uit de Rheingau

Het komt wellicht vreemd over dat ik de Rheingau, met al zijn faam, zo weinig aandacht geef. Maar naar mijn mening zijn de beste wijnen van de Rheingau net wat minder goed dan de beste van de Nahe, Rheinhessen, Pfalz en Mosel. Bovendien zijn het er nogal veel, de Rheingau Grosse Gewächse. Er waren meer dan vijftig Rieslings uit 2017 ingezonden en die voldoen niet allemaal aan de verwachtingen voor Grosse Gewächse. Maar de Rheingau is en blijft topterroir voor Riesling, zo bewijzen genoeg wijnen.

Favorieten

• Peter Jakob Kühn, Oestrich Doosberg 2016 17,5 pnt (De Wijntherapeut)
• Robert Weil, Kiedrich Gräfenberg 2017 17,5 pnt (Vojacek)
• Prinz, Hallgarten Schönhell 2017 17,5 pnt (Kwast Wijnkopers)
• Josef Spreitzer, Oestrich Rosengarten 2017 17,5 pnt (Winterberg Wijnen)

Spätburgunder GG 2016: sterkste gebieden en producenten

Na riesling is spätburgunder de belangrijkste kwaliteitsdruif van Duitsland. Spätburgunder wordt er al eeuwen serieus genomen om zijn fijn geschakeerde wijnen van hoge kwaliteit. Daarvoor moet spätburgunder op de beste plekken staan en veel Duitse wijngebieden hebben dan ook specifieke delen waar spätburgunder uitblinkt. Denk aan de zuidhellingen in het Ahrdal, Assmannshausen, zuidelijk Baden inclusief de Kaiserstuhl, het uiterste zuiden van de Pfalz, kalkrijke terroirs in Rheinhessen en het westelijk deel van Franken. Het mooie aan Duitse Pinot Noir, naast zijn steeds hogere kwaliteit, is zijn natuurlijke diversiteit en het feit dat veel Spätburgunders zó origineel zijn, dat de eeuwige vergelijking met Bourgogne inmiddels weinig meer wordt gemaakt. Die vergelijking was uiteraard begrijpelijk, maar zinloos, alleen al omdat pinot noir in de Bourgogne niet op leisteen, zandsteen of vulkanisch gesteente staat.

Duitsland heeft recentelijk veel goede en zelfs grote jaren gekend voor Spätburgunder, zoals het al genoemde 2015. Verleden jaar schreef ik dat de hoge kwaliteit in dat jaar ook te maken heeft met het feit dat producenten ‘steeds beter weten om te gaan met rijpheid en die niet meer als primair doel stellen, maar echt zoeken naar balans, waarbij frisheid net zo belangrijk is. Vaak houdt dat gewoon in: wat eerder oogsten’. Ook voor 2016 gaat dat op, zij het dat 2016 een minder warm jaar was en de wijnen dus slanker zijn – en soms zelfs een beetje onrijpe tannine hebben, zoals bepaalde wijnen uit de Ahr.

Er zijn in 2016 echter ook heel goede, zelfs grote Spätburgunders gemaakt. In het algemeen bevielen mij de Spätburgunders uit meer zuidelijke regionen het best. Twee Spätburgundergrootheden, Huber (Malterdingen, Breisgau, Baden) en Fürst (Bürgstadt, westelijk Franken), zetten ook in 2016 de toon. Ook de Spätburgunders van Franz Keller, Dr. Heger en Salwey (2015) uit de Kaiserstuhl mogen er zijn. In de Ahr steken Meyer-Näkel en Stodden erbovenuit. Een minder bekende producent die in 2016 geweldige Spätburgunder GG heeft gemaakt, is Dautel (Bönnigheim, Württemberg).

Mijn andere geheimtip is Gutzler (Westhofen, Rheinhessen), maar die presenteerde Morstein 2015. Ook de sterkste serie die in Wiesbaden werd gepresenteerd, komt niet uit 2016 maar uit 2015, en officieel ook nog eens van Frans grondgebied. Ik heb het over de Grosse Gewächse Sankt Paul, Kammerberg en Heydenreich van Friedrich Becker (Schweigen, zuidelijke Pfalz). Dit zijn prachtwijnen, die nog jaren voor geweldig drinkgenot gaan zorgen.

