De wijnregio’s rond Lissabon, en dan vooral Lisboa en Tejo, staan bekend als onuitputtelijke bron van goedkope, betrouwbare, maar weinig spannende wijn. Dat beeld is nodig aan herziening toe, zo bleek onlangs tijdens een bezoek aan de wijnregio Tejo. Dynamisch, kwaliteitsgericht en met steeds meer vertrouwen in de eigen druivenrassen maken de lokale producenten zich op voor de toekomst.
Wijnregio Tejo
De regio Tejo volgt in grote lijnen de rivier de Taag, vanaf de monding net ten oosten van Lissabon, grenzend aan Alentejo (oost), Beiras (noord) en Lisboa (west). Het is een aanzienlijk gebied, waar dankzij de vruchtbare rivierbodem en het Mediterrane klimaat veel groeit. Niet alleen druiven, maar ook graan, tomaten, rijst en olijven worden volop verbouwd.
Daarnaast is er een rijke historie: in vroeger tijden was de Taag de belangrijkste verbinding tussen Lissabon en Madrid, wat de steden erlangs strategische waarde gaf. De rijkdom uit zich ook in de verschillende landgoederen van adellijke families uit Lissabon, met luxe buitenhuizen naast wijngaarden en andere gewassen. Quinta da Alorna en Quinta da Lagoalva zijn bekende voorbeelden, waarvan de laatste nog steeds in handen is van dezelfde familie, geen geringe prestatie.
Tejo in vogelvlucht Oppervlakte : 12.847 hectare (2.500ha DOC) Productie : 686.000 hectoliter (2022) DOC / IGP : 16% van productie heeft DOC-kwaliteit, 67% is IGP, de rest heeft geen classificatie Rood/wit : Ongeveer 50/50 Klimaat : Mediterraan, met warme, droge zomers. 2800 zonuren per jaar Neerslag : 750mm per jaar, vooral in de winter
Franse slag
Toch heeft de regio dit rijke verleden lang niet kunnen vertalen in een prestigieus imago voor de wijnen, anders dan bijvoorbeeld de Douro met zijn machtige portindustrie. Jarenlang werd vooral geld verdiend met goedkope wijn voor de koloniën. In de jaren 50 van de twintigste eeuw werden grootschalige coöperaties opgericht door het nationalistische regime van Salazar – het doel was bulk, kwaliteit was geen prioriteit.
De ommekeer kwam pas na 1986, toen Portugal toetrad tot de EU en er ruime ontwikkelingssubsidies beschikbaar kwamen. Met kennis van buiten werd geïnvesteerd in kwaliteit. Dit leidde vaak tot nieuwe aanplant van Franse druivenrassen. Volgens Pedro Pinhão, wijnmaker van Quinta da Lagoalva, is de reden hiervoor simpel: “De consultants en oenologen die hier kwamen waren meestal Frans, dus brachten ze hun eigen druivenrassen mee. Zo waren wij een van de eersten die syrah aanplantten in de regio.”
Ook bij Lagoalva lag in eerste instantie de nadruk op bulkproductie, pas vanaf eind jaren 80 kwam de omslag. Inmiddels worden de wijnen met veel zorg gemaakt, zowel in de wijngaard als in de wijnmakerij. Ze zijn een goede weerspiegeling van de algemene tendens: wijnen gemaakt met het oog op de markt, met behoud van een duidelijk regionaal profiel.
Rol van mist
Luís de Castro, baas van het regionale promotiebureau, moet regelmatig aanhoren dat zijn regio net zo goed bij het grotere Lisboa of de Alentejo gevoegd kan worden. Daar moet hij niets van weten: “Er is een aanzienlijk verschil. Lisboa heeft een sterk maritiem karakter door de koele lucht van de Atlantische oceaan. Die wordt tegengehouden door de heuvels die de twee streken van elkaar scheiden. Daardoor heeft Tejo veel hogere temperaturen tijdens zomerdagen.”
Toch is het hier niet zo heet als in de Alentejo, waar het hete continentale klimaat zondoorstoofde en volle wijnen geeft. De wijnen van Tejo zijn veel frisser. Dit komt door het effect van de monding van de Taag. De koele lucht kan dan wel niet over de heuvels heen, het kan wel via de Taag het binnenland in. De vochtige, koude zeelucht vormt gedurende vrijwel de hele zomer iedere nacht mist, die pas in de loop van de ochtend door de zon wordt weggebrand.
Hoewel het overdag gemakkelijk 35 tot 40ºC kan worden, koelt het ’s nachts af tot beneden 20ºC en warmt het ‘s ochtends maar langzaam op. En dat levert een belangrijke bijdrage aan de stijl van de wijnen. Dankzij de koele nachten vertraagt de rijping, blijft het alcoholniveau gematigd en worden de zuren behouden. De hoeveelheid mist bepaalt welke druivenrassen het beste aangeplant kunnen worden. Vlak langs de rivier, waar het effect het sterkst is, staat vooral wit aangeplant. Meer in de heuvels, waar het warmer is, heeft blauw de overhand.
Tejo of Tejo? In 2009 werd de oude lappendeken van Portugese regio’s versimpeld met een verdeling in 14 hoofdregio’s, waarbinnen verschillende DOC- en IGP-benamingen mogelijk zijn. Ribatejo werd omgevormd tot Tejo en besloten werd dat zowel de DOC als IGP dezelfde naam kregen. Dat is even simpel als verwarrend. De regels voor de IGP-wijnen zijn namelijk een stuk minder streng, behoorlijk vrijblijvend zelfs. Daarmee is er in potentie een behoorlijk kwaliteitsverschil tussen wijnen die allebei ‘Tejo’ op het etiket mogen voeren. Niet heel handig.
