Omdat op zaterdag 24 augustus wederom een proeverij van 10 jaargangen Kastanienbusch, Idig en Morstein plaatsvindt, leek het ons goed om het artikel dat Lars Daniëls schreef naar aanleiding van de proeverij van 5 jaar geleden nog eens te plaatsen:
Hoe toon je de klasse van een wijngaard aan? Door te laten zien dat de wijnen ervan serieus kunnen ouderen. Rebholz, Wittmann en Christmann zetten ieder tien jaargangen van hun meest prestigieuze Grosse Lage op tafel – Kastanienbusch, Morstein en Idig – en maakten overtuigend hun punt.
De interne classificatie van de VDP geniet veel aanzien. De kwaliteitspiramide met vier niveaus is opgezet naar het voorbeeld van de Bourgogne. De Gutsweine komen uit eigen domeinwijngaarden, de Ortsweine uit domeinwijngaarden die tot de betere wijngaarden van een dorp of gemeente behoren. De twee hoogste categorieën voor wijngaarden zijn Erste Lage en Grosse Lage, zeg maar premier cru en grand cru. Uit de Erste Lagen komen – zeker in theorie – wijnen met een herkenbaar wijngaardkarakter, uit de Grosse Lagen komen op papier de beste wijnen, die ‘uniek en niet inwisselbaar’ zijn. Dat kunnen (licht) zoete predikaatswijnen zijn, maar steeds vaker gaat het om droge wijnen, die Grosse Gewächse heten en meestal herkenbaar zijn aan het logo – de letters GG met een druiventros – dat in de flessenhals is gegraveerd. Vooral de Grosse Gewächse van Duitslands paradedruif riesling, maar inmiddels ook meer en meer van spätburgunder, zijn een groot commercieel succes, gegeven de enorme groei in aantal sinds hun geboorte begin deze eeuw, en de stijgende prijzen – tenminste, van de echt goede wijnen.
Regels, regels, regels
Met bijna vierhonderd Grosse Lagen is het echter niet verrassend dat niet al die wijngaarden even goed zijn en dat niet ieder Grosses Gewächs de prestigieuze term eer aandoet. Er komen telkens weer Grosse Lagen bij, niet alleen vanwege nieuwe leden, maar ook vanwege het opsplitsen van grotere Grosse Lagen in meerdere Grosse Lagen met de naam van een Gewann of kadasterwijngaard erachter. Gewannen zijn kadastraal vastgelegde landbouwoppervlakten (vergelijkbaar met lieux-dits), kadasterwijngaarden de kleinste beschermde wijngaardvormen (kleiner dan Einzellagen). Dat is logisch en terecht in het geval van grote Grosse Lagen, zoals Ihringer Winklerberg en Winninger Uhlen, omdat dat geen homogene terroirs zijn. Bijkomend voordeel is natuurlijk dat producenten als Dr. Heger en Heymann-Löwenstein meerdere Grosse Gewächse kunnen maken uit respectievelijk Winklerberg en Uhlen, waar er voorheen slechts één was toegestaan. Want in principe mag je per producent maar één droge wijn maken uit een Grosse Lage die daadwerkelijk de naam van die Grosse Lage draagt. De overige droge wijnen moeten in principe als Ortswein of Gutswein worden verkocht. En het ligt allemaal zelfs nog wat ingewikkelder; daaraan kan ik nog een heel artikel wijden. Duitsers en regelgeving…
Terroirexpressie en rijpingspotentieel
Maar laten we terugkeren naar ware Grosse Lagen en waardige Grosse Gewächse. Aan welke criteria moeten grote wijnen met wijngaardnaam voldoen? Allereerst moeten ze terroirexpressie hebben, dat wil zeggen, hun uniekheid moet deels zijn bepaald door de hoogwaardige en bijzondere eigenschappen van de wijngaard. Uiteraard valt een zekere signatuur van de wijnmaker niet te vermijden – ook terroirwijn blijft een interpretatie van herkomst – en dat hoeft ook helemaal niet. Maar Morstein is zowel bij Wittmann als bij Keller eigenlijk altijd nog wat complexer en langer van smaak dan Kirchspiel, en dat is niet omdat de wijnen heel verschillend gemaakt worden, maar omdat de natuur hier dat effect heeft. Verder moeten grote wijnen complexiteit, balans, intensiteit en lengte hebben. En: ze moeten kunnen ouderen. Vandaar dat Rebholz, Wittmann en Christmann ieder tien jaargangen van hun meest prestigieuze Grosses Gewächs lieten proeven, om buiten typiciteit en andere genoemde kwaliteitskenmerken ook het rijpingspotentieel ervan aan te tonen. In feite willen ze bewijzen: dit zijn grote wijnen.
