Een van de meest betoverende wijnstreken in België is het West-Vlaamse Heuvelland. Heuvelland is een fusiegemeente van acht dorpjes (8000 inwoners) ten zuiden van Ieper, de grootste stad van de Vlaamse Westhoek. We bevinden ons in het noorden van België, vlakbij Frankrijk. Bij de schreve zeggen de locals. In dit artikel wil ik schrijven over het bijzondere dat hier op wijngebied gebeurt. Wat het kleine Heuvelland (amper 94 km²) speciaal maakt zijn de prachtige vergezichten, de kleine pittoreske dorpjes en de 15 sprankelende wijndomeinen die op een zakdoek bij elkaar liggen. In zeven van de acht dorpen zijn wijngaarden te vinden. Het is moeilijk om de magie van Heuvelland te beschrijven, je moet er naartoe om het te voelen. Het is iets intiems. Je ziet er uitgestrekte, zacht glooiende akkers met aan de horizon de beboste heuvels waarvoor de streek bekend staat, zoals Kemmelberg, Vidaigneberg, Rodeberg, Zwarteberg en Scherpenberg. De schoonheid van de Westhoek staat in contrast met zijn gruwelijke oorlogsverleden. Dit verleden blijft tot ons spreken in prima onderhouden kerkhoven met witte gedenkstenen van gesneuvelde soldaten van over heel de wereld. Het geeft de ingetogen streek een unheimliche diepgang. Een plaats om even stil te zijn. Het Heuvelland heeft een Beschermde Oorsprongsbenaming voor wijn: BOB Heuvelland. Daar zijn de plaatselijke wijnbouwers bijzonder trots op. Het terroir wordt gekenmerkt door een bodem van ijzerzandsteen en zandleem en een gematigd zeeklimaat. Ik ken de wijndomeinen ondertussen goed. In de zomer van 2020 organiseerde ik in Wijnhoeve d’Hellekapelle een blindproeverij van Westhoekwijnen. Alle wijndomeinen namen deel, met uitzondering van het kleine Wijngoed De Vallei (0,5 hectare). De proefinformatie uit dit evenement neem ik mee in de onderstaande tekst. Buiten het Heuvelland, waar de meeste wijnen vandaan kwamen, is vooral het nieuwe wijndomein Ravenstein uit Wervik het vermelden waard. Nu al een van de drie beste wijndomeinen van de Westhoek, zo bleek uit de proeverij.
De grote domeinen als voortrekkers: Monteberg en Entre-Deux-Monts
Momenteel zijn er twee grote wijndomeinen in de Westhoek: Wijngoed Monteberg (10 hectare) en Wijndomein Entre-Deux-Monts (20 hectare). Ze werken vooral met druiven uit eigen wijngaarden maar ook uit gepachte wijngaarden of wijngaarden onder eigen beheer. Jean-Pierre Six is de eerste die in de streek druiven plantte. We schrijven 1996. Hij is de stichter van het allereerste wijndomein Monteberg, nu geleid door zijn zoon Ward. De familie Six was voortrekker van een BOB Heuvelland voor wijn en die kwam er uiteindelijk ook in 2005. Je vindt de Montebergwijnen overal in de streek, in winkels en restaurants. Er is een spiksplinternieuwe cave met een stemmige ontvangstruimte en een terras waar je rustig een glaasje drinkt met prachtig uitzicht. De kwaliteit van de wijnen is de laatste jaren gestegen maar nog niet constant over het hele gamma. Aanraders zijn de nieuwe, verfrissende Brut van vooral auxerrois en wat chardonnay, de Pinot Gris en van de oogst 2019 ook een héérlijke sappige Kerner (kruising trollinger X riesling) met diepe appelaroma’s en veel lengte. Er zijn maar liefst 15 druivenrassen toegelaten in de BOB Heuvelland, waarvan 4 interspecifieke (regent, rondo, johanniter, phoenix). Monteberg gebruikt er 11 van. In wit en mousserend is de kwaliteit sterker dan in rood (rondo-regent).