Bodem bepaalt
Naast de mist is de bodem de meest bepalende factor voor stijlverschillen. Er wordt onderscheid gemaakt tussen drie gedeeltes met specifieke bodemkenmerken. Bairro is een klassieke combinatie van kalksteen en klei en overheerst in het gebied aan de noordkant van de Taag, waar het gedeeltelijk ook wat heuvelachtiger is. Dit is bij uitstek het terrein voor rode wijn. In het verre noorden van dit gebied, bijna op de grens met Bairrada, ligt een soort subzone rondom het stadje Tomar. Hier heeft schist de overhand. In deze arme bodem moeten de planten dieper wortelen, wat zorgt voor kleinere opbrengsten en geconcentreerde wijnen.
De zuidkant van de Taag is vlak en droog. Hier zijn voornamelijk zandbodems, charneca genaamd. Aan de oppervlakte zijn vaak grote kiezels te vinden, net als in de zuidelijke Rhônevallei. Deze houden warmte vast en helpen met de rijping van de (voornamelijk) blauwe druiven. De meeste aanplant is echter op de vlakke akkers langs de Taag te vinden, op de vruchtbare gronden met de naam campo. Potentiële opbrengsten zijn hier hoog. Dit is van oudsher het gebied voor goedkope witte wijnen, maar kwaliteitsproducenten die werken met oude stokken en lagere opbrengsten zijn er ook.
Terug naar inheems
Na jaren vertrouwd te hebben op de bekendheid van internationale druivenrassen, zien producenten langzaam steeds meer in dat Portugals rijkdom aan inheemse druivenrassen een veel unieker verhaal te vertellen hebben. Kernpunt hierbij is de lokale witte druif Fernão Pires (ook bekend onder de naam Maria Gomes), met ongeveer 30% van de totale aanplant.
Op de vruchtbare campobodem kan deze druif astronomisch hoge opbrengsten halen, waarbij het ternauwernood zijn typische aromatische karakter van perzik en citroenbloesem weet te behouden. Maria Vicente, wijnmaker bij de ambitieuze nieuwkomer Ode Winery, vergelijkt de druif met Sauvignon Blanc: “Ferñao Pires blijft aromatisch bij hoge opbrengsten, maar om echt kwaliteit te produceren moet je het in toom houden. Wij oogsten ongeveer 3 tot 4 ton per hectare, terwijl sommigen tot wel 40 ton gaan. Dat betekent voor ons veel werk in de wijngaard, maar dat is het waard als je naar de kwaliteit kijkt.”
Bij kwaliteitsgerichte producenten zijn er grofweg twee stijlen: fris en aromatisch of serieuzer en houtgelagerd, vaak in een blend met andere inheemse rassen zoals verdelho (bekend uit Madeira) en alvarinho (uit de Minho). Daarnaast staat er veel arinto aangeplant, net als in de rest van Portugal. Deze druif heeft wellicht het hoogste kwaliteitspotentieel – met zijn hoge zuren wijnen geeft met veel structuur en karakter.
Eigen rood
Ook bij de rode wijnen is de hoofdrol voor inheemse druiven en ook hier zijn (nog veel meer dan bij witten wijnen) blends belangrijk. Castelão kan op zichzelf wat rustiek en vlezig zijn, maar in blends geeft het structuur en zuren. Dat is een goede aanvulling op trincadeira (dezelfde druif als tinta amarela in de Douro), die minder structuur heeft, maar wel fris rood fruit toevoegt. Samen met de volle body en rijpe kersensmaak van aragonês (Tempranillo) en diepe kleur van alicante bouschet levert dit complete wijnen op.
Touriga nacional, Portugals paradepaardje, speelt hier een bijrol. Natuurlijk staat het rijkelijk aangeplant, maar over het algemeen missen de wijnen de concentratie en complexiteit die ze in de Douro en Dão wel halen. Ze moeten het hebben van een prettig floraal en fris karakter met een soepele structuur.
Iets moois in handen
Van de ongeveer 68 miljoen liter wijn die elk jaar gemaakt wordt in de regio, komt grofweg de helft van de twee grote coöperaties. Een groot deel van hun productie bestaat uit eenvoudige wijnen voor de Portugese supermarkt, hoewel tegenwoordig een stuk beter gemaakt dan vroeger. Tegelijkertijd is er de laatste jaren veel ontwikkeling in het gebied. Nieuwere producenten zoals Ode Winery zien de potentie van het gebied en boren nieuwe markten aan. Met ambitieuze wijnen dragen ze bij aan een groeiend lokaal vertrouwen in eigen kunnen. Luís de Castro vertelt dat de lokale wijnen tot voor kort nauwelijks geschonken werden in de plaatselijke restaurants. Een misplaatst minderwaardigheidscomplex.
Daarnaast wordt er steeds meer aandacht gegeven aan toerisme. Alle wijngaarden zijn vanuit Lissabon binnen een paar uur te bereiken. Ideaal voor een dagtocht of een weekend vanuit de hoofdstad. Langzaam komen er meer voorzieningen, betere hotels, restaurants en mogelijkheden voor rondleidingen en proeverijen bij de wijnboeren. Steeds meer zien de lokale ondernemers dat ze iets moois in handen hebben, een ontwikkeling waar de regio op kan voortbouwen.
Benieuwd geworden naar de wijnen van Tejo? Kom maandag 21 oktober naar de Tejo proeverij in Amsterdam om zelf deze heerlijke wijnen te proeven.
Ronald Wortel