Op de proeverij werden per wijngaard alle wijnen tegelijk geserveerd – veel oudere jaargangen uit dubbele magnum – zodat de genodigden rustig konden proeven, vergelijken en hun conclusies konden trekken. Hieronder bespreek ik de wijngaarden, de mensen en de wijnen. Ik geef scores per producent en licht twee favoriete jaargangen extra toe.
Kastanienbusch, Weingut Ökonomierat Rebholz
De wijngaard
Kastanienbusch, vernoemd naar de omringende kastanjebomen, ligt in de gemeente Birkweiler in de zuidelijke Pfalz. Het is een grote wijngaard (bijna 30 hectare, Rebholz bezit er 3,4 hectare), die op een steile helling ligt, naar het zuiden toe gericht. Belangrijke terroiraspecten zijn verder de hoogte, die varieert van 160 tot 320 meter, en de bodem. Zeker de hogere delen, waar Rebholz zijn belangrijkste perceel heeft, koelen ’s nachts enorm af, waardoor het groeiseizoen lang is. Zelfs in de gemiddeld warme laatste twintig jaar worden de druiven voor GG Kastanienbusch meestal in oktober, maar soms pas in november geoogst. De leisteenbodem is gevormd op zogenaamd Rotliegendes, een zandsteen dat uit het vroeg-perm stamt (298,9-272,3 miljoen jaar geleden). De naam verwijst naar de rode kleur van het gesteente, dat veel hematiet bevat (een belangrijk ijzeroxide) doordat het in warme tijden is afgezet. Deze oude steenlaag is veel later, door het ontstaan van de zogenaamde Boven-Rijnslenk, bij Birkweiler aan de oppervlakte geraakt. In zeer droge jaren kan op de stenige bodems droogtestress ontstaan en dan wordt er in Kastanienbusch wat irrigatie toegepast.
De mensen
Ökonomierat Rebholz is gevestigd in een statig pand uit de zestiende eeuw, in het hartje van Siebeldingen. Het is allereerst het bedrijf van Hansjörg Rebholz en zijn vrouw Birgit. Voor Hansjörg ligt de basis van de kwaliteit en het karakter van zijn wijnen in de natuur. ‘We werken mét de natuur, nooit tegen de natuur’, is een bekend motto van hem. En hij is daar compromisloos in: hij weigert bochten af te snijden of bij te sturen. De biodynamische wijnen zijn een product van hun herkomst en de interpretatie daarvan door een zeer precies werkend en gedisciplineerd wijnmaker; dat proef je in alles. Maar Hansjörg doet het niet alleen. Oud-stagiairs, zoals Michael Anselmann (vooral wijnbouw), zijn nu in dienst. Victor Haller werkt er in de wijnmakerij. Ook de tweelingzoons van Hansjörg en Birgit, Hans en Valentin, draaien mee in het bedrijf (anno 2024 runnen zij het, red.). Het maakt Hansjörg trots: ‘Het was nog nooit zo fijn om te werken als nu, met ons jonge team.’