Het grootste wijndomein in het Heuvelland is Entre-Deux-Monts (EDM) van de talentrijke Martin Bacquaert (aanvang 2004). Dit domein heeft in België een stevige reputatie opgebouwd met zijn betaalbare Wiscoutre Brut van chardonnay en kerner, een klassewijn die ik vaak op feesten schenk (16 à 17 euro). Ook de roséversie met wat pinot noir is heerlijk. Zoals Monteberg is ook EDM gemakkelijk te bezoeken, zonder afspraak te maken. Ook hier kan je tijdens het proeven genieten van prachtige vergezichten. Aanraders naast de Wiscoutre zijn de Pinot (pinot gris-chardonnay-auxerrois), een vrij strakke, minerale witte wijn en de Bacquaert Brut, voor de liefhebbers van houtgerijpte, culinaire schuimwijn. EDM heeft ook Chardonnay. Van de stille Chardonnays in het koele Heuvelland ben ik nog niet helemaal overtuigd: ik vind dat ze wat rijpheid en aromatische expressie missen en wel héél strak zijn (type Chablis maar slanker). Toevoegen van minder zuurrijke auxerrois kan de wijn goed doen: het geeft meer zachtheid en aromatische expressie. Dat bewijst wijndomein d’Hellekapelle met zijn nieuwe eikgerijpte cuvée Atalanta van 60% chardonnay en 40% auxerrois. Met een gelijkaardige blend zijn ook andere Belgische wijndomeinen succesvol gebleken (Pres de Gand, Gloire de Duras). Wijndomein Entre-Deux-Monts werkt nauw samen met wijndomein Zavelaar van Stefaan Decadt (2 hectare). In de toekomst zullen ze een Acolon op de markt brengen. De druif acolon is in België bekend geworden door het Waalse Château Bon Baron en wordt nu op verschillende plaatsen in het land aangeplant. Het is een veelbelovende blauwe vroegrijper met behoorlijk wat tannine, veel fruit en een goede opbrengst (kruising dornfelder X blaufränkisch).
Een derde groot Westhoek-wijndomein staat in de steigers, niet in het Heuvelland maar in Zonnebeke, niet ver van wijndomein Ravenstein, namelijk wijndomein Den Nachtegael van Dirk Syx. Momenteel is er 8,5 hectare wijngaard aangeplant met een tiental klassieke witte en blauwe druivenrassen en er volgen in de volgende jaren nog uitbreidingen (mogelijk einddoel: 15 hectare). Grote plannen maar nog geen wijn.
d’Hellekapelle en Ravenstein
De wijngaarden in de Westhoek beslaan vandaag een oppervlakte van ongeveer 50 hectare (totaal Belgische wijnoppervlakte: ± 600 hectare). Naast de grote wijndomeinen zijn er veel kleine. De meest kwalitatieve zijn d’Hellekapelle (aanvang 2009; Loker; 2 hectare) en Ravenstein (aanvang 2017; Wervik; 4,5 hectare). Samen met EDM vormen deze domeinen voor mij de Westhoek top 3.
Michel Dehem, de wijnbouwer van d’Hellekapelle heeft met zijn Pinot Noir een standaard gezet voor de streek, die tot nu toe nog onovertroffen is. De wijn heeft niet onmiddellijk veel body, ook weinig alcohol maar drijft op finesse, zuiverheid en een ontroerende fragiliteit, zoals alleen Pinot Noir dat kan in rood. 2018 is prachtig maar ook 2019 en 2020 (vatstaal zonder eik) beloven veel. Dit soort lichtvoetige, fragiele cool climate Pinot Noir is volgens mij uniek in de wereld en ik hoop dat meer domeinen dit soort wijn gaan maken: ook EDM, Ravenstein, Zilver Cruys (wijngaard bij Ieper die naar verluidt te koop staat) en Neuve-Eglise wagen zich aan deze lastige, weinig opbrengst gevende maar oh zo klasserijke druif.
Neuve-Eglise is het kleine maar beloftevolle wijndomein van de jonge Frederik Debruyne (aanvang 2016; 2000 stokken pinot noir, pinot gris, pinot blanc en chardonnay). Frederik wil zonder additieven werken en het vraagt tijd en ervaring om dit onder de knie te krijgen. Michel Dehem gebruikt zijn geliefde pinot noir ook in mousserende wijn en in een stille witte wijn genaamd Koolwitje (mooie 2019: pinot noir geblend met eikgerijpte auxerrois). d’Hellekapelle is wat zoekende rond een eigen stijl van mousserende wijn. De Papillon van 100% chardonnay vind ik knap (22 maand sur lattes). Chardonnay doet het in het Heuvelland duidelijk goed in mousserend, al dan niet aangevuld met pinot noir. Ik meen dat er in het Heuvelland mousserende topwijnen gemaakt kunnen worden, als men er zich maar meer op toelegt. Aanrader bij d’Hellekapelle naast de betrouwbare Pinot Noir is Auxerrois 2019 (vatstaal 2020 ook mooi), complexloos maar fijn en puur. Ook de prijszetting rond de 10 euro is aantrekkelijk. Er zijn verschillende nieuwe aanplanten auxerrois in de Westhoek: in dit koele, gematigde zeeklimaat wordt deze vroegrijpende druif gemakkelijk rijp zonder al te veel zuren te verliezen. Het is, zoals reeds aangehaald, een mooie blending-partner.