Favorieten

Bernhard Huber, Malterdingen Bienenberg Wildenstein 2016 19 pnt (Marcel Arentz, Pasteuning)
Friedrich Becker, Schweigen Sankt Paul 2015 18,5 pnt (Winterberg Wijnen, Werkhoven Wijnen)
Friedrich Becker, Schweigen Kammerberg 2015 18 pnt (Winterberg Wijnen, Werkhoven Wijnen)
Rudolf Fürst, Bürgstadt Centgrafenberg 2016 18 pnt (Anfors-Imperial)
Dautel, Oberstenfeld Forstberg 2016 18 pnt (o.a. Jan van Breda, Winkel van Wendy)
Bernhard Huber, Bombach Sommerhalde 2016 18 pnt (Marcel Arentz, Pasteuning)
Meyer-Näkel, Walporzheim Kräuterberg 2016 18 pnt (o.a. Dr. Mahler)
Jean Stodden, Rech Herrenberg 2016 18 pnt  (Anfors-Imperial)
August Kesseler, Assmannshausen Höllenberg 2016 18 pnt (via Wijnkameel of Gall & Gall)
Gutzler, Westhofen Morstein 2015 17,5 pnt (Wijnreus)
Franz Keller, Oberrotweil Kirchberg 2016 17,5 pnt (Pallas Wines)
Knipser, Großkarlbach Burgweg 2014 17,5 pnt (Goessens)

Mijn favorieten van de afgelopen tien jaar

Van tijd tot tijd – en tien jaar leek me een mooi punt – is het goed om terug te kijken en de zaken eens op een rijtje te zetten. De beste droge Duitse Riesling is van absolute wereldklasse, vind ik al lange tijd. Veel van die wijnen komen als Riesling VDP.Grosses Gewächs op de markt. Ook Spätburgunder is van grote klasse geworden, durf ik zonder meer te stellen. Maar welke wijnen zijn de allerbeste? Dit zijn wat mij betreft de topwijnen van de afgelopen tien jaar, waarbij ik ieder jaar de nieuwe Grosse Gewächse heb geproefd tijdens de zogenaamde Vorpremiere (primeurproeverij) in Wiesbaden. In deze top 10 (Riesling) en top 5 (Spätburgunder) komen alleen wijnen voor die (bijna) ieder jaar gepresenteerd worden tijdens de Vorpremiere.

Top 10 Riesling GG van de afgelopen 10 jaar

1. Emrich-Schönleber, Monzingen Halenberg GG, Nahe
2. Dönnhoff, Niederhausen Hermannshöhle GG, Nahe
3. Keller, Dalsheim Hubacker GG, Rheinhessen
4. Van Volxem, Wiltingen Scharzhofberger Pergentsknopp GG, Mosel-Saar
5. Schäfer-Fröhlich, Bockenau Felseneck GG, Nahe
6. Wittmann, Westhofen Kirchspiel GG, Rheinhessen
7. Schäfer-Fröhlich, Monzingen Halenberg GG, Nahe
8. Wittmann, Westhofen Morstein GG, Rheinhessen
9. Rebholz, Birkweiler Kastanienbusch GG, Pfalz
10. Wagner-Stempel, Siefersheim Heerkretz GG, Rheinhessen

NB Als Keller zijn Morstein, Pettenthal of Hipping instuurde, scoorden deze wijnen in de top 5 van de jaargang.

Samenvattend: met maar liefst vier wijnen in de top tien, waaronder mijn nummers 1 en 2, is duidelijk dat de Nahe de laatste jaren toonaangevend is voor droge Duitse Riesling. Maar als je de wijnen die Keller slechts incidenteel instuurt meetelt, is Rheinhessen zeker zo goed. De Pfalz heeft veel goede producenten, maar slechts één wijn in de top 10. En Van Volxem bewijst dat ook in de Saar steengoede droge(re) Rieslings kunnen worden gemaakt, als de producent zich daarop toelegt.

Top 5 Spätburgunder GG van de afgelopen 10 jaar

1. Bernhard Huber, Malterdingen Bienenberg Wildenstein GG, Baden
2. Friedrich Becker, Schweigen Sankt Paul GG, Pfalz
3. Bernhard Huber, Bombach Sommerhalde GG, Baden
4. Rudolf Fürst, Bürgstadt Hundsrück GG, Franken
5. Meyer-Näkel, Walporzheim Kräuterberg GG, Ahr

Conclusie: de vier producenten in mijn top 5 van Spätburgunder GG zijn ook overall de beste producenten, want er zou minimaal één van hun andere wijnen (Hecklingen Schlossberg van Huber, Schweigen Kammerberg van Friedrich Becker, Bürgstadt Centgrafenberg van Fürst en Dernau Pfarrwingert van Meyer-Näkel) in een top 10 staan, of op de drempel daarvan.

Lars Daniëls MV