De wijn(en)
De druiven voor Riesling GG Kastanienbusch worden 24 uur koel ingeweekt en daarna voorzichtig geperst. Het sap gist in rvs met een toegevoegde eigen gistselectie en de wijn blijft op de volle gisten tot mei. Zelf omschrijft Rebholz zijn GG Kastanienbusch als ‘het perfecte samenspel tussen rijpheid en mineraliteit, fruit en zuren, en kracht en elegantie.’ Dat is nogal wat, maar er is weinig aan verzonnen, zo lieten zijn tien wijnen uit tien jaargangen zien. Opmerkelijk zijn de rokerige, peperige en kruidige tonen in het aroma van de wijn. Die kruidigheid stamt volgens Hansjörg van het ijzer in de bodem: ‘IJzer geeft de kruidigheid in Kastanienbusch. De fruitigheid komt gewoon van de riesling.’
Waarderingen en favorieten
2008: 18 punten | 2009: 17,5 | 2010: 19 | 2011: 17 | 2012: 18,5 | 2013: niet gemaakt (te veel botrytis) | 2014: 17,5 | 2015: 18 | 2016: 17,5 | 2017: 18 | 2018: 18
• Riesling GG Kastanienbusch 2010: waanzinnig aroma, abrikoos, ananas, rijpe citroen(schil), peper, kruiden, bijzonder; zeer intens, zoetzuur fruit, ranke structuur, alles in de lengte, heel lang aanhoudend.
• Riesling GG Kastanienbusch 2012: prachtige geur, is door de lastige fase heen, rijp en rijk, maar compact, abrikoos, citroen(schil), hooi en peper; heel fraai, veel sap, mooi zoet fruit, ook prachtig minerale zuren, grote lengte.
Morstein, Weingut Wittmann
De wijngaard
Morstein ligt in het zuidelijke deel van Rheinhessen, ook Wonnegau genoemd, pal ten westen van het dorp Westhofen. Van de 24 hectare die Morstein telt, heeft Wittmann 5 hectare in bezit, die grotendeels op een hoogte van 180 tot 200 meter liggen. Net als Kastanienbusch ligt Morstein op het zuiden, maar de wijngaard is veel minder steil. Voor het oog ook minder spectaculair dus, maar niet minder goed en bijzonder. Het is een haast Bourgondische situatie, want de wijngaarden liggen op een helling van (in de basis) kalksteen met daarop bodems van terra fusca. Dat is een donkerbruine toplaag, met daarin stukken kalksteen, wat löss en veel kleimineralen. Die laatste zorgen voor een goede watervasthoudcapaciteit – een beduidend voordeel in een warmer wordend klimaat – en goede voeding van de planten, ondanks het hoge kalkgehalte. Ofschoon Morstein op het zuiden ligt, is het een relatief koele wijngaard, waar riesling laat rijpt, vaak pas tegen het eind van oktober.
De mensen
Al sinds 1663 houdt de familie Wittmann zich bezig met wijnbouw. Onder de huidige eigenaars, Philipp Wittmann en zijn vrouw Eva Clüsserath (van Weingut Ansgar Clüsserath in de Mosel), heeft het wijngoed van 30 hectare zich bij de absolute top van Duitsland geschaard, op basis van de geweldige wijngaarden die Philipp van zijn ouders Günther en Elisabeth toebedeeld heeft gekregen. Daaronder zijn percelen in alle topwijngaarden van Westhofen, dus niet alleen in Morstein, maar ook in Aulerde, Kirchspiel en Brunnenhäuschen. Al meer dan twintig jaar worden deze biologisch bewerkt, sinds 2004 biodynamisch.