Wijndomein Ravenstein is met zijn 4,5 hectare een stuk groter dan d’Hellekapelle. Als planten- en bloemenkwekers (vroeger veeteelt) zijn Patricia en Dirk Talpe de gelukkige bezitters van veel grond (zandleem met veel silex). Ze transformeren hun bedrijf meer en meer naar wijnbouw. Op basis van wat ik al proefde, verwacht ik er veel van. De Pinot Gris 2019 die ik deze zomer dronk, was gewoon fantastisch (getypeerd pinot gris, krachtig én precies) en bewees opnieuw het grote potentieel van pinot gris in de Lage Landen. Ik vind hun eerste brut van pinot noir, chardonnay en pinot meunier (oogstjaar 2018) bijzonder mooi door de combinatie van veel fraîcheur en uitbundige fruittonen (sinaasappel, kers), zonder finesse te verliezen. Hier zullen in de toekomst nóg mooie mousserende wijnen gemaakt worden! Ook de Chardonnay Barrique 2019 schittert met in neus en mond een combinatie van tropisch fruit en veel frisheid. Een verfijnde wijn die nu al tot het betere Chardonnay-werk in België behoort.
Het werk met de blauwe druivenrassen is zich aan het verfijnen. Ravenstein Acolon is wellicht de krachtigste rode wijn van België. Een uitgesproken bewaarwijn met veel tannine en krachtige maar nog gebalde aroma’s van donker fruit (zwarte kers, pruim, bramen, cassis), viooltjes en kruiden. Blind plaats je dit nooit in België. Hij wordt in recente oogstjaren alsmaar zachter en fijner (cf prachtig vatstaal 2020). Met Pinot Noir en Petit Noir, een blend van gamaret en garanoir (kruisingen van gamay X reichensteiner), wil het domein frisse, doordrinkbare rode wijnen maken. In de toekomst zal Ravenstein ook met pinot blanc werken, een goed idee! Dirk Talpe werkt voor zijn rosé (stille rosé, rosé brut) met een klein gepacht perceel hybride druivenrassen maar deze wijnen vind ik minder goed. Deze stokken worden wellicht gerooid en vervangen door pinot gris.
Interspecifieke druiven in het Heuvelland
Er zijn verschillende wijndomeinen in het Heuvelland die met hybride of interspecifieke druiven werken: Monteberg, Klein Rijselhoek, Koudekot, Reyngaard en Vidaigne. Dé specialist in het Heuvelland van het werk met deze druiven is ongetwijfeld Herman Schotte van wijndomein Vidaigne (aanvang in 2000), een voormalige kinderarts. Wijn verbouwen is voor hem meer hobby dan professie. Hij heeft een prachtig gelegen wijngaardje van 1200 stokken. Wie van de druif regent houdt of er wijn mee wil maken, moet ooit die van wijndomein Vidaigne proeven. Deze houtgerijpte wijnen hebben een zeer donkere kleur, zijn zeer aromatisch in de neus met viooltjes, zwarte kersen, bramen, pruimenconfituur, drop, chocolade, cacao en peper. Wat een contrast met die fragiele Pinots Noirs van de streek, deze wijnen smaken bijna zuiders ware het niet van hier en dan wat vegetale toetsen. Doortimmerde wijnen, veel tannine, schreef ik op, soms wat neigende naar overextractie, iets té. We proefden drie jaargangen (2016, 2017 en 2018) met 2018 als mooiste want eleganter en meer in evenwicht. Deze wijnen zijn schaars, niet goedkoop en worden in klasserestaurants geschonken. Ik moet eerlijk bekennen dat deze wijnen mij persoonlijk wat minder liggen, ik heb in Regent snel een bijsmaak die moeilijk vast te pinnen is, precies iets vegetaals maar ook iets animaals. Roséwijnen van regent heb ik liever, zoals die van het microwijngaardje De Reyngaard van Jan Reynaert of deze van Peter Dael van wijndomein Koudekot. Een andere aanrader bij wijndomein Vidaigne is de de Johanniter. De versie 2017 is een rijke, volle wijn met rijpe aroma’s van peer, kweepeer en honing, prima fraîcheur.
Het net genoemde wijndomein, Koudekot, vind ik van de verschillende hobbyistische wijnprojecten in het Heuvelland het beste. Peter Dael is een perfectionist. Hij werkt heel nauwgezet en uiterst hygiënisch. De druiven worden minutieus geselecteerd, wat op deze kleine schaal (nog geen hectare) perfect kan. Peter blendt regent met acolon en frühburgunder, soms zweigelt, tot een mooie, sappig-fruitige, houtgerijpte wijn: de Blauwer Barriq. 2018 was heel mooi, 2019 iets stugger, de prille 2020 belooft veel. Geen nare bijsmaken in deze wijnen. De pure Frühburgunder van Koudekot is ook niet mis. Deze Noir Barriq is mooi pinot-getypeerd. Het vatstaal 2020 vond ik heerlijk, met zijn lichtvoetige finesse en frambozensmaak en benaderde voor mij zelfs de kwaliteit van de pinot noir van d’Hellekapelle. Deze wijn moet straks nog 3 maanden op eik voor zijn afwerking. De meest originele wijn bij Koudekot is de Blanc de Bleu, een in wit gevinifieerde Zweigelt, een zeldzaamheid. De wijn is eerder neutraal van aroma’s (pompelmoes, bloemig, opvallend notig) maar zijn wat korrelige textuur is interessant voor pairing met gerechten. 2019 is de beste Blanc de Bleu die hij al maakte, met volume en lengte.