De wijnen
De Riesling GG Morstein wordt spontaan vergist en gerijpt in grotere houten vaten en blijft tot kort voor botteling op de volle gisten. De late rijping van riesling in Morstein geeft wijnen met ‘een koele geur, met daarin vaak tonen van steenfruit en witte peper’. Daartegenover staat enorme vulling en diepgang in de smaak. Op mijn vraag of Morstein krachtiger is dan bijvoorbeeld Kirchspiel, antwoordde Philipp: ‘Ik zou niet zeggen “krachtiger”. Morstein is complexer en heeft meer lengte, maar is niet inhoudsvoller.’ Persoonlijk vind ik de zuren van Morstein (en van grote Riesling van kalkbodems in het algemeen) bijzonder. Ze zijn zo genuanceerd, zo mooi verpakt en geven zeer veel verfijning.
Waarderingen en favorieten
2009: 17,5 punten | 2010: 18 | 2011: 18 | 2012: 18 | 2013: 17,5 | 2014: 17 | 2015: 18,5 | 2016: 17,5 | 2017: 18,5 | 2018: 18
• Riesling GG Morstein 2012: wat een fraaie geur, kalksteen-Riesling op zijn mooist, peper, hooi, citrusfruit, wat perzik, licht zilt; puur genot, heel intens, iets ontwikkeling in smaak, wat amandelspijs, iets bredere wijn, maar rijkdom is zo goed ingepakt, zeer lange afdronk.
• Riesling GG Morstein 2015: zeer aantrekkelijke geur, ananas, iets kruidig en zilt; heel intens, zoetzuur, stralend, energiek, fraaie structuur, zeer lang, grote wijn.
Idig, Weingut A. Christmann
De wijngaard
Idig is een kleine Grosse Lage. De slechts 6,53 hectare grote wijngaard behoort grotendeels toe aan Weingut Christmann, die er 4 hectare bezit met stokken van gemiddeld 33 jaar oud. De wijngaard ligt in de gemeente Königsbach in de Mittelhaardt, het beroemde deel van de Pfalz tussen Bad Dürkheim en Neustadt an der Weinstrasse. De hoogte varieert van 145 tot 180 meter en de helling die afloopt naar het zuidzuidoosten is behoorlijk steil voor de Pfalz. De constante wind houdt de druiven heel gezond, maar de wijngaard ligt wel tot ver in de avond in de zon. Net als Morstein ligt Idig op een machtig kalksteenmassief, met daarop terra fusca, dat ter plaatse niet alleen kalksteen en klei bevat, maar ook wat puin van zandsteen uit het Pfälzer Wald.
De mensen
Weingut A. Christmann, dat in het dorpje Gimmeldingen ligt, gaat terug tot 1798. Karl-Friedrich (Fritz) Christmann nam het wijngoed in 1965 over, zijn zoon en huidige eigenaar Steffen kwam meer dan 25 jaar geleden in het bedrijf. Steffen, bijgestaan door de jonge Italiaanse keldermeester Oskar Micheletti, is veel meer dan eigenaar en hoofdwijnmaker van zijn eigen wijngoed: hij is ook president van de VDP (en dat is geen sinecure) en startte onlangs een Sektgut met Mathieu Kauffmann (ex-Reichsrat Von Buhl). En sinds de zomer van 2019 is de volgende generatie ook alweer bij het wijngoed betrokken. Dochter Sophie Christmann studeerde in Geisenheim en Bordeaux, en was na stages in onder andere Duitsland, Australië en Pomerol klaar voor de uitdaging. Prachtig hoe al die goed opgeleide jonge mensen wijnbouw in Duitsland weer als een roeping zien.
De wijnen
De druiven voor de Riesling GG Idig worden kort koel ingeweekt (drie tot zes uur) en daarna voorzichtig geperst. De wijn vergist spontaan in grotere houten vaten en blijft tot kort voor de botteling op de volle gisten. Volgens Christmann hebben de wijnen altijd veel fruit en dichtheid, maar zijn ze toch elegant. Kenmerkend is een zoutige ondertoon, die als mineralig kan worden omschreven. Steffen Christmann: ‘Het is toch een uitdaging om de koele mineraliteit die wij bij Idig voor ogen hebben, in de warme jaren perfect in de wijn te krijgen.’ Daartoe wordt de laatste vijf jaar wat eerder geoogst dan voorheen en dat komt de verfijning ten goede.
Waarderingen en favorieten
2009: 16,5 punten | 2010: 17,5 | 2011: 17 | 2012: 17 | 2013: 18 | 2014: 17 | 2015: 17,5 | 2016: 17 | 2017: 17,5 | 2018: 17,5+
• Riesling GG Idig 2013: vrij volle kleur, iets ontwikkeling, abrikoos, toch ook nog best gesloten, compact; hier wordt het spannend, zoetzuur, romig en bitter, zoutig, complex en heel lang.
• Riesling GG Idig 2018: zuiver, koel fruit, iets perzik en citrusfruit, nog heel gesloten; heel fraai fruit, klein, fijn en sappig, ook fijne structuur, iets fenolisch, flinke lengte, heel elegant vooral.
3 x overtuigend
Dit soort proeverijen zijn enorm mooi om mee te maken en buitengewoon leerzaam. Samenvattend waren alle wijnen zeer GG-waardig, door hun (zeer) hoge kwaliteit, duidelijk eigen karakter en omdat geen wijn vermoeid overkwam. Als complete verticaal was Riesling GG Kastanienbusch zeer overtuigend. De serie was ongelooflijk sterk en bewees eens te meer dat dit Grosses Gewächs een van de grote droge Rieslings van Duitsland is, met een enorme eigen persoonlijkheid. De wijn kan zeer goed rijpen en heeft echt tijd nodig, zoals onder meer 2008, 2012 en 2010 bewijzen. Laat in oktober oogsten lijkt de beste wijnen op te leveren, maar ook als de druiven eerder rijp zijn, is Riesling GG Kastanienbusch een grote wijn. 2010 is zelfs een Jahrhundertwein, wat mij betreft. Ook Morstein is zonder twijfel een topwijngaard en Wittmanns Riesling GG Morstein een grote wijn. Ondanks alle koelte en verfijning is het een wijn met enorme diepgang en kracht, die je uit een Bourgogneglas zou moeten drinken. De warmere jaren lijken nog in het voordeel van Morstein. Philipp: ‘We kunnen tegenwoordig goed omgaan met warme jaren, veel beter dan in 2011 en 2009. Dat merk je in 2015 en 2017 al duidelijk.’ Inderdaad worden de wijnen gewoon bijna met het jaar beter: preciezer en verfijnder, zonder de intrinsieke kracht van Morstein te verhullen. Grote klasse, of Grosses Kino, zoals de Duitsers dan zeggen. Idig ten slotte heeft me zeer positief verbaasd. Eerlijk gezegd was ik voorheen geen heel grote fan van de wijnen, die tien jaar terug voor mijn smaak wat te filmend en mollig waren. Tegelijk moet ik toegeven dat ik Idig (daarom) minder goed ken dan Kastanienbusch en Morstein. Voordeel van die twee wijngaarden is dat er naast Rebholz en Wittmann ook andere (zeer) goede producenten werkzaam zijn, zoals Dr. Wehrheim en Siener in Kastanienbusch en Keller, Dreissigacker en Groebe in Morstein. Rebholz en Wittmann hebben dus directe, inspirerende concurrentie om zich aan te spiegelen. Dat heeft Christmann in Idig minder. Maar de wijnen gaan duidelijk in een richting die eigentijds is: droger en eleganter, zonder hun zijdeachtige rondeur te verliezen. En ze kunnen prima ouderen, zoals het goede Pfälzer Riesling betaamt.
Importeurs
Ökonomierat Rebholz: Résidence Wijnen/De Gouden Ton.
Wittmann: Pallas Wines.
Christmann: Anfors Imperial.
tekst en foto’s: Lars Daniëls, Magister Vini.