Tenslotte mag ik wijngoed Kleine Rijselhoek (bijna 1 hectare) van Peter Vandamme niet vergeten. Peter woont in Menen en maakt op geestdriftige manier natuurwijnen in het Heuvelland: bio in de wijngaard, spontane vergistingen en geen additieven in de kelder. Hij teelt regent, cabernet cortis, solaris, seyval blanc, muscaris en souvignier gris. Vooral de cépage-wijn Souvignier Gris vind ik vaak aantrekkelijk. Souvignier Gris is volgens mij een van de beste interspecifieke druiven die op de markt zijn. Peter is momenteel een petnat aan het maken, benieuwd naar het resultaat!
Heuvelland leeft!
De enorme diversiteit van wijnen onder dezelfde BOB Heuvelland-vlag verwondert. Een duidelijk identiteit is ver te zoeken. Ook andere BOB’s in België zoals Hageland of Côtes de Sambre et Meuse lijden aan hetzelfde euvel: als consument weet je in de verste verten niet wat er in je glas zal komen. Weinig wijnbouwers in het Heuvelland vragen de BOB aan omdat ze de administratieve beslommeringen niet de moeite waard vinden. Ze vinden het label voor zichzelf geen meerwaarde hebben maar genieten tegelijk wel mee van het BOB-prestige van de streek. Ook dat is in andere Belgische BOB’s niet anders. Mousserende wijnen vallen trouwens niet onder de BOB Heuvelland maar kunnen wel de BOB Vlaamse mousserende kwaliteitswijn aanvragen, met toevoegsel de Westhoek. Dat gebeurt nauwelijks of niet; ook niet in de rest van Vlaanderen trouwens. Uniek aan het Heuvelland en breder de Westhoek is de manier waarop de wijnbouwers verenigd zijn en werken aan een gezamenlijk project. Vintage Heuvelland vzw groepeert 19 Westhoek-wijndomeinen. Voorzitter José Lemahieu is de verbindende kracht, hij overstijgt de individuele belangen en richt de wijndomeinen op het gemeenschappelijk doel: Heuvelland en de Westhoek op de kaart zetten. Zo zijn er elk jaar Heuvellandse Wijnfeesten en om de twee jaar Open wijngaardfeesten. In mooie brochures werden wijnwandelingen en fietstochten van het een naar het andere wijndomein uitgetekend en elk wijndomein heeft een mooi Heuvelland-uithangbord met basisinformatie over het domein in kwestie. Restaurants die Heuvellandse wijnen schenken krijgen het label Vintage Heuvelland Ambassadeurs en worden in de brochures aanbevolen. Restproducten van de gisting worden over de wijndomeinen heen verzameld en gedistilleerd tot een distillaat: het Vintje. Zo is er ook een gemeenschappelijk product op de markt, dat bovendien erkend is als West-Vlaams streekproduct. Er is een logische samenwerking tussen de toeristische dienst van de Westhoek en Vintage Heuvelland. Er komen in de toekomst ook nieuwe Heuvelland-wijndomeinen bij. Een ambitieus wijndomein is Cense de L’Allouette van Jan Staelens (aanvang 2018; 1 hectare).
Heuvelland is een streek waar je als wijnliefhebber en natuurliefhebber je hart ophaalt. Vanuit Amsterdam is het 4 uur reizen, vanuit Brussel 1,5 uur. Voorzieningen zoals B&B’s, hotels, restaurants en fietsenverhuur zijn ruimschoots aanwezig. In Kemmel heb je een toeristische dienst met altijd ook een tentoonstelling. Cultuur vind je vooral in de historische stad Ieper. Het In Flanders Field Museum is wereldwijd vermaard als informatie- en belevingscentrum rond De Groote Oorlog (WO I). Sinds 1928 wordt in Ieper elke avond om 20 uur door klaroeners de Last Post geblazen. Dit gebeurt onder de machtige gewelven van de Menenpoort. Dit dagelijkse ritueel gaat door merg en been.
Stefaan Soenen
Importeurs
Prachtig artikel met veel wijnliefde geschreven door een professionele kenner
zeer mooi verhaal klaar en duidelyk zonder bombarie zeer knap gedaan